1. Ngày 23/11/1945 đánh dấu sự ra đời và trở thành Ngày Truyền thống ngành Thanh tra Việt Nam

Ngày 23/11/1945, Chủ tịch Hồ Chí Minh ký Sắc lệnh số 64/SL thành lập Ban Thanh tra Đặc biệt, có quyền giám sát tất cả công việc và nhân viên của UBND và các cơ quan của Chính phủ; có quyền áp dụng các biện pháp điều tra, đình chức, bắt giam, tịch biên hoặc niêm phong tài sản... để lập hồ sơ mang phạm nhân ra Hội đồng Chính phủ hay Tòa án Đặc biệt xét xử.

Đây là văn bản pháp lý đầu tiên khai sinh ra ngành Thanh tra Việt Nam, đánh dấu sự ra đời của hệ thống Thanh tra Việt Nam ngày nay.

Ban Thanh tra Đặc biệt ra đời trong một hoàn cảnh lịch sử đặc biệt của cách mạng Việt Nam, được Chính phủ trao cho những quyền hạn rất lớn và nặng nề, không chỉ là một công cụ thường xuyên của chính quyền dân chủ Nhân dân mà còn có nhiệm vụ quan trọng góp phần làm yên lòng dân đặng tập hợp, đoàn kết toàn dân, tạo nên sức mạnh của toàn thể dân tộc trong sự nghiệp bảo vệ và giải phóng Tổ quốc.

Sau khi Chủ tịch Hồ Chí Minh ký Sắc lệnh số 64-SL, ngày 31/12/1945, Chủ tịch Hồ Chí Minh tiếp tục ký Sắc lệnh số 80-SL cử các ông Bùi Bằng Đoàn và Cù Huy Cận vào Ban Thanh tra Đặc biệt.

Ông Bùi Bằng Đoàn được cử giữ chức Trưởng ban Thanh tra Đặc biệt, trở thành vị Tổng Thanh tra đầu tiên của Việt Nam.

Ông Bùi Bằng Đoàn và ông Cù Huy Cận, nguyên lãnh đạo Ban Thanh tra Đặc biệt. Ảnh: Tư liệu

2. Ngày 18/12/1949, thành lập Ban Thanh tra Chính phủ trực thuộc Phủ Thủ tướng

Ngày 18/12/1949, Chủ tịch Hồ Chí minh ký Sắc lệnh số 138b-SL lập Ban Thanh tra Chính phủ trực thuộc Phủ Thủ tướng và cũng trong ngày này, Chủ tịch Hồ Chí Minh ký Sắc lệnh số 138c-SL cử ông Hồ Tùng Mậu làm Tổng Thanh tra; ông Trần Đăng Ninh làm Tổng Thanh tra phó.

Với Sắc lệnh này, ông Trần Đăng Ninh trở thành Phó Tổng Thanh tra Chính phủ đầu tiên của ngành Thanh tra Việt Nam.

Ban Thanh tra Chính phủ có nhiệm vụ xem xét sự thi hành chính sách, chủ trương của Chính phủ; thanh tra các ủy viên ủy ban kháng chiến hành chính và viên chức về phương diện liêm khiết; thanh tra sự khiếu nại của Nhân dân.

Chủ tịch Hồ Chí Minh và ông Hồ Tùng Mậu, nguyên Tổng Thanh tra Ban Thanh tra Chính phủ. Ảnh: Tư liệu

3. Ngày 28/3/1956, thành lập Ban Thanh tra Trung ương của Chính phủ

Ngày 28/3/1956, Chủ tịch nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa đã ra Sắc lệnh số 261/SL thành lập Ban Thanh tra Trung ương của Chính phủ với mục tiêu: “Để đảm bảo việc chấp hành nghiêm chỉnh đường lối, chính sách và mệnh lệnh của Chính phủ, để giữ gìn pháp luật và bảo hộ tài sản của Nhà nước”.

Đồng chí Nguyễn Lương Bằng được cử làm Tổng Thanh tra. Các đồng chí Nguyễn Côn và Trần Tử Bình được bổ nhiệm làm Phó Tổng Thanh tra.

