(Thanh tra) - Đào tạo nghề chất lượng cao, đặc biệt trong lĩnh vực chip bán dẫn và trí tuệ nhân tạo, không chỉ là yêu cầu cấp thiết của thị trường lao động mà còn là nền tảng để Việt Nam phát triển kinh tế tri thức, tham gia sâu hơn vào chuỗi giá trị toàn cầu.
Mục tiêu 100.000 kỹ sư công nghệ cao có thể là thách thức lớn, nhưng với sự chung tay của Nhà nước, nhà trường và doanh nghiệp, Việt Nam hoàn toàn có thể biến thách thức thành cơ hội - xây dựng một thế hệ kỹ sư Việt Nam tự tin làm chủ công nghệ, sáng tạo và hội nhập.
Thị trường lao động công nghệ: “Cơn khát” nhân lực chất lượng cao
Trong bối cảnh chuyển đổi số và cách mạng công nghiệp 4.0 đang diễn ra mạnh mẽ, Việt Nam đang đứng trước một cơ hội vàng nhưng cũng đầy thách thức: Làm sao để có được nguồn nhân lực chất lượng cao, đặc biệt là trong các lĩnh vực mũi nhọn như bán dẫn, trí tuệ nhân tạo (AI), tự động hóa và dữ liệu lớn. Mục tiêu đào tạo nhanh 100.000 kỹ sư công nghệ cao không chỉ là một con số tham vọng mà còn là chiến lược dài hạn để Việt Nam khẳng định vị thế trong chuỗi giá trị công nghệ toàn cầu.
Theo Bộ Dân tộc và Tôn giáo, giai đoạn 2025 - 2030, Việt Nam cần khoảng 150.000 - 200.000 lao động trong lĩnh vực công nghệ bán dẫn, AI và điện tử thông minh. Tuy nhiên, hiện số lượng kỹ sư được đào tạo bài bản trong nước mới đáp ứng khoảng 20 - 30% nhu cầu. Các tập đoàn lớn như Samsung, Intel, Amkor, Foxconn hay Synopsys đều đang mở rộng đầu tư tại Việt Nam, kéo theo nhu cầu cấp bách về đội ngũ kỹ sư, chuyên gia kỹ thuật trình độ cao.
Ông Phan Tâm, Thứ trưởng Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch nhận định: Nếu không có chiến lược đào tạo nhanh, đồng bộ và hiện đại, Việt Nam có thể đánh mất cơ hội vươn lên trong chuỗi giá trị công nghệ toàn cầu. Con người phải đi trước một bước trong chiến lược phát triển công nghiệp bán dẫn, AI và các ngành công nghệ nền tảng.
Trước yêu cầu mới của thị trường, nhiều trường đại học và cơ sở đào tạo nghề đã chủ động đổi mới chương trình, hợp tác doanh nghiệp và đầu tư hạ tầng thực hành hiện đại.
Tại Đại học Bách khoa Hà Nội, nhà trường đã thành lập Viện Công nghệ bán dẫn và chip với mục tiêu đào tạo 2.000 kỹ sư, kỹ thuật viên chuyên ngành mỗi năm. Chương trình đào tạo được xây dựng theo hướng “học đi đôi với làm”, 50% thời lượng là thực hành tại phòng lab mô phỏng quy trình sản xuất chip, 30% là thực tập tại doanh nghiệp đối tác.
GS.TS Huỳnh Quyết Thắng, Hiệu trưởng Trường Đại học Bách khoa Hà Nội cho biết: Nhà trường không chỉ dạy lý thuyết mà hướng đến đào tạo "kỹ sư sẵn sàng việc làm". Mỗi sinh viên sẽ tham gia ít nhất một dự án thực tế của doanh nghiệp trước khi tốt nghiệp.
Tương tự, Đại học Quốc gia TP Hồ Chí Minh đang triển khai chương trình đào tạo kỹ sư Trí tuệ nhân tạo và Dữ liệu lớn liên kết với các đối tác như NVIDIA, FPT, và VinAI. Sinh viên được học trên nền tảng GPU và công cụ AI hiện đại, đồng thời được các doanh nghiệp “đặt hàng” tuyển dụng ngay từ năm thứ ba.
