(Thanh tra) - Mùa tựu trường năm nào cũng nóng câu chuyện quỹ lớp, xã hội hóa và những khoản “tự nguyện”. Từ phản ánh của các phụ huynh đến tâm sự của giáo viên trẻ, điểm chung là mong muốn minh bạch và tôn trọng lằn ranh pháp luật.
Ngay trong tuần đầu năm học, một bài đăng dẫn lại tinh thần Thông tư 55/2011/TT-BGDĐT về hoạt động của Ban Đại diện cha mẹ học sinh đã thu hút sự chú ý của đông đảo bạn đọc. Nhiều bình luận bày tỏ đồng tình, coi đây là “khung tham chiếu” quan trọng để phân biệt đâu là ủng hộ đúng nghĩa, đâu là khoản chi thuộc trách nhiệm nhà trường và ngân sách.
Bên cạnh đó, có phụ huynh phản ánh về quỹ lớp lên tới cả trăm triệu đồng trong một học kỳ và mong muốn được công khai kế hoạch thu – chi, bởi “số tiền lớn cần minh bạch để mọi người yên tâm”.
Ở chiều ngược lại, cũng có phụ huynh lên tiếng bênh vực ban phụ huynh của lớp mình khi cho rằng phần lớn hoạt động của ban là "ăn cơm nhà, vác tù và hàng tổng". Theo chia sẻ này, nếu lớp không có ai biết làm thì phải thuê, thuê thì phát sinh chi phí; điều quan trọng là cần thảo luận kỹ, thống nhất từ sớm và tiết kiệm tối đa. Tinh thần chung của các ý kiến là mong muốn có sự công khai, đồng thuận và tôn trọng lẫn nhau, thay vì nghi ngại hay quy chụp.
Một chủ đề khác được nhiều người quan tâm là đề xuất lắp đặt màn hình LED trong khuôn viên trường bằng nguồn xã hội hóa. Có ý kiến băn khoăn khi “ban đại diện đã nhận ủng hộ của mạnh thường quân” nhưng “phụ huynh chưa được biết đầy đủ về đề xuất”.
Đây là một ví dụ cho thấy dù mục đích là cải thiện điều kiện dạy học, việc thiếu thông tin rộng rãi và thiếu biểu quyết công khai có thể làm giảm đồng thuận, trong khi chỉ cần làm đúng quy trình tiếp nhận tài trợ của nhà trường, công bố rõ nhu cầu, dự toán, phương án vận hành – bảo dưỡng sau khi lắp đặt, thì phụ huynh sẽ yên tâm ủng hộ hơn nhiều.
Có ý kiến thì cho rằng: Ban phụ huynh toàn ăn cơm nhà vác tù và hàng tổng. Ban đại diện cha mẹ học sinh là tổ chức xã hội của cha mẹ học sinh, có lớp nhiệt tình, làm việc công tâm; nhưng có nơi lỏng lẻo; có nơi bị “lái” thành cánh tay nối dài cho các khoản thu không đúng. Cách ứng xử phù hợp là chấn chỉnh – minh bạch – giám sát, không phải đổ lỗi “vơ đũa cả nắm”.
Ở phía nhà trường, một giáo viên trẻ xin dấu tên chia sẻ rằng: “Đầu năm học, như thường lệ, hàng loạt bài phản ánh rầm rộ, từ việc suất ăn bán trú, thu tiền quỹ lớp, quà cáp giáo viên, học thêm dạy thêm… một tỉ vấn đề được đề ra". Việc dạy thêm, học thêm, cô giáo nhấn mạnh, không bao giờ ép các con học thêm; khuyến khích phụ huynh tìm được môi trường đào tạo có phương pháp phù hợp để con phát triển.
Về việc tặng quà, cô giáo chia sẻ, luôn trân quý mến những tấm lòng, tình cảm của phụ huynh, học sinh dành cho. Tặng quà, tri ân các thầy cô giáo rất trân trọng, mà không có cũng không vấn đề gì cả.
Cô giáo cũng kết lại, giá trị của nghề là con chữ, là tâm huyết, là sự tiến bộ từng ngày của các con và sự đồng hành của phụ huynh. Thầy cô không mong gì hơn sự động viên, tin yêu của phụ huynh, học sinh.
Hằng năm, Bộ Giáo dục và Đào tạo đều có công văn chỉ đạo chấn chỉnh tình trạng lạm thu, yêu cầu các sở, phòng và nhà trường công khai các khoản thu – chi, thiết lập đường dây nóng tiếp nhận phản ánh, tổ chức thanh tra – kiểm tra ngay từ đầu năm học. Cùng với đó, hệ thống chính sách tài chính công như miễn, giảm học phí, hỗ trợ chi phí học tập cho các đối tượng khó khăn, phân bổ ngân sách cho chi thường xuyên của nhà trường… tạo nền tảng để trường học duy trì cơ sở vật chất và hoạt động giáo dục mà không phụ thuộc vào các khoản vận động ngoài quy định. Như vậy, quy định không thiếu, vấn đề còn lại nằm ở cách thực thi sao cho chuẩn mực và thống nhất.
Từ khía cạnh thực tiễn, lúng túng thường nảy sinh ở những tình huống “vùng xám”. Chẳng hạn, lớp muốn cải tạo góc đọc cho học sinh, mua vài đầu sách mới hoặc một số đồ dùng trực quan phục vụ học tập, đây có thể là hoạt động ý nghĩa nếu được nêu mục tiêu cụ thể, dự toán rõ ràng và tổ chức lấy ý kiến phụ huynh công khai, ai đồng thuận thì ủng hộ, ai chưa thuận thì hoàn toàn không bắt buộc.
