Từ phát hiện sai phạm đến tháo gỡ “điểm nghẽn” trong quản lý

Những năm gần đây, công tác thanh tra đã và đang khẳng định vai trò then chốt trong việc phát hiện các “điểm nghẽn” cản trở phát triển, qua đó đưa ra kiến nghị mang tính đột phá nhằm hoàn thiện thể chế và nâng cao hiệu lực quản lý nhà nước.

Theo báo cáo tổng kết công tác nhiệm kỳ 2020–2025, bên cạnh việc phát hiện vi phạm về kinh tế hơn 703.477 tỷ đồng và kiến nghị thu hồi tài sản, toàn ngành Thanh tra đã kiến nghị ban hành mới, sửa đổi, bổ sung hoặc bãi bỏ 2.198 văn bản quy phạm pháp luật. Điều đó cho thấy, trọng tâm của hoạt động thanh tra không chỉ dừng lại ở xử lý sai phạm tài chính mà còn hướng tới chấn chỉnh quản lý, hoàn thiện cơ chế, chính sách, pháp luật trên nhiều lĩnh vực.

Những kiến nghị này đã giúp các cơ quan, đơn vị được thanh tra nhận diện rõ hơn những hạn chế trong quá trình thực thi nhiệm vụ, chủ động khắc phục, đồng thời tham mưu cấp có thẩm quyền điều chỉnh, hoàn thiện các quy định còn bất cập.

Một ví dụ điển hình là cuộc thanh tra 2 dự án Bệnh viện Bạch Mai cơ sở 2 và Bệnh viện Hữu nghị Việt Đức cơ sở 2 tại Hà Nam. Cuộc thanh tra diện rộng này đã xác định số tiền lãng phí hơn 1.200 tỷ đồng, chỉ ra các sai phạm nghiêm trọng như khởi công khi chưa đủ điều kiện thi công, lập và thẩm định hồ sơ mời thầu không đủ căn cứ, vi phạm Luật Xây dựng 2014. Trên cơ sở đó, Thanh tra Chính phủ đã kiến nghị các biện pháp tháo gỡ để hai dự án tiếp tục triển khai theo Nghị quyết số 34/NĐ-CP ngày 13/2/2025 của Chính phủ, được Ban Chỉ đạo Trung ương và Tổng Bí thư đánh giá là hình mẫu về cuộc thanh tra hiệu quả, được dư luận xã hội đồng tình, ghi nhận.

Một ví dụ khác là Kết luận thanh tra trách nhiệm thực hiện công vụ trong giải quyết thủ tục hành chính và cung cấp dịch vụ công tại Bộ Giáo dục và Đào tạo (công bố ngày 6/12/2024). Qua thanh tra, Thanh tra Chính phủ đã chỉ ra nhiều hạn chế, thiếu sót, vi phạm trong thực hiện trách nhiệm công vụ, đồng thời kiến nghị Bộ Giáo dục và Đào tạo, Bộ Y tế, UBND TP Đà Nẵng và Văn phòng Chính phủ rà soát, sửa đổi các quy định về trình tự, hồ sơ, thời gian giải quyết thủ tục hành chính. Những kiến nghị này đã giúp rút ngắn thời gian xử lý hồ sơ, cải thiện chất lượng dịch vụ công, đáp ứng tốt hơn yêu cầu của người dân và doanh nghiệp.

Thiếu cơ chế tiếp nhận và phản hồi kiến nghị

Hoạt động thanh tra không chỉ nhằm phát hiện, xử lý vi phạm mà còn đóng vai trò quan trọng trong việc nhận diện và kiến nghị khắc phục những bất cập trong cơ chế, chính sách, pháp luật – những “điểm nghẽn” cản trở phát triển.

Luật Thanh tra năm 2025 đã thể chế hóa rõ mục tiêu này, xác định hoạt động thanh tra phải hướng đến việc phát hiện hạn chế, bất cập trong cơ chế quản lý, chính sách, pháp luật, từ đó đề xuất giải pháp hoàn thiện với cơ quan có thẩm quyền.

Tuy nhiên, thực tiễn thời gian qua cho thấy, số lượng cuộc thanh tra phát hiện và kiến nghị sửa đổi bất cập chính sách còn ít. Nhiều đoàn thanh tra vẫn tập trung vào xử lý sai phạm cụ thể hơn là khái quát thành vấn đề thể chế. Một số nguyên nhân được chỉ ra gồm: Thiếu quy định cụ thể hướng dẫn việc nhận diện, kiến nghị bất cập chính sách; nhận thức chưa đầy đủ về mục đích thanh tra; hạn chế về kỹ năng đánh giá chính sách của thành viên đoàn thanh tra.

