Nhiều phương tiện vận chuyển và gỗ lậu bị bắt giữ. Ảnh: Ngọc Phó

Vườn Quốc gia Yok Đôn nằm trên địa bàn 7 xã thuộc 3 huyện Buôn Đôn, Ea Súp và Cư Jút (tỉnh Đăk Lăk). Vườn có tổng diện tích lên đến hơn 1.500ha, bao gồm các phân khu phục hồi sinh thái được bảo vệ nghiêm ngặt. Vùng đệm gồm 134.000ha. Rừng ở đây chủ yếu rừng tự nhiên, là một quần thể đa dạng sinh học, với 464 loài thực vật, trong đó có những loại gỗ quý hiếm như cẩm lai, hương, căm xe, thủy tùng… Nhiều loài động vật nguy cấp mang tính toàn cầu như voi rừng, trâu rừng, bò tót, hổ, sói đỏ…

Trong nhiều năm qua, Vườn Quốc gia Yok Đôn luôn là điểm nóng về chặt phá rừng, săn bắn động vật hoang dã trái phép; xâm lấn đất đai và nguy cơ cháy rừng…

Ông Đỗ Quang Tùng – Giám đốc Ban Quản lý Vườn Quốc gia cho biết, lực lượng làm nhiệm vụ phải túc trực 24/24 giờ mỗi ngày, không được bỏ chốt, bỏ trạm… “Chúng tôi căng mình để giữ rừng, nhưng sức người cũng có hạn và không biết sẽ giữ được đến lúc nào…”, ông Tùng bộc bạch.

Ông Tùng cho biết thêm, với rừng Yok Đôn không thể đóng cửa được, vì bao quanh rừng chỗ nào chẳng là cửa, chỗ nào cũng tiếp giáp với khu vực dân sinh, đường sá to đùng, xuyên suốt...

Ông Tùng nhớ hồi mới vào nhận chức Giám đốc Vườn thì xảy ra mấy vụ khai thác, vận chuyển gỗ rừng trái phép. Kiểm lâm bắt, xử lý, đã có “quan chức” ở tỉnh điện tới nhờ vả, xin xỏ bỏ qua nhưng ông từ chối thẳng thừng: “Tôi bỏ qua cho các anh, thì ai bỏ qua cho tôi. Rừng tiếp tục mất thì tôi có nước về đuổi gà cho vợ, không khéo còn bị bỏ tù nữa là khác”.

Từ cuối năm 2015 đến nay, nhờ tăng cường các công tác quản lý, bảo vệ, tình trạng xâm hại vốn rừng đã giảm 30%. Trong quý 1/2017, với sự nỗ lực của lực lượng Kiểm lâm Vườn tuần tra, bám sát địa bàn, cùng sự phối hợp của các ngành liên quan; đã kiểm tra, phát hiện và xử lý 88 vụ vi phạm lâm luật; tịch thu hơn 24m³ gỗ các loại; 79 phương tiện, công cụ khai thác, vận chuyển gỗ lậu...

Đã xảy ra nhiều vụ lâm tặc liều lĩnh chống trả quyết liệt lực lượng Kiểm lâm để cướp lại gỗ, phương tiện nhằm phi tang tang vật phạm pháp. Vào ngày 20/4/2017, khi phát hiện xe ô tô chở gỗ trái phép trong rừng ra đường lộ, lực lượng Kiểm lâm cơ động dùng xe đặc chủng đuổi theo, liền bị hai đối tượng đi xe máy chặn lại và dùng đá ném vỡ kính, rất may không ai bị thương tích.

“Vất vả để giữ cho được rừng, nhưng rừng vẫn mất, xót xa lắm! Nếu mai này, rừng Yok Đôn không còn nữa, dòng sông này sẽ là dòng sông chết, Tây Nguyên sẽ biến thành sa mạc đá mất thôi…”, anh Y Phan Nia, Kiểm lâm Vườn Yak Đôn than thở!

Cách TP Kon Tum (tỉnh Kon Tum) 30km về phía Tây - Bắc  là Vườn Quốc gia Chư Mon Ray, được mệnh danh là Di sản Đông Nam Á. Với diện tích hơn 56.000ha, nằm trên địa bàn huyện Sa Thầy và Ngọc Hồi, liền kề với Vườn Quốc gia Virrachey (Campuchia) và Khu Bảo tồn Đông Nam Ghong (Lào); tạo thành một khu bảo tồn xuyên quốc gia, có tầm quan trọng đặc biệt ở Đông Dương và Đông Nam Á.

