Đến nay D.A mới cơ bản xong phần xây dựng. Ảnh: Trần Quý

D.A thuộc Đề án Xây dựng các phòng thí nghiệm trọng điểm quốc gia được phê duyệt vào tháng 9/2000, do Tập đoàn Công nghiệp tàu thủy Việt Nam - Vinashin (nay là Tổng Công ty Công nghiệp tàu thủy Việt Nam - SBIC) làm chủ đầu tư. D.A có tổng mức đầu tư gần 1.500 tỷ đồng (gồm 503.204 tỷ đồng + 18,3 triệu EUR + 2,56 triệu USD), trên diện tích 25ha tại khu công nghệ cao Hòa Lạc (Hà Nội), thời gian thực hiện dự kiến từ năm 2009 - 2013.

Ở thời điểm này, D.A đã được giao mặt bằng và tường rào công trình được xây. Nguồn vốn vay 750 triệu USD của Ba Lan để mua thiết bị đã mang về nhưng không thể triển khai. Sau đó, do Vinashin lâm vào khủng hoảng, không có khả năng thực hiện D.A. Tháng 1/2015, Thủ tướng Chính phủ đã đồng ý chuyển địa điểm thực hiện D.A về xã Lâm Động (Thủy Nguyên, TP Hải Phòng), đồng thời giao cho Trường Đại học Hàng hải Việt Nam (ĐHHHVN) làm chủ đầu tư.

Tháng 10/2015, Bộ Giao thông Vận tải (GTVT) có Quyết định số 3800/QĐ-BGTVT phê duyệt điều chỉnh D.A. Tổng mức đầu tư giao cho Trường ĐHHHVN là 503.204 triệu đồng + 5,28 triệu EUR (vốn vay ODA Ban Lan), thời gian thực hiện D.A từ năm 2015 - 2019.

Đến thời điểm hiện nay (tháng 10/2020), theo quan sát của PV, D.A mới cơ bản xong phần xây dựng, còn việc lắp đặt các thiết bị thì vẫn chưa được triển khai. Nguyên nhân chậm tiến độ, theo ông Phạm Xuân Dương - Hiệu trưởng Trường ĐHHHVN, là do D.A bắt đầu thực hiện từ tháng 4/2016, do vướng xin phê duyệt D.A điều chỉnh; phê duyệt kế hoạch lựa chọn nhà thầu một số gói thầu tư vấn; phê duyệt kế hoạch lựa chọn nhà thầu D.A; thiếu vốn; ảnh hưởng do đại dịch Covid-19…

“Hiện nay, Trường đã thực hiện các văn bản báo cáo các cơ quan có thẩm quyền để xin gia hạn thời gian thực hiện tổng thể D.A cũng như các hạng mục xây lắp để có thể hoàn thành D.A phù hợp với tình hình thực tế” - ông Phạm Xuân Dương cho biết.

Bể sủi bọt đang được hoàn thiện phần xây dựng. Ảnh: Trần Quý

Trao đổi với PV, ông Phạm Văn Thắng, Chỉ huy trưởng, Công ty TNHH Đầu tư Phát triển và xây dựng Hoàng Thịnh, nhà thầu thi công gói thầu XL5 (nhà đặt ống sủi bọt) cho biết, đến thời điểm này nhà thầu đã thi công được 95% khối lượng công việc, khối lượng công việc còn lại sẽ được hoàn thành trong tháng 10/2020.

Theo ông Nguyễn Thanh Sơn, Giám đốc Ban Quản lý DA, hiện chủ đầu tư đang phối hợp với cơ quan hải quan tiến hành kiểm tra, thông quan trang thiết bị đã được Vinashin nhập về trước đây để tiến hành lắp đặt.

Mặc dù đã được điều chỉnh thời gian hoàn thành, đổi chủ đầu tư, chuyển địa điểm thực hiện, nhưng đến nay D.A vẫn chưa biết đến bao giờ mới được hoàn thành. Ngoài những lý do khách quan, theo Kiểm toán Nhà nước (KTNN) thì công tác quản lý, triển khai thực hiện D.A của chủ đầu tư cũng có nhiều “vấn đề”.

