(Thanh tra) - Miền núi ở Việt Nam, đặc biệt là khu vực trung du và miền núi phía Bắc, vốn được thiên nhiên và lịch sử ưu ái với nhiều tiềm năng phong phú: khoáng sản, rừng, nông – lâm sản đặc sản, văn hóa dân tộc đa dạng, kinh tế biên mậu và du lịch sinh thái. Đây cũng là vùng đất giữ vai trò quan trọng về an ninh – quốc phòng, là “lá phổi xanh” của cả nước khi diện tích rừng chiếm gần 40% tổng diện tích rừng quốc gia. Song, để biến tiềm năng thành động lực phát triển bền vững, vẫn còn nhiều “nút thắt” cần tháo gỡ.
Thực tế cho thấy, hạ tầng giao thông, viễn thông, điện và nước sinh hoạt ở nhiều địa phương miền núi chưa đồng bộ, gây khó khăn cho doanh nghiệp trong vận chuyển hàng hóa, tiếp cận thị trường và ứng dụng công nghệ số.
Doanh nghiệp miền núi phần lớn có quy mô nhỏ, thiếu vốn, khó tiếp cận công nghệ hiện đại và thị trường rộng lớn. Trong khi đó, tốc độ giải ngân vốn đầu tư từ các chương trình mục tiêu quốc gia còn chậm, năng lực triển khai hạn chế, cơ chế chính sách chưa thực sự phù hợp với đặc thù vùng cao. Hoạt động xúc tiến thương mại, quảng bá sản phẩm còn phân tán, thiếu liên kết, khiến hàng hóa miền núi khó tạo dựng thương hiệu mạnh.
Dù còn khó khăn, giai đoạn 2021–2025, các địa phương miền núi đã đạt được nhiều kết quả khích lệ: 100% xã có đường ô tô đến trung tâm, gần như toàn bộ hộ dân có điện, nước hợp vệ sinh; thu nhập người dân tăng lên đáng kể; tỷ lệ hộ nghèo giảm nhanh, vượt chỉ tiêu kế hoạch.
Lào Cai là ví dụ điển hình. Tỉnh đã bố trí nguồn lực vượt quy định Trung ương, lồng ghép 951 tỷ đồng cùng hàng trăm tỷ đồng huy động từ cộng đồng và tín dụng. Nhờ vậy, tỷ lệ hộ nghèo bình quân giảm 6,35%/năm; thu nhập bình quân vùng đồng bào dân tộc thiểu số đạt trên 33 triệu đồng/người/năm. Đặc biệt, tỉnh hoàn thành mục tiêu xóa nhà tạm, nhà dột nát trước 6 tháng với 14.438 căn nhà.
Không chỉ thế, Lào Cai còn giữ vị trí chiến lược trong hành lang kinh tế Côn Minh – Lào Cai – Hà Nội – Hải Phòng – Quảng Ninh là trung tâm logistics tiềm năng và đầu mối kinh tế cửa khẩu. Việc hợp nhất với Yên Bái mở ra cơ hội mới trong tinh gọn bộ máy, chia sẻ nguồn lực, thúc đẩy hạ tầng, giáo dục, y tế và tạo việc làm cho người dân.
Ông Trần Huy Tuấn, Chủ tịch UBND tỉnh Lào Cai nhiều lần nhấn mạnh sự cần thiết phải tháo gỡ khó khăn để thúc đẩy phát triển kinh tế. Những đề xuất quan trọng gồm: Cho phép các tỉnh linh hoạt điều chỉnh giữa các dự án, tiểu dự án; hỗ trợ nguồn lực ít nhất gấp 1,5 lần giai đoạn 2021–2025 nhằm hoàn thiện hạ tầng đồng bộ, hiện đại, kết nối liên vùng, liên xã, đặc biệt tại khu vực biên giớ; sớm triển khai chương trình giai đoạn 2026–2030 với hệ thống văn bản hướng dẫn cụ thể để địa phương chủ động ngay từ đầu nhiệm kỳ.
Bên cạnh đó, miền núi còn sở hữu lợi thế lớn về nông sản chất lượng cao (nhãn, vải, chanh leo…), nhiều sản phẩm đã đạt chuẩn VietGAP, GlobalGAP, đủ sức chinh phục các thị trường khó tính như châu Âu, Mỹ, Nhật Bản. Du lịch trải nghiệm, trekking, khám phá thiên nhiên và văn hóa bản địa cũng đang trở thành xu hướng hấp dẫn. Khai thác khoáng sản, chế biến lâm sản, mở rộng kinh tế cửa khẩu là những “mũi nhọn” quan trọng.
Để miền núi phát triển tương xứng với tiềm năng, các chuyên gia và doanh nghiệp cho rằng cần đồng bộ nhiều giải pháp. Trước hết, phải tập trung đầu tư giao thông kết nối các trung tâm xã, vùng sản xuất; phát triển viễn thông và internet tốc độ cao; nâng cấp điện, nước sinh hoạt, nhằm hỗ trợ doanh nghiệp và người dân tiếp cận công nghệ, thị trường.
Cùng với đó, hỗ trợ mạnh mẽ mô hình sản xuất theo chuỗi liên kết từ sản xuất – chế biến – tiếp thị, thay vì sản xuất manh mún. Các địa phương cần phối hợp xúc tiến thương mại chung, tạo sức mạnh tổng hợp trong quảng bá và xuất khẩu nông sản. Các chính sách miễn giảm thuế, hỗ trợ tín dụng, đất đai, logistic, du lịch phải thiết kế phù hợp với điều kiện thực tế của vùng khó khăn.
Chú trọng đào tạo cán bộ địa phương, đơn giản hóa thủ tục hành chính, tăng cường giám sát hiệu quả triển khai dự án. Hợp tác công – tư (PPP) cần được đẩy mạnh để khai thác nguồn lực từ cả Nhà nước và doanh nghiệp.
Đặc biệt, việc hợp nhất Lào Cai – Yên Bái cần tận dụng như một cơ hội để nâng cao hiệu lực quản lý, thu hút đầu tư, đồng thời tạo sự chia sẻ nguồn lực trong phát triển giáo dục, y tế, hạ tầng. Đây sẽ là tiền đề quan trọng cho phát triển đồng đều và bền vững.
Miền núi Việt Nam, trong đó có Lào Cai, đang đứng trước cơ hội lớn để bứt phá. Song, thành công phụ thuộc vào khả năng tháo gỡ “nút thắt” về hạ tầng, vốn, chính sách và năng lực triển khai. Khi chính quyền quyết tâm, doanh nghiệp đổi mới sáng tạo và chính sách hỗ trợ đi vào thực chất, miền núi sẽ không chỉ vươn mình thoát nghèo, mà còn trở thành vùng kinh tế năng động, góp phần vào sự phát triển toàn diện và hội nhập của đất nước.
