(Thanh tra) - Luật Bảo vệ dữ liệu cá nhân 2025 chính thức có hiệu lực từ ngày 1/1/2026, đánh dấu một bước tiến quan trọng trong nỗ lực hoàn thiện hành lang pháp lý nhằm bảo vệ quyền riêng tư của người dân trong thời đại số. Một trong những nội dung được dư luận đặc biệt quan tâm là hành vi cho mượn, sử dụng dữ liệu cá nhân của người khác để thực hiện hành vi phạm pháp hành vi sẽ bị nghiêm cấm và có thể bị xử lý hình sự theo luật mới.
Khác với Nghị định 13/2023/NĐ-CP trước đó chỉ dừng ở mức quy định hành chính, Luật Bảo vệ dữ liệu cá nhân lần này đã chính thức luật hóa, bổ sung 3 nhóm hành vi bị nghiêm cấm, gồm: (1) Sử dụng dữ liệu cá nhân của người khác hoặc cho người khác sử dụng dữ liệu cá nhân của mình để thực hiện hành vi trái pháp luật; (2) Mua, bán dữ liệu cá nhân; (3) Chiếm đoạt, cố ý làm lộ, làm mất dữ liệu cá nhân.
Việc đưa các hành vi này vào luật không chỉ khẳng định nguyên tắc “dữ liệu cá nhân thuộc về cá nhân” mà còn thể hiện rõ định hướng hình sự hóa những hành vi vi phạm nghiêm trọng, đặc biệt khi chúng tiếp tay cho các loại tội phạm công nghệ cao như lừa đảo, rửa tiền, tổ chức xuất nhập cảnh trái phép, khủng bố, gián điệp...
Một điểm mới đáng chú ý là lần đầu tiên luật quy định: nếu một cá nhân biết rõ hành vi sử dụng dữ liệu cá nhân (của mình hoặc người khác) nhằm mục đích phạm pháp mà vẫn tiếp tay, thì có thể bị truy cứu trách nhiệm hình sự, chứ không chỉ xử phạt hành chính như trước.
Thực tế thời gian qua cho thấy, việc "cho mượn" giấy tờ tùy thân, số điện thoại, tài khoản ngân hàng… tưởng chừng vô hại nhưng lại là cánh cửa mở ra cho hàng loạt hành vi phạm pháp. Nhiều người vì thiếu hiểu biết, chủ quan hoặc hám lợi mà bán, cho thuê dữ liệu cá nhân của mình cho các đối tượng xấu.
Vụ việc điển hình xảy ra ở Đồng Tháp vào tháng 11/2024, khi hai cha con bán ba tài khoản ngân hàng với giá 9 triệu đồng cho một nhóm đối tượng lạ qua mạng xã hội. Các tài khoản này sau đó bị dùng để chuyển tiền trong một đường dây tổ chức xuất nhập cảnh trái phép. Dù không biết rõ mục đích phạm tội, họ vẫn bị xử phạt hành chính tới 127,5 triệu đồng – một bài học đắt giá cho sự dễ dãi với thông tin cá nhân.
Ngược lại, nếu người vi phạm biết rõ dữ liệu cá nhân sẽ bị dùng để lừa đảo, chiếm đoạt tài sản mà vẫn cho mượn hay bán thì sẽ bị xử lý hình sự. Như vụ án tại Hà Nội năm 2020, ba thanh niên đã mở và bán 12 tài khoản ngân hàng cho một đối tượng người Đài Loan với giá 2 triệu đồng mỗi tài khoản, sau đó trực tiếp rút hơn 2,4 tỷ đồng từ các tài khoản do nạn nhân bị lừa. Cả ba bị tuyên án từ 7 đến 13 năm tù giam về tội “Lừa đảo chiếm đoạt tài sản”.
Giữa bối cảnh chuyển đổi số mạnh mẽ, dữ liệu cá nhân đang trở thành “mỏ vàng” cho các tổ chức, doanh nghiệp. Tuy nhiên, khi thiếu các biện pháp bảo mật và giám sát, loại tài sản vô hình này lại dễ dàng rơi vào tay tội phạm.