Bể thử nước sâu vẫn chưa được lắp đặt các thiết bị. Ảnh: Trần Quý

Báo cáo kiểm toán hoạt động xây dựng và việc quản lý, sử dụng vốn đầu tư D.A ngày 21/01/2020 của KTNN cho thấy, nguyên nhân chính khiến dự án bị chậm tiến độ là do giải phóng mặt bằng chậm, vốn bố trí cho dự án chưa đáp ứng được nhu cầu tiến độ, thủ tục thông quan thiết bị còn ách tắc… Tuy nhiên, năng lực yếu kém của chủ đầu tư hiện tại là Trường ĐHHHVN trong quản lý, điều hành cũng góp phần làm chậm tiến độ thực hiện D.A.

Năng lực yếu kém của chủ đầu tư thể hiện rõ nhất trong công tác quản lý, điều hành gói thầu XL3 - xây dựng nhà bao che các bể và phòng cháy chữa cháy. Do Công ty CP Đầu tư và xây lắp Tây Hồ (nhà thầu) không triển khai các công việc đã ký theo hợp đồng nên tháng 5/2019, nguyên Hiệu trưởng Trường ĐHHHVN đã ký quyết định chấm dứt hợp đồng với Công ty Tây Hồ và chỉ định Công ty CP xây dựng Bạch Đằng 201 thực hiện các hạng mục còn lại. Toàn bộ quá trình này, Trường ĐHHHVN không báo cáo và xin ý kiến của Bộ GTVT.

Mặc dù khối lượng còn lại của gói thầu XL3 không lớn (khoảng 30 tỷ đồng) nhưng việc chủ đầu tư áp dụng quá trình chỉ định thầu rút gọn, không thực hiện việc đánh giá năng lực, kinh nghiệm nhà thầu, không tiến hành thương thảo để điều chỉnh hợp đồng với Công ty Tây Hồ, mà chỉ định Công ty Bạch Đằng 201 là vi phạm quy định của Luật Đấu thầu.

Thiết bị được Vinashin nhập về từ chục năm nay vẫn chưa được thông quan. Ảnh: Trần Quý

Theo KTNN, hầu hết gói thầu chính của công trình đều phải gia hạn tiến độ, có gói thầu ký kết thời gian thực hiện hợp đồng vượt quá thời hạn hoàn thành của D.A được phê duyệt (đến năm 2019), cụ thể: Gói thầu XL4 dự kiến hoàn thành tháng 2/2020; gói thầu XL7, XL9 hoàn thành vào tháng 3/2020. Một số gói thầu đến thời điểm kiểm toán vào cuộc (tháng 11/2019) còn chưa có khối lượng nghiệm thu theo tiến độ cam kết.

Điều đáng nói là ngay cả khi các gói thầu xây lắp chính kết thúc vào tháng 3/2020, D.A sẽ cần thêm ít nhất 1,5 năm để tiến hành lắp đặt thiết bị, chạy thử và chuyển giao công nghệ. Do vậy, công trình này sẽ chỉ có thể kết thúc sớm nhất vào tháng 6/2021.

Không chỉ trễ so với tiến độ điều chỉnh 2 năm, D.A còn đang phải đối mặt với rủi ro về pháp lý lớn khi Hiệp định vay vốn ODA giữa 2 chính phủ Việt Nam - Ba Lan dùng để thanh toán chi phí mua thiết bị đặc chủng, lắp đặt, chuyển giao công nghệ từ đối tác CENZIN đã hết hạn từ ngày 31/12/2018.

Về tài chính, qua kiểm toán, KTNN kiến nghị chủ đầu tư - Trường ĐHHHVN xử lý gần 22 tỷ đồng, trong đó, giảm thanh toán trên 4,7 tỷ đồng; giảm hợp đồng trên 17,1 tỷ đồng.

Trần Quý