(Thanh tra) - Việc sửa đổi, bổ sung Pháp lệnh Cảnh sát môi trường tập trung vào quy định có liên quan trực tiếp đến việc sắp xếp tổ chức bộ máy Nhà nước như không tổ chức công an cấp huyện, tổ chức chính quyền địa phương 2 cấp... nhằm đảm bảo công tác phòng, chống tội phạm môi trường xuyên suốt, hiệu quả ngay từ cơ sở.
Theo chương trình Kỳ họp thứ 10 Quốc hội khóa XV, Chính phủ trình dự án Pháp lệnh sửa đổi, bổ sung một số điều của Pháp lệnh Cảnh sát môi trường do Bộ Công an chủ trì xây dựng.
Thực tiễn đấu tranh và yêu cầu cấp thiết từ thay đổi tổ chức bộ máy
Theo Bộ Công an, trong những năm gần đây, tình hình tội phạm và vi phạm pháp luật về môi trường, tài nguyên, an toàn thực phẩm tại nước ta đang diễn biến hết sức phức tạp, với thủ đoạn ngày càng tinh vi và khó lường.
Các hành vi vi phạm phổ biến có thể kể đến như: Xả thải gây ô nhiễm môi trường, vi phạm về thu gom, vận chuyển, xử lý chất thải nguy hại; khai thác khoáng sản, lâm sản trái phép, hủy hoại rừng; buôn bán, vận chuyển động thực vật hoang dã, quý hiếm và vi phạm nghiêm trọng về vệ sinh an toàn thực phẩm.
Những hành vi này không chỉ gây ô nhiễm, hủy hoại hệ sinh thái, làm cạn kiệt tài nguyên thiên nhiên, mà còn ảnh hưởng trực tiếp đến sức khỏe, đời sống của người dân, gây phức tạp an ninh, trật tự và cản trở sự phát triển bền vững của đất nước.
Trước tình hình đó, Đảng, Quốc hội và Chính phủ đã chỉ đạo Bộ Công an cùng các cơ quan chức năng, chính quyền địa phương triển khai đồng bộ, toàn diện các biện pháp phòng ngừa và đấu tranh. Công tác này đạt nhiều kết quả quan trọng, trong đó, việc hoàn thiện hệ thống pháp luật luôn được coi là nền tảng cốt lõi.
Pháp lệnh Cảnh sát môi trường, được Ủy ban Thường vụ Quốc hội ban hành ngày 23/12/2014, chính là một cơ sở pháp lý vững chắc, tạo điều kiện xây dựng lực lượng chuyên trách (Cảnh sát phòng, chống tội phạm về môi trường) ở 3 cấp: Bộ, tỉnh, huyện.
Chỉ tính từ năm 2014 đến năm 2024, lực lượng này đã phát hiện, xử lý 234.843 vụ vi phạm về môi trường, tài nguyên, an toàn thực phẩm.
Thực hiện Đề án số 19/ĐA-BCA của Bộ Công an về kiện toàn tổ chức bộ máy và chủ trương sắp xếp tổ chức chính quyền địa phương 2 cấp, bỏ công an cấp huyện đã tạo ra những thay đổi căn bản. Mô hình tổ chức công an địa phương chuyển dịch theo hướng "tỉnh toàn diện, xã vững mạnh, bám cơ sở".
Do đó, việc sửa đổi, bổ sung kịp thời Pháp lệnh Cảnh sát môi trường là vô cùng cấp thiết để các quy định liên quan đến tổ chức, bộ máy của lực lượng Cảnh sát phòng, chống tội phạm về môi trường phải phù hợp với mô hình tổ chức mới.
Điều này nhằm đảm bảo công tác đấu tranh phòng, chống tội phạm môi trường được thực hiện xuyên suốt, không gián đoạn và phát huy hiệu quả mạnh mẽ ngay từ cấp cơ sở.
Cơ sở vững chắc cho việc sửa đổi hướng tới hiệu quả từ cấp cơ sở
Tài liệu thẩm định hồ sơ Pháp lệnh sửa đổi, bổ sung Pháp lệnh Cảnh sát môi trường được công khai trên Cổng Thông tin điện tử của Bộ Tư pháp, cho thấy sự cần thiết ban hành pháp lệnh này được dựa trên một số cơ sở chính trị, pháp lý vững chắc từ Trung ương đến Quốc hội và Chính phủ như:
Ngày 24/1/2025, Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa XIII ban hành Kết luận số 121-KL/TW, đồng ý chủ trương: “Sắp xếp tổ chức bộ máy công an địa phương theo hướng "tỉnh toàn diện, xã vững mạnh, bám cơ sở", không tổ chức công an cấp huyện”.
Quốc hội (Nghị quyết số 202/2025/QH15 ngày 12/6/2025) và Ủy ban Thường vụ Quốc hội (ngày 16/6/2025) đã ban hành các Nghị quyết về việc sắp xếp đơn vị hành chính cấp tỉnh, cấp xã.
Quyết định số 1569/QĐ-TTg (20/7/2025) của Thủ tướng Chính phủ ban hành kế hoạch triển khai, trong đó nhấn mạnh việc thực hiện sắp xếp đơn vị hành chính phải gắn liền với việc chuyển đổi mô hình chính quyền địa phương từ 3 cấp sang 2 cấp (cấp tỉnh, cấp xã). Trên thực tế, từ ngày 1/7/2025, cả nước đã triển khai chính quyền địa phương 2 cấp.
