(Thanh tra) - Cho rằng môi trường Việt Nam đang ở ngưỡng giới hạn chịu đựng, đại biểu Quốc hội đề nghị hành động mạnh mẽ để tránh thành tựu kinh tế bị dòng nước ô nhiễm và không khí ngột ngạt cuốn trôi.
Ngày 28/10, Quốc hội thảo luận về báo cáo của đoàn giám sát và dự thảo nghị quyết của Quốc hội về việc thực hiện chính sách, pháp luật về bảo vệ môi trường kể từ khi Luật Bảo vệ môi trường năm 2020 có hiệu lực thi hành.
Đề xuất đưa “GDP xanh” vào chỉ tiêu phát triển quốc gia
Theo đại biểu Quốc hội Thạch Phước Bình (Vĩnh Long), sau gần 5 năm thi hành, Luật Bảo vệ môi trường năm 2020 đã mở ra một chương mới trong quản lý tài nguyên và phát triển bền vững của đất nước.
“Lần đầu tiên, chúng ta đặt thiên nhiên ngang hàng với con người, coi bảo vệ môi trường là nền tảng của tăng trưởng, chứ không phải là cái giá phải trả cho phát triển”, ông Bình nói.
Dùu vậy, ông Bình nhìn nhận, công tác kiểm soát ô nhiễm chưa bền vững. Theo ông, khi tỷ lệ thu gom rác đô thị đạt 97%, nhưng chỉ 18% nước thải được xử lý; gần 60% rác thải vẫn chôn lấp – chủ yếu ở nông thôn và đô thị nhỏ.
Nhiều bãi rác tồn lưu hàng chục năm như Nam Sơn (Hà Nội), Khánh Sơn (Đà Nẵng), Tân Long (Tiền Giang) vẫn là “điểm nóng môi trường”. Tại Hà Nội, có thời điểm bụi mịn PM2.5 vượt ngưỡng WHO gấp 5-7 lần. Các lưu vực sông Nhuệ - Đáy, Bắc Hưng Hải, sông Cầu ô nhiễm hữu cơ cao gấp 3-5 lần cho phép.
Trong khi đó, ngân sách cho xử lý nguồn thải còn quá thấp – chỉ chiếm khoảng 1,2% tổng chi ngân sách Nhà nước, thấp hơn Thái Lan, Indonesia, Malaysia.
Đại biểu Quốc hội đoàn Vĩnh Long cũng cho rằng, khung pháp lý tuy tiến bộ nhưng vẫn còn “khoảng trống hành động”. Nhiều doanh nghiệp vẫn coi chi phí môi trường là “gánh nặng” thay vì”"đầu tư cho tương lai”.
Nhấn mạnh “môi trường Việt Nam đang ở ngưỡng giới hạn chịu đựng”, ông Bình đề nghị, Quốc hội đưa “GDP xanh”, “tăng trưởng cacbon thấp”, “chỉ số sức khỏe môi trường (EPI)” vào hệ thống chỉ tiêu phát triển quốc gia.
Ông cũng đề nghị Chính phủ ban hành Chính sách tài chính xanh quốc gia, phát hành trái phiếu khí hậu, thành lập Quỹ xanh địa phương và ưu đãi thuế cho doanh nghiệp đầu tư công nghệ sạch.
“Một đồng chi cho môi trường hôm nay sẽ tiết kiệm hàng chục đồng cho y tế và khắc phục thiên tai ngày mai”, ông Bình nói và đề nghị đổi mới quản trị, chuyển từ “kiểm soát” sang “giám sát thông minh”.
Với địa phương, theo ông Bình, cũng cần được phân cấp mạnh theo nguyên tắc: “địa phương quyết, địa phương làm, địa phương chịu trách nhiệm”.
“Nếu chúng ta không hành động mạnh mẽ hôm nay, thì mai này mọi thành tựu kinh tế sẽ bị dòng nước ô nhiễm và không khí ngột ngạt cuốn trôi”, đại biểu Thạch Phước Bình nhấn mạnh, bảo vệ môi trường không phải là sự đánh đổi với tăng trưởng, đó chính là nền tảng để phát triển lâu dài.
