Suối Gia Ôi hàng ngày bị “bức tử” vì hóa chất. Ảnh: Xuân Hướng

Ô nhiễm nghiêm trọng nguồn nước

Từ thị trấn Tô Hạp, lội bộ chừng hơn 1 giờ đồng hồ trên con đường lổn nhổn đất đá, chúng tôi đã đến thượng nguồn con suối Gia Ôi.

Làng Tà Lương có hơn 38 hộ dân sinh sống ở thượng nguồn suối Gia Ôi, họ sống tập trung thành làng. Hộ ít thì sản xuất khoảng 4 - 5 ha cà phê, chuối, lúa, rau màu hộ nhiều thì sản xuất 20 - 30 ha.

Ông Ma-Heng, một người dân đang phun thuốc cỏ bên bờ suối, phân trần: “Giá nông sản năm nay thấp quá, chi phí lại nhiều, 15 ha cà phê, lúa nước, chuối của nhà tôi trừ đi chi phí chỉ còn lời rất ít. Năm nay mưa nhiều nên cỏ lên nhanh, sâu bệnh nhiều, nương rẫy nhà tôi phải phun thuốc trừ cỏ, trừ sâu liên tục ”.

Bà Gia-Hiên đang tỉa cành cà phê cho biết: “Mặc dù cán bộ thị trấn thường xuyên vào làng khuyên bà con hạn chế dùng thuốc trừ sâu, thuốc diệt cỏ ở đầu nguồn nước, nhưng nếu không dùng thuốc diệt cỏ, thuốc trừ sâu thì ruộng vườn không xanh tốt được. Hàng ngày chai lọ thuốc trừ sâu cứ vứt bừa ra hai bên bờ suối, có người còn đem cả máy bơm thuốc sâu xuống suối chùi rửa”.

Đường ống nước từ suối Gia Ôi dẫn về Nhà máy Nước Tô Hạp. Ảnh: Xuân Hướng

Loại thuốc diệt cỏ Rapid và Grassad có hàm lượng độc tố rất cao, thế nhưng, nhiều người dân còn pha đậm đặc hơn thông thường phun liên tục ở hai bên bờ suối. Điều này không chỉ tiềm ẩn nguy cơ ô nhiễm đất ngay tại nương rẫy, mà suối Gia Ôi trong lành hàng ngày đang bị đe dọa, bị “bức tử”. Điều đáng nói Gia Ôi là nguồn cung cấp nước sinh hoạt, ăn uống hàng ngày duy nhất cho hàng ngàn người dân Khánh Sơn thông qua công trình nước sạch của thị trấn Tô Hạp. Tình trạng ô nhiễm hóa chất ở đầu nguồn đang vô cùng nguy hiểm, đe dọa đến sức khỏe người dân.

Theo anh Mai Văn Đạt, cán bộ kỹ thuật Ban Quản lý Các Công trình Công cộng và Môi trường huyện Khánh Sơn: “Trước đây cá dưới suối Gia Ôi rất nhiều, chỉ cần ra suối chừng nửa tiếng đồng hồ có thể bắt được vài kg. Mấy năm nay do ô nhiễm nguồn nước, cá tôm chết hết. Hiện chỉ có chai lọ thuốc trừ sâu trôi nổi, thì sinh vật nào mà sống sót được. Cứ vài ngày công nhân nhà máy mà không đi vớt, thì các loại chai lọ này sẽ làm tắc bể dâng nhà máy”.

Hệ lụy khó lường

Nhà máy Nước Tô Hạp có công suất 1.100m3/giờ, xây dựng năm 2001 và đi vào hoạt động chính thức năm 2002. Nguồn nước nhà máy lấy về từ con suối Gia Ôi.

Theo quan sát của PV, các hạng mục của nhà máy như bể lọc, bể chứa đã khá cũ, rong rêu bám dày đặc, bể lọc rêu và chất cặn sủi lên đặc quánh.  Anh Nguyễn Khoa Trưởng, Trưởng Ban Quản lý Các Công trình Công cộng và Môi trường Khánh Sơn phàn nàn: “Tôi mới về nhận công tác ở đây được hơn một năm, Nhà máy Nước Tô Hạp công nghệ đã quá cũ, đường ống nước tự chảy làm bằng sắt đã hoen rỉ, nhiều đoạn bị móp nặng, thỉnh thoảng có đoạn bị thủng và xì nước ra ngoài. Nhà máy chỉ có duy nhất một bể lọc, một bể chứa nên không thể đáp ứng lượng nước cho gần 1.000 hộ dân sử dụng như hiện nay. Chúng tôi đã khảo sát và đề nghị có phương án xây thêm bể lắng, nhưng hiện tại kinh phí chưa có nên chỉ biết chờ phê duyệt từ UBND tỉnh Khánh Hòa”.