Theo cơ quan điều tra, giá mỗi dữ liệu cá nhân trên “chợ đen” có thể chỉ từ 1.000 đồng, song khi bị khai thác, sử dụng trái phép, hậu quả là khôn lường. Nhiều vụ án lừa đảo qua mạng có kịch bản tinh vi, gọi đúng tên, địa chỉ, số căn cước công dân, thông tin tài chính, khiến nạn nhân hoang mang, sập bẫy rất nhanh chóng.
Một vụ án nghiêm trọng bị Công an Huế triệt phá cho thấy nhóm 5 thanh niên đã bán tới 6,2 triệu dữ liệu cá nhân trong 14 tháng hoạt động, thu lời gần 720 triệu đồng. Dữ liệu bị thu thập từ khắp nơi, rao bán công khai trên mạng xã hội, các nhóm kín Zalo, Telegram dưới các mác “data khách hàng tiềm năng”, “dữ liệu bất động sản cao cấp”…
Không ít người dân, thậm chí cả đại biểu Quốc hội, cho biết họ chưa từng cung cấp thông tin cá nhân ra ngoài nhưng vẫn thường xuyên nhận được các cuộc gọi, tin nhắn quảng cáo, mời chào mua bán hàng hóa, bất động sản hay thậm chí lừa đảo giả danh cơ quan công quyền.
Đại biểu Nguyễn Đắc Vinh, Chủ nhiệm Ủy ban Văn hóa - Xã hội của Quốc hội cho rằng tình trạng lộ, lọt thông tin cá nhân vẫn còn phổ biến, gây bức xúc trong xã hội, ảnh hưởng nghiêm trọng đến niềm tin của người dân với các cơ quan và đơn vị quản lý dữ liệu. Ông đề nghị Bộ Công an tăng cường xử lý nghiêm minh để tạo tính răn đe.
Trong khi đó, đại biểu Trần Kim Yến (TP. HCM) cảnh báo các chế tài hiện tại về vi phạm dữ liệu cá nhân của Việt Nam còn quá nhẹ so với nhiều nước. Điều này khiến các tổ chức, cá nhân dễ dàng “xem nhẹ” hậu quả pháp lý.
Thượng tướng Lê Quốc Hùng, Thứ trưởng Bộ Công an nhấn mạnh: “Nếu cho phép mua bán dữ liệu cá nhân như một loại hàng hóa thì chẳng khác nào cho phép mua bán quyền con người. Khi dữ liệu cá nhân bị rao bán công khai, nhiều lần, cho nhiều đối tượng khác nhau, thì các đối tượng xấu sẽ có đủ công cụ để phân tích, xây dựng kịch bản lừa đảo chính xác, hiệu quả hơn”.
Luật Bảo vệ dữ liệu cá nhân đã đưa ra khung xử phạt hành chính tối đa lên đến 3 tỷ đồng với cá nhân và 5% doanh thu năm liền kề với tổ chức nếu vi phạm quy định về chuyển dữ liệu cá nhân xuyên biên giới. Tuy nhiên, để luật đi vào cuộc sống, các chuyên gia và đại biểu Quốc hội đều cho rằng phải đầu tư tương xứng cho lực lượng thực thi pháp luật, xây dựng đội ngũ cán bộ chuyên trách về dữ liệu và an ninh mạng.
Song song đó, cần bổ sung quy định về quy trình xử lý tố giác tội phạm, điều tra, truy tố các vụ án liên quan đến dữ liệu cá nhân; xây dựng cơ chế phối hợp liên ngành và tăng cường hợp tác quốc tế về bảo vệ dữ liệu cá nhân, đấu tranh với tội phạm công nghệ cao.
Cuối cùng, nhận thức của người dân, doanh nghiệp về tầm quan trọng của dữ liệu cá nhân cần được nâng cao. Không thể vì tiện lợi nhất thời mà trao đi “chìa khóa” dẫn vào đời sống riêng tư, tài chính, danh tính của chính mình. Bởi khi dữ liệu cá nhân trở thành mồi ngon cho tội phạm, không ai có thể bảo đảm mình sẽ không trở thành nạn nhân tiếp theo.
Luật Bảo vệ dữ liệu cá nhân không chỉ là hàng rào pháp lý ngăn chặn hành vi vi phạm, mà còn là lời cảnh tỉnh cho mỗi người dân: Hãy tự bảo vệ thông tin cá nhân của mình như chính tài sản quý giá nhất.