Cuối cùng, Nghị quyết số 190/2025/QH15 của Quốc hội quy định rõ: “Cơ quan, người có thẩm quyền phải ban hành văn bản quy phạm pháp luật... theo trình tự, thủ tục rút gọn để xử lý các văn bản chịu sự tác động do sắp xếp tổ chức bộ máy Nhà nước”.
Những cơ sở trên đã tạo thành một hệ thống căn cứ đồng bộ, mạnh mẽ, khẳng định việc sửa đổi Pháp lệnh Cảnh sát môi trường là một nhiệm vụ trọng tâm, cấp bách để đồng bộ hóa pháp luật với mô hình tổ chức bộ máy mới của Nhà nước và của lực lượng Công an Nhân dân.
Mục đích chính của việc xây dựng Pháp lệnh sửa đổi, bổ sung là nhằm đảm bảo chức năng, nhiệm vụ và hoạt động lực lượng Công an Nhân dân và các ngành liên quan trong công tác đấu tranh, phòng, chống tội phạm, vi phạm pháp luật về môi trường, tài nguyên, an toàn thực phẩm, xây dựng lực lượng Cảnh sát phòng, chống tội phạm về môi trường phù hợp với việc sắp xếp tổ chức bộ máy nhà nước nói chung và của lực lượng Công an Nhân dân nói riêng ở các cấp.
Đồng thời, đảm bảo thực hiện và phát huy hiệu quả công tác phòng, chống tội phạm, vi phạm pháp luật về môi trường, tài nguyên, an toàn thực phẩm từ cấp cơ sở (cấp xã).
Những nội dung sửa đổi, bổ sung cốt lõi
Dự thảo Pháp lệnh sửa đổi, bổ sung tập trung vào các nội dung then chốt để giải quyết những vướng mắc phát sinh từ việc sắp xếp tổ chức bộ máy.
Đó là, điều chỉnh thẩm quyền và tổ chức tại cấp cơ sở
1. Sửa đổi, bổ sung khoản 5, Điều 7 (Nhiệm vụ, quyền hạn của Cảnh sát môi trường):
Bỏ cụm từ “Trưởng Công an huyện, quận, thị xã, thành phố thuộc tỉnh và đơn vị hành chính tương đương” do không còn tổ chức công an cấp huyện.
Bổ sung thẩm quyền kiểm tra việc chấp hành pháp luật về môi trường, tài nguyên, an toàn thực phẩm cho “Trưởng Công an xã, phường, đặc khu, đồn công an”.
Việc giao thẩm quyền này cho công an cấp xã, đồn công an là then chốt để đảm bảo việc phòng ngừa, đấu tranh, ngăn chặn và xử lý kịp thời các hành vi vi phạm pháp luật ngay từ sớm, tại địa bàn cơ sở.
2. Sửa đổi, bổ sung điểm b, điểm c, khoản 1, Điều 8 (Tổ chức của Cảnh sát môi trường):
Thay cụm từ “Tổ chức của Cảnh sát môi trường” thành “Lực lượng Cảnh sát phòng, chống tội phạm về môi trường” để phù hợp với thực tế hiện nay (không tổ chức đơn vị độc lập mà tổ chức các đơn vị/bộ phận đấu tranh phòng, chống tội phạm trên nhiều lĩnh vực, trong đó có môi trường).
Bỏ cụm từ “Đội thuộc Công an huyện, quận, thị xã, thành phố thuộc tỉnh và đơn vị hành chính tương đương” (do bỏ cấp huyện).
Bổ sung cụm từ “Bộ phận, cán bộ được giao thực hiện công tác phòng, chống tội phạm về môi trường ở công an xã, phường, đặc khu, đồn công an”.
Cùng với đó, cập nhật tên gọi bộ, ngành và tên lực lượng chuyên trách:
1. Sửa đổi, bổ sung Điều 14 (Phân công nhiệm vụ của Bộ Tài nguyên và Môi trường): Đổi cụm từ “Bộ Tài nguyên và Môi trường” thành cụm từ “Bộ Nông nghiệp và Môi trường” để phù hợp với việc sáp nhập tổ chức bộ máy bộ, ngành.
2. Thay đổi tên gọi Cảnh sát môi trường: Thay cụm từ “Cảnh sát môi trường” thành cụm từ “Cảnh sát phòng, chống tội phạm về môi trường” tại tên Pháp lệnh và các chương, điều liên quan. Việc thay đổi này là cần thiết nhằm đồng bộ với các văn bản pháp luật mới được ban hành gần đây (như Luật Xử lý vi phạm hành chính, Luật Tổ chức cơ quan Điều tra hình sự, Luật Bảo vệ môi trường) và phù hợp với chức năng, nhiệm vụ thực tế của lực lượng này.
Việc sửa đổi Pháp lệnh Cảnh sát môi trường không chỉ là động thái pháp lý kịp thời mà còn là bước đi quan trọng nhằm củng cố và nâng cao hiệu quả công tác của lực lượng Công an Nhân dân trong đấu tranh với tội phạm môi trường, bảo vệ cuộc sống bình yên của Nhân dân.