Ở bậc cao đẳng và trung cấp, nhiều trường nghề như Cao đẳng Công nghệ cao Hà Nội, Cao đẳng Kỹ nghệ II (TP Hồ Chí Minh) cũng đang đẩy mạnh đào tạo nghề chất lượng cao với mô hình “3 thực tế – 3 kết nối”: Học thực tế, làm thực tế, đánh giá thực tế; kết nối với doanh nghiệp, thị trường và quốc tế.
Hợp tác doanh nghiệp – chìa khóa để đào tạo sát nhu cầu thị trường
Mục tiêu đào tạo nhanh 100.000 kỹ sư trong các lĩnh vực công nghệ cao không đồng nghĩa với việc “chạy đua số lượng”. Các chuyên gia cho rằng, cần phải đảm bảo chất lượng đào tạo và tính ứng dụng thực tế.
TS Nguyễn Đức Minh, chuyên gia phát triển nguồn nhân lực công nghệ cho rằng: Cần tập trung vào kỹ năng nghề nghiệp, tư duy sáng tạo và khả năng học suốt đời. Người học trong lĩnh vực chip hay AI không chỉ cần kiến thức chuyên môn, mà còn phải có kỹ năng giải quyết vấn đề, hợp tác đa lĩnh vực và thích ứng công nghệ mới liên tục.
Các chương trình đào tạo ngắn hạn (6 - 12 tháng) cũng đang được Bộ Dân tộc và Tôn giáo khuyến khích triển khai, đặc biệt trong mô hình “đào tạo lại và đào tạo nâng cao kỹ năng” cho những người đã có nền tảng kỹ thuật.
Điển hình, Trung tâm Đào tạo quốc gia về bán dẫn (dự kiến ra mắt đầu năm 2026) sẽ cung cấp các khóa học chuyên sâu do chuyên gia nước ngoài trực tiếp giảng dạy, hướng tới cấp chứng chỉ quốc tế và chuyển giao công nghệ đào tạo.
Một điểm mới trong chiến lược đào tạo nghề chất lượng cao là tăng cường hợp tác doanh nghiệp ngay từ khâu thiết kế chương trình. Nhiều doanh nghiệp công nghệ lớn như Intel, Samsung, Viettel, FPT, Synopsys đã ký kết biên bản hợp tác với các trường đại học để cùng đào tạo, cung cấp học bổng và tuyển dụng sinh viên sau tốt nghiệp.
Ông Trần Tuấn Anh, Giám đốc Trung tâm Thiết kế bán dẫn FPT Semiconductor chia sẻ: Doanh nghiệp chính là nơi kiểm định hiệu quả đào tạo. Chúng tôi mong muốn được tham gia từ đầu vào quá trình xây dựng chương trình, để sinh viên ra trường có thể làm việc ngay, không phải đào tạo lại.
Bên cạnh đó, các trường cũng đang đẩy mạnh hợp tác quốc tế với các trường đại học danh tiếng của Mỹ, Hàn Quốc, Đài Loan và Singapore. Những mô hình liên kết như “2+2” (hai năm học trong nước, hai năm tại nước ngoài) hoặc đào tạo trực tuyến xuyên biên giới đang giúp sinh viên Việt Nam tiếp cận tri thức hiện đại và tiêu chuẩn toàn cầu.
Để thúc đẩy phát triển nguồn nhân lực công nghệ cao, Chính phủ đã giao Bộ Giáo dục và Đào tạo, Bộ Khoa học và Công nghệ, Bộ Dân tộc và Tôn giáo phối hợp triển khai Đề án đào tạo 100.000 kỹ sư công nghệ cao giai đoạn 2025 - 2030.
Đề án tập trung vào ba hướng chính: Đầu tư trọng điểm cho 20 cơ sở đào tạo nghề và đại học có thế mạnh về công nghệ cao.
Hỗ trợ học bổng, tín dụng ưu đãi và chương trình trao đổi quốc tế cho sinh viên, giảng viên trong lĩnh vực bán dẫn, AI.
Xây dựng mạng lưới trung tâm đào tạo – thực hành liên kết doanh nghiệp, đảm bảo người học được trải nghiệm công việc thực tế ngay trong quá trình học.
Ngoài ra, việc chuẩn hóa chương trình theo khung kỹ năng quốc tế (ESCO, ASEAN Skills) cũng đang được đẩy mạnh, nhằm giúp lao động Việt Nam đủ năng lực làm việc trong các dự án FDI và thị trường quốc tế.
