(Thanh tra) - Nêu rõ “mọi hoạt động của tàu cá phải được giám sát ngay từ lúc rời bến, hành trình, sản lượng, đến khi cập cảng”, Phó Thủ tướng nêu rõ, chống khai thác hải sản bất hợp pháp, không báo cáo và không theo quy định (IUU) không chỉ để gỡ “thẻ vàng” mà vì sinh kế lâu dài của ngư dân.
Chỉ đạo trên được Phó Thủ tướng Trần Hồng Hà nêu rõ khi kết luận Hội nghị Ban Chỉ đạo Quốc gia về tình hình, kết quả chống khai thác hải sản bất hợp pháp, không báo cáo và không theo quy định (IUU), ngày 1/8.
Theo Phó Thủ tướng, việc chưa đạt được chuyển biến căn bản trong công tác chống IUU không chỉ là câu chuyện kỹ thuật, mà là vấn đề tư duy điều hành, phương pháp tổ chức và đặc biệt là trách nhiệm chính trị trong bảo đảm kỷ cương pháp luật và uy tín quốc gia.
Thay vì chỉ đạo theo kiểu “ra văn bản là xong”, Phó Thủ tướng yêu cầu, các cấp cần xác định rõ mục tiêu thực chất: giảm vi phạm, bảo vệ ngư dân, ổn định sinh kế và khẳng định chủ quyền biển đảo.
“Chống IUU không thể là một cuộc vận động phong trào, càng không thể là một chiến dịch mang tính đối phó. Đây là trách nhiệm quốc gia. Chúng ta phải nói với ngư dân rằng thiết bị giám sát là để bảo vệ, hỗ trợ ngư dân, tàu cá khi có sự cố, chứ không phải ra khơi bằng mọi giá. Khi người dân hiểu đúng, thì sẽ tự nguyện chấp hành”, Phó Thủ tướng nêu rõ.
Việt Nam có cơ hội gỡ cảnh báo “Thẻ vàng” của EC
Thứ trưởng Bộ Nông nghiệp và Môi trường Phùng Đức Tiến cho biết, tính đến ngày 30/6/2025, số lượng tàu cá cả nước đã đăng ký, cập nhật trên cơ sở dữ liệu nghề cá quốc gia (VNFishbase) là 81.719 chiếc.
Hằng tuần, các địa phương rà soát, cập nhật danh sách tàu cá nguy cơ cao vi phạm khai thác IUU trên cơ sở dữ liệu hệ thống giám sát tàu cá (VMS) để các cơ quan chức năng tập trung kiểm tra, kiểm soát, xử lý vi phạm (nếu có).
Bộ Nông nghiệp và Môi trường hằng ngày cung cấp danh sách tàu cá của các địa phương hoạt động gần ranh giới, mất kết nối VMS gần ranh giới với các nước để theo dõi, liên lạc với chủ tàu, thuyền trưởng cảnh báo không vi phạm khai thác IUU, vượt ranh giới cho phép khai thác trên biển.
Tính đến ngày 30/6/2025, khối tàu từ 24 m trở lên mất kết nối VMS trên 6 giờ là 3.098 lượt tàu (giảm 5.833 lượt tàu)/619 tàu (giảm 531 tàu), mất kết nối VMS quá 10 ngày trên biển là 24 lượt tàu (giảm 110 lượt tàu)/21 tàu (giảm 71 tàu), vượt ranh giới cho phép khai thác trên biển là 4 lượt tàu (giảm 5 lượt tàu)/ 4 tàu (giảm 3 tàu).
Số tàu cá, ngư dân bị nước ngoài bắt giữ, xử lý giảm 20 tàu/129 ngư dân so với cùng kỳ.
Báo cáo cho thấy, các lực lượng chức năng đang nỗ lực xử phạt triệt để các vụ việc vi phạm khai thác hải sản bất hợp pháp ở vùng biển nước ngoài. Song, kết quả xử phạt tàu cá vi phạm ngắt kết nối VMS trên biển, vượt ranh giới cho phép khai thác trên biển vẫn còn thấp so với vụ việc được phát hiện
Việc cập nhật thông tin xử phạt vi phạm khai thác IUU trên cơ sở dữ liệu xử phạt hành chính trong lĩnh vực thủy sản theo quy định tại địa phương chưa đầy đủ, kịp thời.
“Việt Nam có cơ hội gỡ cảnh báo "Thẻ vàng" của EC nếu các hoạt động chống IUU được duy trì thực hiện và công tác xử lý nghiêm đối với các hành vi nghiêm trọng: Vi phạm vùng biển nước ngoài, vượt ranh giới, ngắt kết nối VMS...”, Thứ trưởng Phùng Đức Tiến nhấn mạnh.
Sẽ cảnh báo trực tiếp những chủ tàu và thuyền trưởng có vi phạm
Ông Trần Đình Luân, Cục trưởng Cục Thủy sản và Kiểm ngư (Bộ Nông nghiệp và Môi trường) cho biết, hiện nay các hệ thống dữ liệu như VMS, VNFishbase đã được kết nối và chia sẻ với nhiều lực lượng chức năng bao gồm: công an, biên phòng, cảnh sát biển, kiểm ngư Trung ương và địa phương.
Dữ liệu này được sử dụng chung, góp phần hỗ trợ các cảng cá trong việc kiểm tra và giám sát hoạt động của tàu cá cập cảng.
Liên quan đến hoạt động chuyển tải thủy sản trên biển, ông Luân nhìn nhận hoạt động giám sát còn gặp nhiều khó khăn.
