Kỹ sư Hồ Quang Cua (thứ 2 từ phải sang) và nhóm nghiên cứu tại lễ khen thưởng, tri ân của UBND tỉnh Sóc Trăng. Ảnh: CX

Người Anh hùng có duyên với đồng ruộng

Kỹ sư Hồ Quang Cua sinh ra ở xã nghèo thuần nông Hòa Đông, thị xã Vĩnh Châu, tỉnh Sóc Trăng. Tuổi thơ của ông gắn liền với ruộng đồng, làng quê. Sau khi học xong phổ thông, ông thi vào khoa Nông nghiệp của Trường Đại học Cần Thơ. Năm 1978, tốt nghiệp kỹ sư ngành Trồng trọt, Hồ Quang Cua háo hức trở về quê hương Sóc Trăng và công tác tại Phòng Nông nghiệp huyện Mỹ Xuyên. Sau đó, ông được bổ nhiệm giữ chức Phó Giám đốc Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn (NN&PTNT) Sóc Trăng đến lúc nghỉ hưu.

Năm 1991, kỹ sư Hồ Quang Cua tham gia nhóm nghiên cứu của Viện Lúa đồng bằng sông Cửu Long (ĐBSCL) và Đại học Cần Thơ, sưu tập, thử nghiệm các giống lúa thơm cổ truyền của Việt Nam, Thái Lan và Đài Loan. Cũng trong thời gian này, người kỹ sư của đất Sóc Trăng có ý tưởng làm lúa thơm cao cấp cho Việt Nam, mà trước hết là cho quê hương của mình.

Ông kể, năm 1996, rất tình cờ khi trong một lần xuống đồng, ông phát hiện có những cây lúa lạ, gốc màu tím, hạt thon dài rất đẹp. Vốn là người mê cây lúa, đang ấp ủ ước mơ nâng tầm cây lúa Sóc Trăng, ông đã bắt tay thực hiện công trình lai tạo, nhân giống và hàng loạt giống lúa thơm mang tên ST được ra đời. Có khoảng 1.050 cá thể đột biến đầu tiên được ông cùng các cộng sự thu thập, sau đó tiến hành trồng thử nghiệm, rồi cho lai tạo theo nhiều cách khác nhau để chọn những cá thể vượt trội nhất đưa vào sản xuất.

"Cách đây hơn 20 năm, Thái Lan công bố đã lai tạo được hai giống lúa thơm không cảm quang mà họ gọi là hạt vàng. Tôi suy nghĩ tại sao họ làm được còn mình lại không. Thế là trong đầu tôi suy nghĩ đến giống lúa thơm cho Việt Nam, và đến đầu thế kỷ 21, nhóm nghiên cứu lúa Sóc Trăng được hình thành, tồn tại tới ngày hôm nay", ông Cua cho biết.

Gạo ST - từ "phum sóc" vươn tầm thế giới

Năm 2017, tại Hội nghị quốc tế lần 9 về mua, bán gạo, do The Rice Trader (Tổ chức Thương mại Gạo) tổ chức ở Ma Cao (Trung Quốc), trước các chuyên gia ẩm thực nổi tiếng của thế giới, gạo ST24 có những phẩm chất vượt trội như hạt dài, trắng trong, dẻo cơm, thơm thoảng hương lá dứa... đã được vinh danh là 1 trong 3 loại gạo ngon nhất theo tiêu chuẩn gạo ngon thế giới. Tại Festival Lúa gạo Việt Nam lần thứ III - năm 2018 diễn ra tại Long An, gạo ST24 cũng giành giải Nhất.

Năm 2019, tại cuộc thi "Gạo ngon nhất thế giới" do The Rice Trader tổ chức, trong khuôn khổ hội nghị thương mại gạo thế giới lần thứ 11 tại Manila (Philippines), với sự tham gia của hơn 20 doanh nghiệp kinh doanh gạo quốc tế và Việt Nam, cùng hàng trăm nhà xuất - nhập khẩu gạo lớn trên thế giới, gạo ST25 của Doanh nghiệp Hồ Quang (Sóc Trăng) đã xuất sắc vượt qua gạo Thái Lan giành giải Nhất.

Kỹ sư Hồ Quang Cua cho biết: Lần dự thi này, ông và các cộng sự mang 2 loại gạo ST24 và ST25 dự thi. Kết quả, cả 2 loại gạo này được chấm đồng điểm với nhau nên các thành viên trong Ban Giám khảo có chút phân vân. Sáng ngày 12/11/2019 (giờ Việt Nam), Ban Giám khảo đã công bố giống ST24 là giống gạo ngon nhất thế giới năm 2019. Tuy nhiên, đến tối 12/11, Ban Giám khảo lại có quyết định thay đổi chọn giống gạo ST25 là gạo ngon nhất tại hội thi lần này, để công bố chính thức trên trang thông tin của mình (trtworldrice.com). Với kết quả này, chúng ta rất tự hào vì cả 2 giống ST24 và ST25 đều được đánh giá là loại gạo ngon nhất thế giới năm 2019.

