Quán Ngũ Phúc - nơi có môi trường đang bị ô nhiễm nặng. Ảnh: Hải Thư

Sống trong sợ hãi

Quán Ngũ Phúc là công trình cổ, gồm 4 ngôi nhà chia làm 2 dãy, từng là nơi sinh hoạt cộng đồng của làng Ngũ Phúc xưa.

Trong thời kỳ Xô Viết - Nghệ Tĩnh, quán là nơi mít tinh biểu tình của học sinh Trường Pháp - Việt Thanh Chương; là nơi giam cầm, tra tấn dã man những người chiến sĩ cách mạng.

Từ năm 1977 đến giữa những năm 90 của thế kỷ XX, quán là kho đựng lúa và vật tư nông nghiệp của hợp tác xã (HTX) Thanh Minh. 1 trong 4 ngôi nhà đó, cụ thể là nhà bên trái có diện tích khoảng 40m², trở thành nơi chứa thuốc diệt cỏ, thuốc trừ sâu, thuốc diệt chuột và các hóa chất phục vụ nông nghiệp. Khi HTX chuyển đổi cơ cấu tổ chức, nhà kho này cũng bị bỏ hoang. Phía trước kho, UBND xã Võ Liệt đã cho nhiều cá nhân thuê đất, xây ki ốt hành nghề.

Hơn 20 năm qua, quán Ngũ Phúc đã trở thành phế tích hoang tàn, 3 ngôi nhà lần lượt sụp đổ, trong đó có kho thuốc, ngôi nhà còn lại trong tình trạng xập xệ, đang được vây kín để sản xuất lăng mộ. Trừ dãy ki ốt phía trước, khu vực còn lại là một bãi đổ nát, ngổn ngang gạch ngói, gỗ đá, rác rưởi, và nồng nặc mùi thuốc trừ sâu.

Nằm cạnh con đường vào làng, người dân đi qua, về lại, đều cảm thấy ngột ngạt, khó thở. Những khi gió lớn, mùi khí độc phát tán theo gió lan tận vào trong xóm. Sau mỗi lần nắng nóng kéo dài, gặp mưa lớn, mùi hôi thối càng bốc lên dữ dội.

Những nhà dân sát cạnh vị trí kho thuốc như nhà bà Nguyễn Thị Thảo, Nguyễn Thị Sâm suốt ngày đóng kín cửa, vì mở ra mùi thuốc lại hắt vào. Giếng khoan của 2 nhà này, bơm nước lên, lọc qua bể, vẫn ngửi thấy mùi khó chịu, nhưng họ vẫn phải dùng để sinh hoạt. Người dân trong vùng cho biết, trước đây bắt tôm, cá dưới các ao, hồ, xung quanh khu vực này về ăn, “nghe mùi thuốc trừ sâu mà ớn”…

Về nguyên nhân ô nhiễm, qua tìm hiểu người dân và những người từng làm thủ kho cho HTX Thanh Minh, trong gần 20 năm, nơi đây đã nhận về nhiều loại thuốc, phát cho dân phục vụ sản xuất, như thuốc diệt cỏ màu vàng cam, thuốc trừ sâu, thuốc diệt chuột “ba đời”… Ngày ấy, cả cán bộ, lẫn người dân nhận thức về các loại hoá chất phục vụ nông nghiệp còn hạn chế, nên chủ quan trong trao đổi, cất giữ và sử dụng, họ dùng tay không để bốc thuốc; vãi thuốc xuống ruộng, thấy tất cả các loại cây chết sạch mới biết là thuốc trừ cỏ. Đặc biệt nguy hiểm hơn, một số thuốc còn tồn đọng, đã được quăng vất vưởng trong kho hoặc chôn xuống dưới nền nhà.

Ông Lê Văn Lập, thôn Khai Tiến, người có thâm niên gần 10 năm làm thủ kho khẳng định: “Ngày đó mỗi lần phân phát thuốc, rơi vãi rất nhiều. Đầu những năm 80 của thế kỷ trước, thuốc diệt cỏ màu vàng cam, sau khi biết diệt cả lúa, đã được chôn xuống nền kho, thuốc DT 66 nâu đỏ, chứa trong các bì tải, dân thường đến xin về thả kiến, khi kho giải thể, vẫn còn trong đó rất nhiều”.