Ông Nguyễn Thanh Hải – Phó Giám đốc Vườn Quốc gia Chư Mon Ray cho biết: “Các nhà khoa học đã điều tra và ghi nhận tại vườn có 2.000 loài thực vật quý hiếm như kim giao, thông tre, cẩm lai, trắc, đinh hương… Có 620 loài động vật, trong đó nổi tiếng quý hiếm nhất là bò tót, hiện còn khoảng hơn 100 con nằm trong danh mục được bảo tồn đặc biệt… Do vậy, năm 2004, Vườn đã được Hiệp hội Các nước Đông Nam Á công nhận là Di sản ASEAN”.

Trong những năm qua, công tác quản lý, bảo tồn Vườn đã được chính quyền và ngành chức năng làm khá tốt, tuy nhiên vẫn xảy ra tình trạng xâm hại và tiềm ẩn nhiều hiểm họa tổn hao vốn rừng… Riêng tuyến đường Tỉnh lộ 674 nối thị trấn Sa Thầy vào xã Mo Rai, đang thi công và dự kiến hoàn thành đưa vào sử dụng cuối năm 2017, có 45km đường cắt ngang qua diện tích Vườn Quốc gia Chư Mom Ray. Đây là nơi tập trung rất đông lượng bò tót thuộc nhóm 1B, không gian sống của chúng đang có nguy cơ bị đe dọa. Một tuyến đường khác là Quốc lộ 14C nối từ huyện Ngọc Hồi đi về xã Mo Rai dài 27km, cũng xẻ ngang Vườn này.

Ngày 17/2/2017, khi một con bò tót đi ngang qua đường 674, đã bị xe tải chở đâm chết một cách hy hữu tại khoảnh 3, tiểu khu 677.

Các cán bộ của Vườn luôn trăn trở, để phát triển kinh tế - xã hội cần phải làm đường giao thông, nhưng đường chạy ngang vùng lõi Vườn Quốc gia sẽ ảnh hưởng đến công tác, quản lý, bảo vệ và cảnh quan, môi trường của rừng. Lãnh đạo Vườn đã kiến nghị, được UBND tỉnh Kon Tum đồng ý chỉnh lại dự án đường 674 qua phía cuối của Vườn, để hạn chế tác động đến rừng. 

Cũng như Yok Đôn, ở Vườn Quốc gia Chư Mon Ray, 1 Kiểm lâm viên cũng phải quản lý hơn 1.000ha rừng. Chư Mon Ray được đánh giá làm tốt công tác bảo vệ rừng, nhưng vào đầu năm 2017, đã xảy ra 1 vụ khai thác rừng trái phép quy mô lớn tại khu vực xã Bờ Y (Ngọc Hồi), với khối lượng gỗ gần 300m³; khởi tố, bắt tạm giam 13 đối tượng.

Theo thống kế trong quý I/2017, trên địa bàn tỉnh Kon Tum đã xảy ra 165 vụ khai thác, mua bán, vận chuyển gỗ trái phép, lực lượng chức năng đã phát hiện thu giữ 1.346m³ gỗ các loại. Tại Gia Lai, lực lượng Biên phòng, Kiểm lâm phát hiện 2 vụ phá rừng lớn tại xã IaChia (huyện Ia Grai) và tiểu khu 174, thuộc rừng phòng hộ Đông Bắc Chư Păp; thu giữ gần 70m³ gỗ các loại...

Tại các tỉnh Gia Lai, Đăk Nông còn xảy ra tình trạng cán bộ, công chức tự ý lấn chiếm đất rừng làm trang trại riêng hoặc chuyển nhượng thu lợi cá nhân. Nhiều công ty lâm nghiệp, Ban Quản lý rừng đã để mất hàng ngàn ha rừng tự nhiên, do buông lỏng quản lý để xảy ra tình trạng xâm hại vốn rừng kéo dài.

Làm thế nào để quản lý, bảo vệ rừng đạt hiệu quả cao? Đây vẫn là một bài toán khó, chưa có lời giải đích thực ở nhiều địa phương ở Tây Nguyên.

Ngọc Phó