Chánh án TAND Tối cao Nguyễn Hòa Bình. Ảnh: Đ.X

Chiều 9/11, Quốc hội nghe tờ trình, thẩm tra Dự án Luật Tổ chức TAND (sửa đổi) ở hội trường.

Luật Tổ chức TAND (sửa đổi) có 154 điều, được bố cục thành 9 chương; trong đó, bổ sung 54 điều mới, sửa đổi 93 điều, giữ nguyên 7 điều.

Tòa án thu thập chứng cứ rồi xét xử theo chứng cứ đó sẽ không khách quan

Trình bày tờ trình, Chánh án TAND Tối cao Nguyễn Hòa Bình nhấn mạnh, dự án luật hướng đến mục tiêu hoàn thiện tổ chức bộ máy, nâng cao chất lượng, hiệu lực, hiệu quả hoạt động và uy tín của TAND; xây dựng hệ thống tòa án chuyên nghiệp, hiện đại, liêm chính, phụng sự Tổ quốc, phục vụ nhân dân, hoàn thành tốt nhiệm vụ được giao.

Một trong những điểm mới là dự thảo luật quy định tòa án không có nghĩa vụ thu thập chứng cứ. Việc điều chỉnh này, còn 2 loại ý kiến khác nhau.

Theo ông Nguyễn Hòa Bình, loại ý kiến thứ nhất cho rằng tòa án không có nghĩa vụ thu thập chứng cứ trong vụ án hình sự, hành chính, vụ việc dân sự là phù hợp và cần thiết. Đây là phương án TAND Tối cao lựa chọn.

Lý do, trong vụ án hình sự, tòa án căn cứ vào tài liệu, chứng cứ đã được cơ quan điều tra, cơ quan được giao nhiệm vụ tiến hành một số hoạt động điều tra, viện kiểm sát thu thập, làm rõ tại phiên tòa và kết quả tranh tụng để xét xử.

Trong vụ việc dân sự, vụ án hành chính, tòa án căn cứ vào tài liệu, chứng cứ mà các bên đã thu thập, giao nộp cho tòa án theo quy định của pháp luật tố tụng và kết quả tranh tụng để xét xử.

“Tòa án thu thập chứng cứ rồi sau đó xét xử theo chứng cứ tự mình thu thập có thể sẽ không khách quan, không đánh giá đầy đủ các nguồn chứng cứ khác do các bên thu thập”, Chánh án Nguyễn Hòa Bình nói.

Theo TAND Tối cao, việc điều chỉnh nhiệm vụ, quyền hạn thu thập tài liệu, chứng cứ của tòa án nhằm bảo đảm thực hiện đúng nguyên tắc vô tư, khách quan, để tòa án luôn giữ vai trò là trọng tài và phán xử trên cơ sở chứng cứ mà các bên đưa ra, thực sự tôn trọng và bảo đảm nguyên tắc tranh tụng, nguyên tắc “việc dân sự cốt ở đôi bên”; phù hợp với thông lệ quốc tế.

Để tạo thuận lợi cho đương sự, người tham gia tố tụng khác trong quá trình giải quyết, xét xử vụ việc dân sự, vụ án hành chính, tòa án sẽ hướng dẫn đương sự thu thập chứng cứ và lập hồ sơ vụ việc.

Tòa án cũng hỗ trợ các đương sự là người yếu thế thu thập chứng cứ trong vụ việc dân sự, vụ án hành chính theo quy định của pháp luật.

Loại ý kiến thứ hai đề nghị cân nhắc kỹ quy định này vì có thể khó khăn cho việc giải quyết vụ án. Việc quy định tòa án thu thập chứng cứ vẫn phù hợp với điều kiện kinh tế - xã hội của nước ta hiện nay.

Thiếu chứng cứ, tòa án sẽ yêu cầu bổ sung

Thẩm tra nội dung này, Ủy ban Tư pháp tán thành quy định của dự thảo luật theo hướng tòa án không có nghĩa vụ thu thập chứng cứ.

Theo cơ quan thẩm tra, với vụ án hình sự, việc khởi tố, điều tra, truy tố thuộc trách nhiệm của cơ quan điều tra và viện kiểm sát. Tòa án căn cứ vào tài liệu, chứng cứ do cơ quan điều tra và viện kiểm sát thu thập có trong hồ sơ vụ án, sau khi đã kiểm tra, làm rõ tại phiên tòa, kết quả tranh tụng tại phiên tòa để ra phán quyết về vụ án.

Nếu thiếu chứng cứ hoặc có dấu hiệu bỏ lọt tội phạm, tòa án trả hồ sơ để điều tra bổ sung.

Vụ việc dân sự, vụ án hành chính, cơ quan thẩm tra nhấn mạnh nghĩa vụ thu thập chứng cứ và chứng minh thuộc về đương sự, tòa án không có trách nhiệm này.

“Tòa án căn cứ vào tài liệu, chứng cứ mà các bên thu thập được và giao nộp cho tòa án, sau khi đã kiểm tra, làm rõ tại phiên tòa, kết quả tranh tụng tại phiên tòa để ra phán quyết. Nếu tòa án thu thập chứng cứ mà sau đó lại dựa vào chính những chứng cứ do mình thu thập để ra phán quyết sẽ không bảo đảm nguyên tắc khách quan, vô tư”, theo Ủy ban Tư pháp.

Nhưng bên cạnh đó, Ủy ban tư pháp cho hay có ý kiến không tán thành với dự thảo luật.

Ý kiến này cho rằng các luật hiện hành đều quy định tòa án thu thập chứng cứ một số trường hợp, điều kiện nhất định, phù hợp với điều kiện kinh tế - xã hội của nước ta.

Theo quy định của Bộ luật Tố tụng Hình sự, nếu tại phiên tòa phát sinh vấn đề cần xác minh, thu thập, bổ sung chứng cứ, tòa án phải tạm ngừng phiên tòa để xác minh, thu thập, bổ sung chứng cứ trong một số trường hợp luật định chặt chẽ.

Trong khi đó, Bộ luật Tố tụng Dân sự và Luật Tố tụng Hành chính quy định nghĩa vụ thu thập chứng cứ và chứng minh thuộc về đương sự, tòa án chỉ thu thập chứng cứ nếu đương sự không thể thu thập được và có yêu cầu.

Ngoài ra, việc thU thập chứng cứ ở nước ngoài thì tòa án phải thông qua cơ quan có thẩm quyền của Việt Nam để yêu cầu cơ quan có thẩm quyền của nước ngoài thu thập chứng cứ. Do đó, luống ý kiến này đề nghị rà soát để quy định những trường hợp tòa án thu thập chứng cứ.

Sau khi nghe tờ trình, thẩm tra, Quốc hội thảo luận tại tổ chiều cùng ngày và đến chiều ngày 22/11 sẽ thảo luận tại hội trường về dự án luật này.