Theo ông Luân, nhiều tàu cố tình đánh bắt sai vùng, không ghi nhật ký khai thác, sau đó chuyển hàng qua tàu khác để hợp thức hóa nguồn gốc. Điều này gây khó khăn lớn cho việc truy xuất nguồn gốc thủy sản và thực thi các quy định chống IUU.
Vì vậy, Bộ Nông nghiệp và Môi trường đang phối hợp cùng Bộ Công an để tích hợp dữ liệu dân cư vào hệ thống VMS, dự kiến hoàn thành trong tháng 8 này, cảnh báo trực tiếp những chủ tàu và thuyền trưởng có vi phạm.
Tại hội nghị, các địa phương đề xuất, xử lý nghiêm các hành vi cố tình vi phạm như tháo gỡ, ngắt kết nối thiết bị giám sát hành trình (VMS), đồng thời đẩy mạnh khởi tố các vụ việc đủ điều kiện để tăng tính răn đe.
Trung tướng Thái Đại Ngọc, Phó Tổng Tham mưu trưởng Quân đội nhân dân Việt Nam nhấn mạnh cần hoàn thiện cơ sở dữ liệu tàu cá vi phạm dùng chung, bảo đảm chia sẻ kịp thời cho các lực lượng thực thi trên biển.
Các địa phương xây dựng mô hình cảng cá mẫu, kiểm tra hồ sơ pháp lý trước khi cho tàu xuất bến, đồng thời tích hợp quy hoạch điện gió – nuôi trồng thủy sản để tạo sinh kế bền vững cho ngư dân, theo ông Ngọc.
Chống IUU không chỉ để gỡ “thẻ vàng” mà vì sinh kế lâu dài của ngư dân
Phó Thủ tướng Trần Hồng Hà nêu rõ, việc thực hiện các biện pháp chống khai thác IUU không chỉ nhằm gỡ “thẻ vàng” của EC, mà quan trọng hơn là để đảm bảo sự phát triển bền vững của ngành kinh tế thủy sản Việt Nam, bảo vệ nguồn lợi thủy sản và sinh kế lâu dài của ngư dân.
Ông yêu cầu Bộ Nông nghiệp và Môi trường rà soát, hoàn thiện các văn bản quy phạm pháp luật, đặc biệt là sửa đổi 3 Nghị định về chính sách hỗ trợ khai thác xa bờ và xử phạt vi phạm hành chính.
Theo lãnh đạo Chính phủ, phải mở rộng đối tượng chịu trách nhiệm pháp lý, bao gồm cả doanh nghiệp chế biến, thương mại. “Chế tài cần minh bạch, kịp thời, phân cấp rõ ràng, tránh đùn đẩy trách nhiệm”, Phó Thủ tướng nói.
Nhấn mạnh yêu cầu cấp thiết là phải lượng hóa đo đếm được việc thực hiện các mục tiêu chống IUU, Phó Thủ tướng yêu cầu, các bộ, ngành rà soát tất cả các quy trình, thiết lập trách nhiệm, thẩm quyền và cơ chế hậu kiểm.
“Phải có mệnh lệnh điều hành rõ ràng, đúng thẩm quyền, được các lực lượng chấp hành nghiêm túc”, Phó Thủ tướng nêu rõ, phải thay đổi tư duy “ban hành nhiều văn bản là đã hoàn thành nhiệm vụ”.
Bộ Nông nghiệp và Môi trường, Bộ Công an được giao phối hợp sớm xây dựng quy định bắt buộc lắp camera hành trình cho tàu cá, nhất là đối với hoạt động chuyển tải, khai thác xa bờ.
“Mọi hoạt động của tàu cá phải được giám sát ngay từ lúc rời bến, hành trình, sản lượng, đến khi cập cảng”, theo yêu cầu của Phó Thủ tướng.
Khẳng định chuyển đổi số là trụ cột để thực hiện giám sát, truy xuất nguồn gốc thuỷ sản, kiểm soát tàu cá, Phó Thủ tướng đề nghị tích hợp dữ liệu đa mục tiêu, kết nối hệ thống VMS, nhật ký điện tử, dữ liệu dân cư, kiểm soát cảng cá, vệ tinh và định vị AIS.
Phó Thủ tướng giao Bộ Quốc phòng kết hợp giữa nhiệm vụ quốc phòng với nhiệm vụ giám sát khai thác hải sản được giao tại các vùng biển giáp ranh thường xuyên có tàu cá vi phạm quy định IUU.
Lực lượng cảnh sát biển, biên phòng, kiểm ngư phải phối hợp với chính quyền địa phương, thống nhất đầu mối và chịu trách nhiệm cụ thể, chấm dứt việc “có vi phạm nhưng không rõ ai xử lý” bằng cơ chế chỉ huy, điều phối rõ ràng.
Với các địa phương, Phó Thủ tướng yêu cầu, xây dựng dự án cụ thể về chuyển đổi nghề nghiệp, sinh kế cho ngư dân. Theo ông, đây không chỉ là trách nhiệm kinh tế mà còn là vấn đề an sinh và ổn định xã hội.
Trong tháng 8, các bộ, ngành, địa phương hoàn thành dứt điểm những nhiệm vụ được giao như: Xây dựng pháp luật, tổ chức bộ máy, ứng dụng công nghệ, lộ trình chuyển đổi nghề nghiệp, sinh kế cho ngư dân, theo yêu cầu của Phó Thủ tướng.
