(Thanh tra) - Trong bối cảnh đơn thư khiếu nại, tố cáo ngày càng đa dạng về nội dung, phức tạp về pháp lý và kéo dài về thời gian, hoạt động tư vấn pháp luật tại Trụ sở Tiếp công dân Trung ương và các điểm tiếp dân ở địa phương không chỉ là hỗ trợ kỹ thuật mà đang dần trở thành “cầu nối công lý” giữa Nhà nước và Nhân dân.
Tư vấn pháp luật, từ giải pháp tình thế đến cơ chế thiết yếu
Việc bổ sung lực lượng luật sư, luật gia vào công tác tiếp công dân không chỉ giúp phân luồng, làm rõ căn cứ pháp lý của vụ việc, mà còn nâng cao tính thuyết phục, hướng công dân tiếp cận đúng quy trình, đúng pháp luật, đúng cơ quan.
Theo báo cáo tháng 7/2025 của Ban Tiếp công dân Trung ương, đã có 27 luật sư và luật gia tham gia trực tiếp hỗ trợ pháp lý cho hơn 100 lượt công dân tại Trụ sở tiếp công dân ở Hà Nội và TP Hồ Chí Minh. Hoạt động này nằm trong chương trình phối hợp giữa Thanh tra Chính phủ với các đoàn luật sư nhằm nâng cao chất lượng tiếp dân, góp phần giảm thiểu các vụ việc kéo dài, vượt cấp, giảm áp lực cho cơ quan chức năng.
Thực tế cho thấy, nhiều công dân đến Trụ sở với tâm lý bức xúc, mang theo hàng tập tài liệu nhưng không nắm rõ mình nên gửi đơn đến đâu, thuộc thẩm quyền của ai. Có trường hợp tranh chấp đã được giải quyết đúng trình tự nhưng do thiếu hiểu biết pháp luật, người dân vẫn tiếp tục khiếu kiện. Nhờ có sự tham gia của luật sư, ngay tại điểm tiếp dân, người dân được giải thích rành mạch về các quy định pháp lý, về quyền và nghĩa vụ, về ranh giới giữa “bức xúc” và “căn cứ pháp luật”.
Luật sư Vũ Văn Tuân, Đoàn Luật sư TP Hà Nội, người trực tiếp tham gia tư vấn trong nhiều buổi tiếp dân tại Hà Nội, chia sẻ: “Điều quan trọng nhất là giúp người dân hiểu: Khiếu nại, tố cáo không phải là ‘vũ khí cuối cùng’ để giành lại quyền lợi, mà là một quy trình pháp lý nghiêm ngặt. Chúng tôi không đứng về phía công dân hay cơ quan, mà đứng về phía pháp luật.”
Theo đại diện Ban Tiếp công dân Trung ương, hoạt động tư vấn pháp luật còn giúp giảm thiểu nguy cơ phát sinh các khiếu kiện đông người, phức tạp. Trên thực tế, nhiều vụ việc khi được phân tích cụ thể bằng ngôn ngữ pháp lý dễ hiểu sẽ giúp người dân nhận diện ranh giới giữa quyền lợi hợp pháp và yêu cầu chưa hợp lý, từ đó điều chỉnh hành vi.
Vẫn còn nhiều khó khăn, thiếu người, thiếu chế tài, thiếu đồng bộ
Dù đã đạt được những kết quả tích cực, hoạt động tư vấn pháp luật tại các điểm tiếp công dân hiện vẫn mang tính thí điểm, chưa trở thành một phần cơ chế bắt buộc. Việc mời luật sư phụ thuộc vào chương trình phối hợp giữa các cơ quan, chưa có quy định pháp lý cụ thể về trách nhiệm, chi phí hỗ trợ, chế độ đãi ngộ cho luật sư tham gia.
Một số địa phương còn e dè trong việc phối hợp với các đoàn luật sư, dẫn tới tình trạng tư vấn pháp lý chủ yếu tập trung ở tuyến Trung ương. Cán bộ tiếp dân tại cấp xã, huyện dù tâm huyết nhưng chưa đủ năng lực phân tích sâu các tình huống pháp lý phức tạp. Thậm chí, có nơi còn xem việc tư vấn pháp luật là “trách nhiệm riêng của công dân”.
Để khắc phục tình trạng này, nhiều ý kiến đề xuất cần có một Nghị định hướng dẫn cụ thể về cơ chế phối hợp tư vấn pháp luật trong hoạt động tiếp dân, từ việc bố trí luật sư, cơ chế chi trả, đến trách nhiệm của các cơ quan chức năng.
Việc tiếp công dân không chỉ để “nghe” mà còn là dịp để “giải thích, giáo dục và định hướng pháp luật”, đây chính là một hình thức phổ biến pháp luật sống động, hiệu quả và có tính thuyết phục cao. Khác với các lớp tập huấn hay tài liệu tuyên truyền, tư vấn tại điểm tiếp dân giúp người dân hiểu pháp luật qua chính vụ việc của họ, từ đó nâng cao nhận thức và năng lực pháp lý cho cộng đồng.
Trong thời gian tới, Trụ sở Tiếp công dân Trung ương cần chủ trì xây dựng hệ thống cơ sở dữ liệu tư vấn pháp lý, phối hợp với các trường đại học luật, học viện hành chính để hình thành lực lượng luật gia trẻ tham gia hỗ trợ tại cơ sở. Nếu làm tốt, đây sẽ là một bước tiến lớn trong việc đưa công lý đến gần dân hơn, không bằng khẩu hiệu, mà bằng hành động cụ thể, bằng kiến thức pháp luật đúng lúc, đúng nơi.