Theo TS. Trần Văn Long – nguyên Phó Vụ trưởng Vụ Pháp chế (nay là Phó Vụ trưởng Vụ Tổ chức cán bộ, Thanh tra Chính phủ), “cần có quy định rõ ràng về quy trình tiếp nhận, xử lý kiến nghị, xác định trách nhiệm của cả cơ quan thanh tra và cơ quan tiếp nhận để đảm bảo các kiến nghị được xem xét, phản hồi và hoàn thiện kịp thời”.

Đổi mới tư duy pháp luật – tháo gỡ “điểm nghẽn” chính sách

Theo Phó Tổng Thanh tra Chính phủ Lê Tiến Đạt, trong giai đoạn phát triển mới, công tác xây dựng pháp luật là trụ cột chiến lược của ngành Thanh tra. Định hướng lớn nhất là đổi mới tư duy xây dựng pháp luật, chuyển từ tư duy “quản lý” sang “phục vụ”, từ “bị động” sang “chủ động, kiến tạo”.

Phó Tổng Thanh tra Chính phủ Lê Tiến Đạt nhiều lần nhấn mạnh: “Các văn bản pháp luật phải vừa bảo đảm tính minh bạch, trách nhiệm giải trình, vừa tháo gỡ được các ‘điểm nghẽn’ từ thực tiễn, tạo hành lang pháp lý thuận lợi để nâng cao chất lượng công tác thanh tra, tiếp công dân, giải quyết khiếu nại, tố cáo, phòng, chống tham nhũng, tiêu cực, lãng phí.”

TS. Trần Văn Long cũng cho rằng, việc hoàn thiện cơ chế, chính sách là mục đích hàng đầu của công tác thanh tra, thể hiện vai trò của thanh tra trong quản lý Nhà nước. “Thanh tra không chỉ để phát hiện sai phạm, mà là để góp phần kiến tạo khuôn khổ pháp lý đầy đủ, hạn chế tình trạng lợi dụng kẽ hở cơ chế, chính sách để tham nhũng, tiêu cực,” ông Long nhấn mạnh.

Để hoạt động thanh tra thực sự trở thành kênh quan trọng phát hiện và tháo gỡ những “điểm nghẽn” trong thể chế, chính sách, TS. Trần Văn Long nhấn mạnh, cần có những đổi mới mang tính hệ thống, cả về cách tiếp cận lẫn phương thức tổ chức thực hiện.

Theo ông Long, trước hết cần có quy định, quy trình nghiệp vụ rõ ràng để thanh tra viên có thể chủ động nhận diện bất cập trong cơ chế, chính sách ngay từ quá trình xây dựng và triển khai kế hoạch thanh tra. Kế hoạch thanh tra không chỉ nhằm phát hiện sai phạm, mà phải có mục tiêu cụ thể về rà soát, kiến nghị hoàn thiện chính sách, pháp luật.

Cùng với đó, thành phần đoàn thanh tra cần được bố trí hợp lý, có sự tham gia của những cán bộ am hiểu chuyên sâu về pháp luật và quản lý ngành, lĩnh vực. Điều này giúp quá trình xem xét, đánh giá và kiến nghị đảm bảo tính chính xác, khách quan và có giá trị thực tiễn cao.

Ngoài ra, cần hình thành cơ chế phối hợp hai chiều giữa cơ quan thanh tra và cơ quan tiếp nhận kiến nghị, quy định rõ trách nhiệm của mỗi bên trong việc xem xét, phản hồi và tổ chức thực hiện. Với những cuộc thanh tra phục vụ tổng kết chính sách, nên áp dụng cơ chế linh hoạt, quy trình chuyên biệt để việc phát hiện và kiến nghị hoàn thiện thể chế được tiến hành sâu hơn, hiệu quả hơn, gắn chặt với yêu cầu đổi mới quản lý nhà nước.

Phát hiện và tháo gỡ “điểm nghẽn” chính sách qua công tác thanh tra không chỉ là nhiệm vụ chuyên môn, mà còn là sứ mệnh chính trị của ngành Thanh tra trong giai đoạn phát triển mới. Khi tư duy “phát hiện vi phạm” được thay bằng tư duy “kiến tạo thể chế”, hoạt động thanh tra sẽ thực sự trở thành công cụ hữu hiệu giúp Nhà nước hoàn thiện cơ chế, chính sách, pháp luật; phòng ngừa sai phạm từ gốc.