Theo kỹ sư Cua, gạo thơm ST25 được nghiên cứu lai tạo từ năm 2008. Năm 2016, ST25 bắt đầu nổi tiếng tại các thị trường tiêu thụ gạo mạnh như chợ gạo Tân Trụ (Long An), chợ gạo Bà Đắc (Tiền Giang). Gạo ST25 được bình chọn là gạo đạt chuẩn hạt dài, trắng trong, không bạc bụng, khi nấu cơm dẻo thơm, để nguội cơm vẫn ngon, không bị cứng. Theo đánh giá của nhiều người, gạo ST25 là loại gạo thuộc nhóm hảo hạng trong thị trường gạo hiện nay. Đặc biệt, loại gạo này có hàm lượng đạm cao nên phù hợp với người mắc bệnh đái tháo đường.

Gạo ST25 đã “đóng dấu” được tên tuổi của mình trong lòng các nhà khoa học, doanh nghiệp nhập khẩu và các đầu bếp nổi tiếng thế giới. Nhưng để trở thành một thương hiệu gạo Việt Nam mạnh trên thị trường thế giới vẫn còn không ít việc để làm.

Vinh quang nhờ sự miệt mài, sáng tạo

Ông Trần Văn Chuyện, Chủ tịch UBND tỉnh Sóc Trăng cho biết: “Những năm qua, thị trường có nhiều loại gạo ST nổi tiếng, giúp nhiều nông dân tăng thu nhập. Lần này, gạo ST25 đạt giải "Gạo ngon nhất thế giới" đã cho thấy đây là quá trình nghiên cứu đầy tâm huyết của kỹ sư Cua và các cộng sự mới có thành quả hôm nay. Thành quả này đóng góp rất lớn cho việc xây dựng thương hiệu gạo của Sóc Trăng và gạo Việt Nam trên thương trường quốc tế. Sóc Trăng đã và đang có nhiều dự án phát triển, mở rộng diện tích sản xuất lúa đặc sản, tập trung vào chất lượng, đáp ứng yêu cầu thị trường trong nước và xuất khẩu. Tỉnh đánh giá rất cao sự đóng góp của kỹ sư Hồ Quang Cua cho ngành lúa gạo của địa phương”.

Theo ông Chuyện, tạo ra hạt gạo ngon nhất thế giới đã khó, muốn giữ vững thương hiệu lại càng khó hơn gấp nhiều lần. Gạo ST25 không chỉ là niềm tự hào của tỉnh mà là của cả nước. Để tiếp tục giữ uy tín, giữ vững thương hiệu gạo ngon nhất thế giới, thì ngành nông nghiệp tỉnh cần thường xuyên tuyên truyền và vận động nông dân phải giữ được chất lượng, tiêu chuẩn gạo; đẩy mạnh công tác phát triển các mô hình sản xuất theo hướng an toàn, bền vững.

Giống gạo ST25 là sản phẩm mà kỹ sư Ngô Quang Cua và các cộng sự đã dày công nghiên cứu. Ảnh: CX

Cần phải quy hoạch vùng sản xuất lúa đặc sản, trong đó ưu tiên phát triển các vùng sản xuất những giống lúa ST tập trung, hình thành vùng nguyên liệu ổn định, vùng sản xuất theo chuỗi gắn kết từ đầu vào tới đầu ra của sản phẩm; đẩy mạnh công tác quảng bá sản phẩm lúa gạo của Sóc Trăng và nhóm gạo ST. Tiếp tục hỗ trợ, tạo mọi điều kiện để kỹ sư Hồ Quang Cua cùng nhóm nghiên cứu trong việc lai tạo các giống lúa ST mới và duy trì chất lượng các dòng lúa ST hiện có. Hỗ trợ doanh nghiệp về các thủ tục pháp lý để sớm công nhận giống lúa ST25 là giống lúa cấp quốc gia…

Với những đóng góp cho ngành nông nghiệp, kỹ sư Hồ Quang Cua và nhóm nghiên cứu đã 7 lần được Chủ tịch nước tặng thưởng Huân chương Lao động, 2 Giải thưởng Bông lúa vàng của Bộ NN&PTNT và được Tổ chức Lương thực và Nông nghiệp Liên Hiệp Quốc (FAO) chứng nhận thành tựu.

Riêng cá nhân kỹ sư Hồ Quang Cua 2 lần vinh dự được Tổng Liên đoàn Lao động Việt Nam đề cử là đại biểu dự chươngtrình Vinh quang Việt Nam. Năm 2011, ông được Chủ tịch nước trao tặng Huân chương Lao động hạng Nhất, và năm 2012 được phong tặng danh hiệu Anh hùng Lao động. Năm 2018, kỷ niệm 70 năm Bác Hồ ra lời kêu gọi Thi đua yêu nước, kỹ sư Hồ Quang Cua được vinh danh là 1 trong 70 gương mặt điển hình tiêu biểu của cả nước.

Cảnh Xuân