Ông Dơ Woang Ya Gương, Phó trưởng Ban Dân tộc tỉnh (bên trái) trao đổi với PV về tình trạng tảo hôn, hôn nhân cận huyết. Ảnh: Vũ Linh

Hệ lụy từ hủ tục tảo hôn và hôn nhân cận huyết

Hủ tục TH, HNCH chủ yếu xảy ra ở đồng bào dân tộc thiểu số (DTTS). Đây cũng là một trong những nguyên nhân kìm hãm sự phát triển kinh tế, tiến bộ xã hội. Lấy vợ, lấy chồng và trở thành cha, mẹ, trụ cột trong gia đình ở độ tuổi 13, 14 là một điều thiệt thòi với các em khi tuổi đang cắp sách đến trường.

Hiện nay, tại nhiều bản, làng người dân vẫn bị ảnh hưởng bởi những quan niệm, phong tục lạc hậu như không khuyến khích con em đến trường mà muốn con cái ở nhà lấy vợ, lấy chồng sớm để có thêm người làm việc giúp đỡ gia đình, có thêm thu nhập. Trong khi, bản thân các em, nhất là các em gái chưa nhận thức đầy đủ về cuộc sống gia đình, sức khỏe sinh sản… Bên cạnh đó, nhiều em có tâm lý muốn nghỉ học sớm để lấy chồng theo phong tục dưới sự sắp đặt của gia đình.

Chị K’Thắm, hiện ở thôn 4, xã Lộc Bắc, huyện Bảo Lâm, tỉnh Lâm Đồng lấy chồng khi đang học lớp 9. Sau khi kết hôn, hai vợ chồng được bố mẹ chia cho 5 sào cà phê để canh tác. Chị ở nhà chăm sóc con cái, chồng chăm sóc vườn cà phê và làm thêm bên ngoài để lo chi tiêu trong gia đình. Thế nhưng, cuộc sống vẫn chưa được cải thiện do cả hai không có việc làm ổn định. Và ba năm sau, khi chị và chồng đã đủ tuổi mới đến UBND xã để đăng kí kết hôn.

Đến buôn Hàng Piơr, xã Bảo Thuận, huyện Di Linh, tỉnh Lâm Đồng trò chuyện với phóng viên, bà K’ Dĩnh tâm sự: "Con cô, con cậu lấy nhau sinh ra con nên nó bị đau ốm suốt, nuôi mãi không lớn được, còn bị dị tật bẩm sinh. Nếu biết hậu quả thế này thì chúng tôi không cho chúng nó lấy nhau đâu. Gia đình chúng tôi giờ không cho chúng lấy nhau như thế này nữa, thế gọi là HNCH, nên mọi người đừng đi theo "lỗi lầm" của chúng tôi".

Việc TH, HNCH thống làm tác động lâu dài và vô cùng nghiêm trọng đến chất lượng dân số, tương lai sẽ bị đe dọa khi những đứa trẻ không được nuôi dạy tốt, sinh ra với tỷ lệ suy dinh dưỡng cao và mang nhiều bệnh tật. Bên cạnh đó, các bà mẹ ở độ tuổi vị thành niên sau khi sinh con sẽ bị ảnh hưởng nặng về sức khỏe, từ đó dễ phát sinh mâu thuẫn trong gia đình, do độ tuổi này các em chưa kịp trang bị cả về sức khỏe lẫn tâm lý.

Chung tay đẩy lùi hủ tục

Theo số liệu từ Ban Dân tộc tỉnh Lâm Đồng, giai đoạn 2015-2020, qua điều tra, khảo sát chưa đầy đủ, toàn tỉnh có 1.064 trường hợp TH chiếm tỷ lệ 3,68% so với tổng số kết hôn và 30 cặp HNCH thống chiếm tỉ lệ 0,1% so với tổng số kết hôn. Tuy nhiên, con số thực tế về tình trạng TH, HNCH còn cao hơn rất nhiều.

Trước thực trạng của hủ tục TH, HNCH phóng viên đã có buổi trao đổi với ông Dơ Woang Ya Gương, Phó Trưởng Ban Dân tộc tỉnh. Ông Gương cho biết, nguyên nhân dẫn đến tình trạng TH là do trình độ hạn chế của người dân địa phương. Người vi phạm thường ở độ tuổi đang đi học, do học lực yếu và bỏ học nên ở nhà lấy vợ, lấy chồng sớm hơn tuổi quy định. Đồng thời, vẫn đang còn tồn tại phong tục, tập quán lấy chồng, lấy vợ sớm hơn tuổi quy định của một số DTTS.

Ngày nay, theo phong tục, tập quán của một số đồng bào DTTS Tây Nguyên (Cơ ho, Chu ru, Mạ, M’Nông...) vẫn còn duy trì chế độ mẫu hệ, không muốn có người của dòng họ khác sử dụng gia tài của mình. Vì vậy, HNCH vẫn chưa được đẩy lùi.

Để đẩy lùi hủ tục TH, HNCH tỉnh Lâm Đồng đã thực hiện Đề án "Giảm thiểu tình trạng TH, HNCH thống trong vùng đồng bào DTTS giai đoạn 2015-2025".

Đến nay, các đơn vị đã và đang triển khai, thực hiện tốt các nội dung của đề án như xã Đồng Nai Thượng (huyện Cát Tiên), Trường Phổ thông Dân tộc nội trú THCS - THPT liên huyện phía Nam. Trong đó, Trường Phổ thông Dân tộc nội trú THCS - THPT Di Linh, xã Đạ Quyn (huyện Đức Trọng) có đến 96% đồng bào DTTS sinh sống. Tình trạng TH, HNCH tại xã Đạ Quyn tồn tại gần như phổ biến trong đời sống của đồng bào từ xưa đến nay cũng đã giảm rõ rệt.

Hiện nay, các cấp ủy, chính quyền địa phương trên địa bàn tỉnh, đã triển khai đồng bộ nhiều giải pháp, thực hiện công tác tuyên truyền. Phát huy tối đa vai trò của Hội Liên hiệp phụ nữ các cấp. Cần xác định rõ đối tượng tập trung tuyên truyền chính là học sinh các trường phổ thông, nâng cao hiểu biết về hôn nhân gia đình, sức khỏe sinh sản… Từ đó tạo được sự đồng thuận trong xã hội nhằm ngăn ngừa tình trạng TH, HNCH, góp phần nâng cao chất lượng dân số và nguồn nhân lực vùng DTTS.