(Thanh tra) - Tháng 11 hàng năm là khoảng thời gian đặc biệt: Ngày 20/11 – Ngày Nhà giáo Việt Nam, là dịp tri ân những người gieo chữ và ngày 9/11 – Ngày Pháp luật Việt Nam, là lời nhắc nhở toàn xã hội về tinh thần sống, học tập và làm việc theo Hiến pháp và pháp luật. Hai ngày kỷ niệm ấy, tưởng chừng thuộc hai lĩnh vực khác nhau, nhưng thực chất lại gặp nhau ở một điểm chung: Đạo đức nghề nghiệp và tinh thần thượng tôn pháp luật – hai trụ cột không thể thiếu trong môi trường giáo dục.
Gieo chữ bằng tri thức và nhân cách
Trong truyền thống văn hóa Việt Nam, người thầy không chỉ dạy kiến thức mà còn là tấm gương về nhân cách và đạo lý làm người. Một ngôi trường có thể thiếu cơ sở vật chất hiện đại, nhưng không thể thiếu những người thầy có tâm, có tầm và biết đặt học trò ở vị trí trung tâm của giáo dục.
Ngày nay, khi giáo dục bước vào giai đoạn chuyển đổi số, hội nhập quốc tế, những chuẩn mực đạo đức nghề nghiệp càng trở nên cấp thiết. Không ít tình huống trong đời sống học đường đặt ra thách thức mới: Giáo viên chịu áp lực thành tích, học sinh bị cuốn vào mạng xã hội, phụ huynh can thiệp sâu vào quá trình dạy học, thậm chí có những vụ việc vi phạm quy tắc ứng xử hoặc đạo đức nghề nghiệp. Mỗi sự việc, dù nhỏ, đều gióng lên hồi chuông về việc giữ gìn “đạo” trong “nghề”.
Đạo đức nghề nghiệp nhà giáo không phải là những khẩu hiệu treo tường, mà là thái độ sống, là cách hành xử công bằng, tôn trọng và nhân văn trong từng giờ lên lớp, từng bài giảng. Một lời nói thiếu kiềm chế, một hành vi thiếu chuẩn mực có thể làm tổn thương niềm tin của học trò; ngược lại, một hành động giản dị đúng mực có thể gieo mầm thiện và ý thức công dân trong tâm hồn trẻ nhỏ.
Nếu đạo đức là gốc, thì pháp luật là khung. Một nền giáo dục không thể phát triển nếu thiếu nền tảng pháp quyền vững chắc. Ngày Pháp luật Việt Nam (9/11) nhắc nhở mỗi người dân và đặc biệt là mỗi thầy cô giáo về trách nhiệm “sống và làm việc theo Hiến pháp và pháp luật”. Trong trường học, điều đó không chỉ dừng ở việc “dạy luật” mà còn là “sống đúng luật”.
Các quy định về quyền, nghĩa vụ của nhà giáo; các chế tài trong Luật Nhà giáo, Luật Giáo dục, Bộ Quy tắc ứng xử trong cơ sở giáo dục; hay quy trình giải quyết khiếu nại, tố cáo trong môi trường học đường... đều nhằm bảo vệ quyền lợi chính đáng của thầy và trò, đồng thời bảo đảm sự minh bạch, kỷ cương trong quản lý.
Thực tế cho thấy, không ít vụ việc tranh chấp trong giáo dục, từ xếp loại thi đua, tuyển dụng giáo viên, đến kỷ luật học sinh, đều bắt nguồn từ việc thiếu hiểu biết hoặc thiếu tôn trọng pháp luật. Khi thầy cô nắm vững quy định, học sinh được giáo dục ý thức pháp luật ngay từ ghế nhà trường, và phụ huynh hiểu đúng quyền - nghĩa vụ của mình, môi trường giáo dục sẽ trở nên công bằng, giảm bớt xung đột, tăng cường niềm tin.