Ban Thanh tra Trung ương của Chính phủ có nhiệm vụ thanh tra công tác cán bộ, các cơ quan hành chính và chuyên môn các cấp, các doanh nghiệp của Nhà nước; thanh tra việc thực hiện kế hoạch Nhà nước, việc sử dụng, bảo quản tài sản Nhà nước, chống phá hoại, tham ô và lãng phí.

Đồng chí Nguyễn Lương Bằng được cử làm Tổng Thanh tra Ban Thanh tra Trung ương của Chính phủ. Ảnh: Tư liệu

4. Ngày 26/12/1956, lần đầu tiên hệ thống tổ chức của Thanh tra Việt Nam được hình thành

Ngày 26/12/1956, Thủ tướng Chính phủ ban hành Nghị định số 1194/TTg thành lập ban thanh tra ở các liên khu, khu, thành phố và tỉnh. Đây là lần đầu tiên hệ thống tổ chức của Thanh tra Việt Nam được hình thành.

Ban thanh tra các địa phương có nhiệm vụ thường xuyên thanh tra việc chấp hành đường lối, chính sách, mệnh lệnh của Chính phủ, việc thực hiện kế hoạch Nhà nước và các chỉ thị, nghị quyết của cấp trên và của ủy ban hành chính các cấp; thanh tra việc thi hành dân chủ và kỷ luật trong nội bộ cơ quan, việc sử dụng, bảo quản tài sản của công; tiếp nhận và xem xét thư khiếu nại và tố cáo của Nhân dân, của cán bộ, nhân viên...

Chủ tịch Hồ Chí Minh tại Hội nghị tổng kết công tác thanh tra miền Bắc (ngày 19/4/1957). Ảnh: Tư liệu/Báo Thanh tra

5. Ngày 29/9/1961, thành lập Ủy ban Thanh tra của Chính phủ thay cho Ban Thanh tra Trung ương của Chính phủ

Ngày 26/7/1960, Chủ tịch Hồ Chí Minh ký Sắc lệnh số 18/LCT công bố Luật Tổ chức Hội đồng Chính phủ, trong đó có Ủy ban Thanh tra của Chính phủ.

Ngày 29/9/1961, Hội đồng Chính phủ ban hành Nghị định số 136/CP quyết định thành lập Ủy ban Thanh tra của Chính phủ thay cho Ban Thanh tra Trung ương của Chính phủ. Đây là cột mốc đánh dấu cho việc hình thành hệ thống các cơ quan thanh tra hoàn chỉnh từ Trung ương đến địa phương.

Nghị định nêu rõ: "Ủy ban Thanh tra của Chính phủ là cơ quan của Hội đồng Chính phủ có trách nhiệm giữ gìn kỷ luật Nhà nước bảo đảm chấp hành nghiêm túc các chủ trương, chính sách của Đảng và Nhà nước bằng cách thường xuyên thanh tra việc chấp hành các chủ trương, chính sách ấy trong các cơ quan thuộc Hội đồng Chính phủ, các ủy ban hành chính địa phương, các cơ quan chuyên môn, sự nghiệp, các xí nghiệp quốc doanh, các hợp tác xã".

Nghị định cũng quy định nhiệm vụ, quyền hạn của Ủy ban Thanh tra của Chính phủ và quy định tổ chức bộ máy gồm: Văn phòng, Vụ Thanh tra nông nghiệp, Vụ Thanh tra công nghiệp, Vụ Thanh tra xây dựng cơ bản, Vụ Thanh tra thương nghiệp, Vụ Thanh tra văn hóa xã hội và Vụ Thanh tra xét khiếu tố.

Đồng chí Nguyễn Lương Bằng tiếp tục được cử giữ chức Tổng Thanh tra.

Chủ tịch Hồ Chí Minh tại Hội nghị tổng kết công tác thanh tra toàn miền Bắc (năm 1961). Ảnh: Tư liệu/Báo Thanh tra

6. Ngày 9/1/1976, lần đầu tiên thể chế hóa quyền giám sát, kiểm tra của Nhân dân vào hoạt động của bộ máy chính quyền

Ngày 9/1/1976, Thủ tướng Chính phủ ra Quyết định 25/TTg về việc thành lập ban thanh tra Nhân dân ở cơ sở, đánh dấu việc thể chế hóa quyền giám sát, kiểm tra của Nhân dân vào hoạt động của bộ máy chính quyền.