Bể dâng của Nhà máy Nước Tô Hạp ở suối Gia Ôi bị nhiễm hóa chất. Ảnh: Xuân Hướng

Điều hiểm họa cho Nhà máy Nước Tô Hạp là nguồn nước cung cấp đang bị nhiễm độc do người dân thường xuyên sử dụng phân bón hóa học, thuốc diệt cỏ, thuốc bảo vệ thực vật. Tình trạng này rất báo động, nếu không có phương án chấm dứt việc ô nhiễm nước từ suối Gia Ôi thì người dân sử dụng nước từ Nhà máy Nước Tô Hạp có nguy cơ bị nhiễm độc.

Nói về các giải pháp khắc phục ô nhiễm nguồn nước, ông Nguyễn Quốc Thái, Chủ tịch UBND thị trấn Tô Hạp cho biết: “UBND thị trấn đã nhiều lần chỉ đạo Đoàn Thanh niên, phối hợp với Hội Phụ nữ lên tận thượng nguồn, đến tận nhà vận động, hướng dẫn bà con sử dụng thuốc trừ sâu, thuốc trừ cỏ phù hợp, hợp vệ sinh tránh ô nhiễm nguồn nước. Thế nhưng, các hộ dân ở đây dường như không nghe, không thấy, không làm”.

Người dân ở thị trấn Tô Hạp mặc dù biết nước sinh hoạt ở Nhà máy Nước Tô Hạp không đảm bảo vệ sinh nhưng vẫn phải chấp nhận sử dụng, bởi không có nguồn nước khác.

Bể lọc ở Nhà máy Nước Tô Hạp đầy rong, rêu. Ảnh: Xuân Hướng

Còn ông Đinh Ngọc Bình, Chủ tịch UBND huyện Khánh Sơn trần tình: “Ban đầu UBND huyện tính phương án di rời 38 hộ dân ở thượng nguồn suối Gia Ôi đến nơi ở mới nhưng số hộ dân quá lớn, họ đã canh tác ổn định nên phương án này không khả thi. Hiện nay, dự án hồ chứa nước Sơn Trung đã được HĐND tỉnh thống nhất chủ trương đầu tư, được bổ sung vào danh mục các dự án Sơn Trung  giai đoạn 2016 - 2020. Hồ chứa nước Sơn Trung sẽ được đầu tư để tích trữ nước cho sản xuất nông nghiệp và cung cấp nước sinh hoạt cho khu vực xã Sơn Trung, thị trấn Tô Hạp và một số khu vực lân cận. Vì vậy, huyện sẽ di dời Nhà máy Nước Tô Hạp sang Sơn Trung”.

Không biết chủ trương di dời nhà máy nước đến bao giờ mới thực hiện được, còn hiện tại hàng nghìn người dân vẫn đang phải sử dụng nguồn nước bị nhiễm độc, rất cần sự quan tâm đặc biệt của các cơ quan chức năng tỉnh Khánh Hòa.

Anh Mai Văn Đạt, cán bộ kỹ thuật Ban Quản lý Các Công trình Công cộng và Môi trường huyện Khánh Sơn nói: “Suối Gia Ôi trước đây là con suối nước trong xanh, sinh vật như cá tôm, cua ốc khá đa dạng. 5 năm trở lại đây, người dân địa phương tìm đến vùng thượng nguồn suối Gia Ôi sản xuất nông nghiệp ngày càng đông. Do vùng đất này khá màu mỡ lại thuận lợi nguồn nước tưới nên hàng trăm ha đất ở khu vực này đã hình thành những rẫy cà phê, nương lúa xanh mướt. Người dân sinh sống ở đây chủ yếu là người Jagrai, họ làm nhà, dựng lều bên cạnh suối để sản xuất nông nghiệp”.

Xuân Hướng