Ô nhiễm sông hồ, mất rừng… sẽ triệt tiêu thành quả tăng trưởng
Đại biểu Nguyễn Ngọc Sơn (đoàn Hải Phòng) cũng nêu rõ, môi trường quyết định tính bền vững chứ không phải tốc độ tăng trưởng.
Theo ông, một quốc gia có thể tăng GDP nhanh trong 5-10 năm, nhưng nếu đi kèm suy giảm chất lượng không khí, ô nhiễm sông hồ, mất rừng, suy thoái đất…thì cái giá phải trả sẽ triệt tiêu thành quả tăng trưởng.
Ông cho rằng, nếu môi trường yếu kém, Việt Nam sẽ bị loại khỏi chuỗi cung ứng xanh toàn cầu. Ngược lại, một nền kinh tế xanh, có môi trường sống tốt sẽ là “lợi thế cạnh tranh trong kỷ nguyên mới”.
Nhấn mạnh phát triển kinh tế - xã hội sẽ không thể bền vững nếu môi trường tiếp tục bị coi là “hậu kiểm”, “đi sau”, hay “chốt chặn rủi ro”, ông Sơn đề nghị tăng đầu tư công và chi ngân sách cho môi trường. Theo ông, cần quy định tỷ lệ tối thiểu 1% tổng chi ngân sách nhà nước dành cho sự nghiệp môi trường – có theo dõi công khai.
Quan tâm đến giữ giữ diện tích rừng tự nhiên, đại biểu Nguyễn Lân Hiếu (Gia Lai) nói, cây lâu năm chính là lá phổi, cũng là cơ chế hữu hiệu để giữ đất và nước, tránh hiện tượng sạt lở, lũ lụt ngày càng diễn ra thường xuyên hơn, nghiêm trọng hơn ở khắp mọi vùng đất nước.
Ông đề nghị báo cáo giám sát cần đề cập cụ thể hơn về tình hình bảo vệ rừng tự nhiên, trong đó nêu rõ bao nhiêu diện tích rừng sẽ được sử dụng trong tương lai, kế hoạch trồng lại như thế nào, trồng cây gì...
“Cần phải có điều tra tình trạng sử dụng gỗ quý tự nhiên để làm các vật dụng như bàn ghế, tủ, giường trong thực tế diễn ra như thế nào”, đại biểu Hiếu nhấn mạnh rất cần các con số để chứng minh “chúng ta đang kiên quyết bảo vệ rừng".
Theo ông, muốn bảo vệ rừng cần đi vào "gốc rễ", đó là tình trạng phá rừng để lấy gỗ làm các vật dụng và lấy đất rừng để phát triển các dự án.
Đề nghị ai xả nhiều rác phải trả nhiều tiền
Luật Bảo vệ môi trường quy định bắt buộc tổ chức, hộ gia đình, cá nhân phải có trách nhiệm phân loại rác tại nguồn. Nhưng theo các đại biểu Quốc hội, thực tế người dân nhiều nơi chưa hình thành thói quen tách riêng rác tái chế, rác hữu cơ và rác còn lại.
Đại biểu Trần Nhật Minh (đoàn Nghệ An) chỉ ra vẫn còn tới 62% rác thải được xử lý chôn lấp, phần lớn không hợp vệ sinh là do hạ tầng kỹ thuật còn lạc hậu, nhiều bãi chôn lấp gây ô nhiễm môi trường.
Việc ban hành chính sách phân loại, thu gom và xử lý chất thải chưa đúng lộ trình, thiếu hạ tầng. Thói quen tiêu dùng một lần như túi ni lông, chai nhựa dùng sẵn, ống hút… vẫn phổ biến.
Vì vậy, ông Minh cho rằng cần đồng bộ trong thu gom rác thải, đầu tư kinh phí hệ thống thu gom, vận chuyển, xử lý thu gom phân loại rác, có nhà máy xử lý rác hữu cơ, rác thải nguy hại.
Cùng với đó, cần nâng cao nhận thức và ý thức của người dân trong phân loại rác. Theo ông Minh, thay vì thu tiền đồng đều ở những hộ gia đình, người xả nhiều rác phải trả nhiều tiền hơn, sẽ tạo động lực người dân phân loại, giảm thiểu xả rác để khuyến khích sử dụng tái chế và tiêu dùng bền vững.