Tiếp đó, ngày 17/3/1976, Ủy ban Thanh tra ban hành Thông tư số 02/TT-TTr hướng dẫn thi hành Quyết định số 25/TTg, nhấn mạnh và giải thích rõ những quan điểm chính của Đảng và Nhà nước về vị trí, vai trò, ý nghĩa của công tác thanh tra Nhân dân.

Thông tư còn xác định, hướng dẫn chi tiết, cụ thể về cơ cấu hệ thống tổ chức, các bước tiến hành việc thành lập cũng như nhiệm vụ, quyền hạn của ban thanh tra Nhân dân, quan hệ, trách nhiệm của các tổ chức Đảng, chính quyền, đoàn thể và cơ quan thanh tra chuyên trách với ban thanh tra Nhân dân.

Thực hiện Quyết định số 25/TTg và Thông tư số 02/TT-TTr, việc thành lập ban thanh tra Nhân dân đã được triển khai rộng khắp và hoạt động của các ban thanh tra Nhân dân đã đạt được nhiều kết quả tốt.

Ngày 9/1/1976, Thủ tướng Chính phủ ra Quyết định 25/TTg về việc thành lập ban thanh tra Nhân dân ở cơ sở. Hình ảnh về Quyết định 25/TTg trên Công báo số 1, ngày 15/1/1976

7. Ngày 27/11/1981, ban hành văn bản pháp lý đầu tiên xác định rõ quyền khiếu nại, tố cáo của công dân

Ngày 27/11/1981, Hội đồng Nhà nước ban hành “Pháp lệnh Quy định việc xét và giải quyết khiếu nại, tố cáo của công dân”.

Pháp lệnh gồm 6 chương, 34 điều, trong đó quy định vai trò, chức năng của ngành Thanh tra trong việc kiểm tra, quản lý công tác xét và giải quyết khiếu tố. Đây là lần đầu tiên quyền khiếu nại, tố cáo của công dân, trách nhiệm của các cơ quan tổ chức, đơn vị trong việc giải quyết khiếu nại, tố cáo của công dân được thể chế hóa, cụ thể hóa trong một văn bản pháp luật riêng. Theo đó, ủy ban thanh tra các cấp, ban thanh tra các ngành có trách nhiệm giúp thủ trưởng cơ quan cùng cấp xét và giải quyết các khiếu nại, tố cáo thuộc thẩm quyền.

Hội nghị triển khai Pháp lệnh Quy định việc xét và giải quyết các khiếu nại, tố cáo của công dân (ngày 29/4/1982). Ảnh: Tư liệu/Báo Thanh tra

8. Ngày 15/2/1984, hệ thống thanh tra được đổi tên thành Ủy ban Thanh tra Nhà nước

Ngày 15/2/1984, Hội đồng Bộ trưởng ban hành Nghị quyết số 26-HĐBT “về việc tăng cường tổ chức thanh tra và nâng cao hiệu lực thanh tra”, trong đó nêu rõ về hệ thống tổ chức thanh tra Nhà nước và thanh tra Nhân dân, quy định cụ thể những nguyên tắc, đặt cơ sở về nhận thức và về tổ chức thực hiện nhiệm vụ của ngành Thanh tra trong tình hình mới.

Nghị quyết nêu rõ mục đích của thanh tra là "phát huy mặt đúng, ngăn ngừa sửa chữa cái sai; làm cho chủ trương, chính sách của Đảng, pháp luật của Nhà nước được chấp hành nghiêm chỉnh và có hiệu quả thiết thực".

Bên cạnh đó, nghị quyết quy định cụ thể những nguyên tắc về tổ chức, quản lý chỉ đạo toàn bộ hệ thống thanh tra Nhà nước. Hệ thống thanh tra được đổi tên thành "Ủy ban Thanh tra Nhà nước", gồm có: Ủy ban Thanh tra Nhà nước Trung ương; ủy ban thanh tra Nhà nước cấp tỉnh, thành phố, huyện, quận và tương đương; ban thanh tra Nhân dân cấp cơ sở. Đó là một hệ thống tổ chức thanh tra được quản lý và chỉ đạo tập trung thống nhất từ Trung ương đến cơ sở.