Gần đây, người dân quanh vùng cũng đã phát hiện được một số hóa chất. Ông Nguyễn Đình Nam - Trưởng thôn Trung Đức, nhà phía sau kho thuốc cho biết, khi bức tường nhà kho bị đổ, chúng tôi phải xây lại để ngăn bớt mùi hôi thối, lúc cuốc đất đã đào lên 2 bì thuốc màu vàng.

Theo người dân, khi nhà kho bị sập, các loại hoá chất rơi vãi, chôn lấp trong trong đất, dưới tác động của mưa nắng, đã phát tán mạnh vào không khí, thẩm thấu vào đất và ngấm vào mạch nước ngầm, nên môi trường ngày càng ô nhiễm trầm trọng.

Giếng những hộ dân quanh quán Ngũ Phúc, qua xử lý vẫn còn mùi hôi thối. Ảnh: Hải Thư

Người dân hoang mang kêu cứu

Mấy chục năm qua, những hộ dân liền kề như bà Thảo, bà Sâm, ông Minh, ông Lâm, ông Lý, ông Quý và hàng chục hộ dân lân cận quán Ngũ Phúc đã sống trong nỗi lo sợ, rình rập, đe doạ của bênh tật. Bị ảnh hưởng nặng nhất, là những hộ dân ở sát với kho thuốc, 2 hộ ngay cạnh đã có người chết vì bệnh hiểm nghèo, ông Trang bị ung thư phổi và cháu Nhật bị ung thư máu, nhiều người trong các gia đình này đang mắc những căn bệnh mãn tính về phổi, đường ruột…

Bà Thảo (vợ ông Trang) buồn bã cho biết: “35 năm chuyển về đây, là chừng ấy năm ngửi mùi thuốc độc, thế mà vẫn phải sống chung với ô nhiễm, phải uống, phải ăn, phải thở... Đời tôi cũng sắp hết rồi, nhưng lo là lo cho đời con, đời cháu”.

HTX Thanh Minh về cơ bản đã không còn hoạt động từ cuối những năm 90 của thế kỷ trước, tuy hiện tại vẫn còn 3 bộ phận: Chủ nhiệm, kế toán, kiểm soát, mang tính hình thức. Sai lầm, thiếu sót trong quá khứ không còn ai quan tâm, nhưng hậu quả hôm nay thì người dân quanh vùng phải chịu. Hàng ngày, hàng giờ phải hít thở không khí, phải sử dụng nguồn nước ở đây, ai cũng hoang mang, bởi không nắm bắt được cụ thể những loại hoá chất nào, số lượng bao nhiêu đã được chôn lấp dưới lòng đất; mức độ phát tán, gây ô nhiễm, tác động đến sức khoẻ ra sao? Ai cũng lo sợ lượng thuốc diệt cỏ màu vàng, đang nghi là chất độc da cam trong các bì tải, thùng phuy mà họ từng nhìn thấy, đã phát tán ra ngoài?

Ông Nguyễn Đình Lâm, nhà ở cạnh kho thuốc, khẳng định: “Khi còn nhỏ, lang thang bên kho thuốc, tôi đã nhìn thấy người ta đào hố để chôn một thùng phuy thuốc, vị trí đó bây giờ tôi vẫn còn nhớ, vẫn còn chỉ được. Tôi chỉ sợ nằm dưới đất lâu năm, thùng đã bị hỏng, thuốc đã ngấm hết vào đất!?”.

Thời gian qua, sự việc đã nhiều lần được phản ánh lên trên, một số đoàn khảo sát đã về lấy mẫu đất, mẫu nước ở quán Ngũ Phúc và các hộ dân lân cận, trong vòng bán kính 100m, nhưng chưa thấy thông báo kết luận gì. Người dân thôn Trung Đức đang trông chờ các cấp, ngành vào cuộc để xử lý vấn đề ô nhiễm hoá chất ở đây.

Hải Thư