Ngược lại, những khoản gắn với nhiệm vụ chi của nhà trường như bảo dưỡng điều hòa, thay bóng đèn, sửa quạt, sơn tường lớp… nếu chuyển sang vận động phụ huynh thì dễ gây băn khoăn, bởi về nguyên tắc đây là trách nhiệm của đơn vị sử dụng tài sản. Nếu nhà trường khó khăn về nguồn lực, có thể chủ động kêu gọi tài trợ theo quy chế hiện hành, minh bạch kế hoạch bảo trì – bảo dưỡng và đặc biệt là không để phát sinh “chi hộ” ở cấp lớp.
Một tình huống khác là mua sắm tài sản có giá trị lớn như lắp màn hình LED, máy chiếu, hệ thống âm thanh. Việc tiếp nhận tài trợ là được phép nếu đúng quy trình, nhưng quyết định đầu tư cần được cân nhắc ở cấp nhà trường, căn cứ nhu cầu dạy học, tính hiệu quả sử dụng lâu dài, dự toán vận hành – bảo trì trong tương lai.
Minh bạch tài chính để củng cố niềm tin. Ở nhiều nơi, chỉ cần chuyển từ thu tiền mặt sang chuyển khoản, mở sổ theo dõi điện tử, công bố sao kê định kỳ theo tháng hoặc theo học kỳ, thông báo kết dư và phương án sử dụng phần còn lại, là không khí lớp học đã nhẹ nhàng hẳn. Cùng với đó, nên xây dựng tổ kiểm soát nội bộ gồm vài phụ huynh không giữ chức danh trong ban đại diện, luân phiên kiểm tra chứng từ chi, đối chiếu hóa đơn; khi có nghi ngại, kênh trao đổi nội bộ sẽ giúp giải toả kịp thời trước khi mâu thuẫn lan rộng.
Tất cả những bước tưởng như nhỏ ấy sẽ giúp “tự nguyện” thực sự là tự nguyện.
Về phía phụ huynh, việc nắm được những nguyên tắc cơ bản sẽ giúp quá trình trao đổi thuận lợi hơn.
Nguyên tắc thứ nhất là quyền được biết và được lựa chọn: Bất kỳ khoản vận động nào cũng cần có thông tin đầy đủ về mục đích, dự toán, kế hoạch triển khai, và hình thức biểu quyết công khai.
Nguyên tắc thứ hai là tôn trọng lằn ranh pháp lý: Những khoản thuộc trách nhiệm chi của nhà trường không nên đưa vào quỹ lớp.
Nguyên tắc thứ ba là ứng xử văn minh: Nếu còn băn khoăn, hãy góp ý thẳng thắn nhưng ôn hòa, đặt câu hỏi vào quy trình và giải pháp, tránh tạo áp lực hay liên hệ đến cá nhân; nếu vẫn chưa thống nhất, có thể kiến nghị lên nhà trường và cơ quan quản lý theo kênh chính thức, hồ sơ hóa kiến nghị để được xem xét kịp thời.
Với nhà trường, điểm mấu chốt là tách bạch tuyệt đối giữa khoản thu theo quy định và các khoản vận động ủng hộ. Nội dung, mức thu, căn cứ thu phải được công khai tại trường và trên môi trường điện tử, có kênh tiếp nhận phản ánh và giải quyết ngay trong tháng đầu năm học. Kế hoạch bảo dưỡng, sửa chữa tài sản nên được lập định kỳ, công bố lịch tiếp nhận yêu cầu sửa chữa để các vấn đề hỏng vặt không kéo dài. Khi nhận tài trợ, nhà trường thực hiện theo quy trình tiếp nhận, nghiệm thu, bàn giao minh bạch; đồng thời dự trù nguồn vận hành để tránh tình trạng “tặng xong lại xin quỹ duy trì”.
Với cơ quan quản lý, có thể chuẩn hóa bộ mẫu biểu dùng thống nhất trong toàn ngành: Từ tờ trình đề xuất hoạt động vận động tự nguyện, mẫu dự toán, mẫu phiếu biểu quyết, đến mẫu báo cáo thu – chi và công khai sao kê. Bảng “những khoản được thu – không được thu” nên được treo tại nơi dễ thấy, kèm mã QR để phụ huynh tra cứu văn bản gốc. Công tác thanh tra đầu năm nên tập trung vào hướng dẫn, hỗ trợ, giải đáp để các trường hoàn thiện quy trình, đồng thời xử lý nghiêm trường hợp vi phạm rõ ràng nhằm bảo đảm tính răn đe và công bằng.
Cuối cùng, mục tiêu của tất cả các bên – nhà trường, phụ huynh, thầy cô, đều gặp nhau ở học sinh. Khi một lớp học gây dựng được văn hóa minh bạch và tôn trọng, những khoản đóng góp dù nhỏ cũng trở nên có ý nghĩa; khi quy trình rõ ràng, không ai còn cảm thấy “khó nói lời từ chối”; khi tự nguyện đúng nghĩa, đồng thuận sẽ thay thế hoài nghi. Mỗi năm học mới vì thế có thể bắt đầu nhẹ nhàng hơn, với niềm tin rằng mọi ủng hộ đều đi đúng hướng, đúng pháp luật và đúng mục tiêu.