Đồng chí Bùi Quang Tạo, Ủy viên Trung ương Đảng, Chủ nhiệm Ủy ban Thanh tra Nhà nước đón đoàn cán bộ Thanh tra Campuchia (năm 1985). Ảnh: Tư liệu/Báo Thanh tra

9. Ngày 1/4/1990, công bố “Pháp lệnh Thanh tra”, văn bản pháp lý cao nhất quy định chức năng, nhiệm vụ và hệ thống tổ chức của ngành Thanh tra

Ngày 1/4/1990, Chủ tịch Hội đồng Nhà nước ký Lệnh công bố “Pháp lệnh Thanh tra”, là văn bản pháp lý cao nhất quy định chức năng, nhiệm vụ và hệ thống tổ chức của ngành Thanh tra. Pháp lệnh khẳng định: Thanh tra là một chức năng thiết yếu của quản lý Nhà nước”.

Pháp lệnh gồm 6 chương, 41 điều, quy định hệ thống tổ chức, nhiệm vụ, quyền hạn của thanh tra Nhà nước; tổ chức thanh tra Nhân dân và trình tự thanh tra. Ủy ban Thanh tra Nhà nước được đổi thành Thanh tra Nhà nước.

Đồng chí Lê Quang Đạo, Chủ tịch Quốc hội trao tặng Huân chương Hồ Chí Minh cho ngành Thanh tra tại Lễ Kỷ niệm 45 năm Ngày Truyền thống Thanh tra Việt Nam (23/11/1945-23/11/1990). Ảnh: Tư liệu/Báo Thanh tra

10. Ngày 15/6/2004, ban hành Luật Thanh tra, luật đầu tiên quy định về hệ thống tổ chức bộ máy của ngành Thanh tra; chức năng, nhiệm vụ của ngành

Ngày 15/6/2004, Quốc hội ban hành Luật Thanh tra số 22/2004/QH11 (có hiệu lực thi hành từ ngày 1/10/2004). Đây là luật đầu tiên quy định về hệ thống tổ chức bộ máy của ngành Thanh tra; chức năng, nhiệm vụ của ngành, đánh dấu một bước phát triển mới trong việc xây dựng, hoàn thiện thể chế pháp luật về công tác thanh tra, đồng thời tạo ra một sự đổi mới mang tính căn bản về công tác thanh tra, tổ chức và hoạt động thanh tra, góp phần nâng cao hiệu lực, hiệu quả thanh tra.

Theo quy định của Luật Thanh tra, cơ quan Thanh tra Nhà nước ở Trung ương trước đây được đổi tên là Thanh tra Chính phủ.

Luật Thanh tra số 22/2004/QH11 hết hiệu lực kể từ ngày 1/7/2011, khi Luật Thanh tra số 56/2010/QH12 có hiệu lực.

Tiếp đó, ngày 14/11/2022, Quốc hội ban hành Luật Thanh tra số 11/2022/QH15, có hiệu lực thi hành từ ngày 1/7/2023, là thời điểm Luật Thanh tra số 56/2010/QH12 hết hiệu lực.

Hội nghị toàn quốc triển khai Luật Thanh tra 2010, ngày 24/6/2011. Đây là hội nghị truyền hình trực tuyến toàn quốc đầu tiên của ngành Thanh tra, theo ước tính có trên 1 vạn cán bộ, công chức, viên chức, người dân, doanh nghiệp tham gia với 62 điểm cầu trực tuyến trong phạm vi cả nước. Ảnh: Tư liệu/Báo Thanh tra

Chặng đường xây dựng và trưởng thành của Thanh tra Việt Nam trong 80 năm qua rất đáng tự hào. Nhiều tập thể và cá nhân của ngành Thanh tra vinh dự được Đảng và Nhà nước tặng thưởng nhiều phần thưởng cao quý.

Năm 1990, ngành Thanh tra được tặng thưởng Huân chương Hồ Chí Minh.

Năm 2010, được tặng thưởng Huân chương Sao Vàng.

Năm 2015, được tặng thưởng Huân chương Độc lập hạng Nhất.

Năm 2020, được tặng thưởng Huân chương Lao động hạng Nhất.