Khai thác khoáng sản đã, đang và sẽ để lại nhiều hậu quả nghiêm trọng. Ảnh: Trần Quý

Kết quả khảo sát cho thấy, khoảng 10 năm trở lại đây, Hà Giang đã thu hút tới 44 doanh nghiệp (DN) khai khoáng. Để phục vụ cho “cơn đại khai khoáng” này đã có 28 loại khoáng sản được “vạch mặt, chỉ tên” và 215 điểm mỏ bị “đưa vào tầm ngắm”. Nhiều huyện, đã có tới vài chục điểm mỏ được cấp phép như: Bắc Quang, Vị Xuyên, Bắc Mê...

Nhiều xã của các huyện có thế mạnh, liền lúc đã có tới 8 - 9 điểm mỏ được cấp phép như Minh Sơn (Bắc Mê), Ngọc Minh (Vị Xuyên), Tiên Kiều (Bắc Quang). Hoạt động mỏ đã gây thiệt hại lớn về kinh tế như bồi lấp ruộng đồng, phá hủy ô nhiễm sông suối và phá nát các đường quốc gia, tỉnh lộ. Nhiều xã đang ngày đêm phải gồng mình cho hậu họa khai thác khoáng sản (KTKS). Xã Minh Sơn là một ví dụ.

Minh Sơn là một xã vùng 3 khó khăn của huyện Bắc Mê. Hiện nay, trên địa bàn xã có 5 công ty là An Thông, Minh Sơn, An Khang, Hoàng Bách và Trường Thanh được cấp giấy phép hoạt động khoáng sản tại 8 điểm mỏ, với tổng diện tích 465,36ha. Hoạt động KTKS trên địa bàn xã Minh Sơn được đánh giá là có đóng góp một phần đáng kể cho nguồn thu ngân sách Nhà nước, góp phần tạo ra việc làm và thu nhập cho gần 100 lao động địa phương. Tuy nhiên, những hệ lụy của hoạt động KTKS đã và đang tác động xấu đến môi trường sống của cộng đồng người dân địa phương ở đây.

Kết quả nghiên cứu cho thấy, để có điều kiện cho 5 DN khai khoáng này hoạt động thì đã có 465ha rừng bị “quy hoạch”. Hoạt động khai khoáng trong thời gian này tại Minh Sơn đã làm hơn 30,3ha đất rừng phòng hộ bị mất đi do phải chuyển đổi mục đích sử dụng sang KTKS. Trữ lượng rừng bị mất đi do phải chặt hạ cho khai trường tại mỏ sắt Sàng Thần gần 10ha, tương đương 1.751m3 gỗ nhóm II đến nhóm VIII, là các loại gỗ như đinh, nghiến, trai, sồi, sến, dẻ, kháo, mỡ, trám… không còn trong danh sách!

Từ khi diễn ra hoạt động KTKS, với sự ảnh hưởng của biến đổi khí hậu cùng quá trình canh tác nương rẫy không khoa học dẫn đến các loài chim, thú và các loại động vật rừng như sóc bay, chồn, cáo, lợn rừng…; các loài động vật thủy sinh như tôm càng xanh, cua, cá, ếch, nhái, đặc biệt loại cá sứt mũi và cá anh vũ quý hiếm…;  các loại cây thuốc quý trong rừng như nấm đất, thảo quả, óc chó, sa nhân… gần như biến mất.

Hiện nay, người dân sống dọc theo suối Lũng Vầy không thể sử dụng nước suối này cho sinh hoạt hoặc những hoạt động khác nữa, vì nguồn nước bị nhiễm bẩn do ảnh hưởng từ việc khai khoáng. Theo người dân, hiện nay các hoạt động sản xuất mưu sinh của họ bị hạn chế rất nhiều như đi lại hết sức khó khăn, nguy hiểm do đường xá xuống cấp, hư hỏng nặng bởi xe chở quặng ngày đêm đi qua.

Bên cạnh mất mát và thiệt hại về môi trường sống là sự cảnh báo về sự mất công bằng trong việc phân chia các lợi ích từ hoạt động KTKS đối với địa phương và người dân. Kết quả khảo sát tại Công ty An Thông và Công ty Minh Sơn trong 3 năm gần đây doanh thu đã lên đến gần 450 tỷ đồng nhưng họ mới chỉ nộp thuế tài nguyên và phí bảo vệ môi trường cho ngân sách huyện Bắc Mê được 156,44 tỷ đồng.

Mặc dù đã có nhiều cảnh báo về hậu họa từ KTKS, thế nhưng chủ trương phát triển kinh tế ở Hà Giang vẫn coi KTKS là 1 trong 4 mũi nhọn sau du lịch, thủy điện và kinh tế cửa khẩu!

Trần Quý