Trao đổi với phóng viên Báo Thanh tra, bà Nguyễn Thị Hồng Thúy, Trưởng khoa Nghiệp vụ giải quyết khiếu nại, tố cáo và phòng, chống tham nhũng, tiêu cực (Khoa Nghiệp vụ II, Trường Cán bộ Thanh tra), nhấn mạnh rằng, trong môi trường sư phạm, pháp luật không chỉ điều chỉnh hành vi quản lý mà còn định hình văn hóa ứng xử. Khi nhà giáo hiểu và tuân thủ pháp luật, họ cũng đang truyền cho học trò bài học về công bằng, trách nhiệm và lòng tự trọng công dân. Mỗi thầy cô là ‘người thực thi pháp luật đặc biệt’, bởi họ gieo trong tâm trí thế hệ trẻ nhận thức đầu tiên về đúng – sai, về giới hạn của tự do và nghĩa vụ xã hội.
Theo bà Nguyễn Thị Hồng Thúy, trong bối cảnh hiện nay, việc tăng cường giáo dục pháp luật trong trường học phải được xem là nội dung xuyên suốt, gắn với nhiệm vụ xây dựng “trường học an toàn, thân thiện, không bạo lực”. Pháp luật cần được đưa vào sinh hoạt chuyên môn của giáo viên, được lồng ghép trong hoạt động ngoại khóa của học sinh, và được minh bạch trong mọi quy trình quản lý, từ thi đua – khen thưởng đến xử lý kỷ luật.
“Một trường học minh bạch không phải là nơi không có khiếu nại, mà là nơi khiếu nại được giải quyết đúng quy trình, có đối thoại, có lắng nghe và có phục thiện. Việc xử lý các tình huống khiếu nại, tố cáo trong giáo dục cần bảo đảm nguyên tắc khách quan, công khai và đúng pháp luật, vừa bảo vệ quyền lợi hợp pháp của cá nhân, vừa giữ gìn hình ảnh của ngành”, bà Thúy nói.
Bà cũng cho rằng, trong công tác đào tạo, bồi dưỡng nhà giáo, cần đưa nội dung pháp luật và đạo đức nghề nghiệp trở thành bộ đôi gắn bó chặt chẽ, giúp giáo viên nhận diện sớm rủi ro pháp lý, tránh để sai phạm nhỏ tích tụ thành vi phạm lớn. “Một khi người thầy thấm nhuần tinh thần thượng tôn pháp luật, thì chính họ sẽ trở thành ‘lá chắn mềm’ chống lại tiêu cực, bảo vệ giá trị chân – thiện – mỹ trong giáo dục”, bà Thúy khẳng định.
Khi Ngày Pháp luật và Ngày Nhà giáo cùng nằm trong tháng 11, đó không chỉ là sự trùng hợp của lịch sử mà còn là thông điệp về sự song hành giữa “đạo” và “pháp”. Đạo đức nghề nghiệp là nền tảng để thượng tôn pháp luật trở thành tự giác; còn pháp luật là “hàng rào” để đạo đức có chỗ đứng vững chắc trong đời sống thực.
Một xã hội pháp quyền muốn bền vững cần bắt đầu từ giáo dục. Và một nền giáo dục muốn trong sạch, nhân văn thì phải bắt đầu từ ý thức pháp luật của người thầy. Bởi lẽ, chính trong lớp học, những giá trị đầu tiên của công dân – trung thực, công bằng, trách nhiệm – được gieo trồng và nảy nở.
Những bông hoa tri ân tháng 11, vì thế, sẽ đẹp hơn khi được đặt trên nền tảng của một môi trường giáo dục thượng tôn pháp luật, nơi mỗi thầy cô không chỉ dạy điều đúng mà còn sống đúng, để học trò noi theo.
Từ “Ngày Nhà giáo” đến “Ngày Pháp luật”, đó là hành trình của tri thức, của niềm tin và của một xã hội học để hiểu, hiểu để sống đúng và sống đúng để góp phần dựng xây đất nước minh triết, nhân ái và kỷ cương.
