Trợ lý Bộ trưởng Ngoại giao, Trưởng SOM-ASEAN, Phạm Quang Vinh. (Ảnh: Nhan Sáng/TTXVN)

Ngày 8/8 năm nay, ASEAN tròn 44 tuổi và đang hướng mạnh tới Cộng đồng ASEAN vào năm 2015. Điều đáng chú ý là, nhân dịp này, lần đầu tiên, lá cờ ASEAN sẽ được kéo lên và treo cùng với Quốc kỳ các nước ASEAN tại Thủ đô các nước ASEAN, cũng như tại Đại sứ quán, Cơ quan đại diện của các nước ASEAN ở bên ngoài. Điều này một lần nữa thể hiện quyết tâm và ý thức xây dựng Cộng đồng của ASEAN.

Trong năm qua, cùng với nỗ lực xây dựng Cộng đồng ASEAN trên cả ba trụ cột là chính trị-an ninh, kinh tế và văn hóa-xã hội, ASEAN tiếp tục đẩy mạnh hợp tác và có nhiều đóng góp quan trọng vào việc củng cố và tăng cường môi trường hòa bình, an ninh, ổn định và hợp tác ở khu vực, cũng như trong việc ứng phó hiệu quả với các thách thức đang đặt ra. Đáng chú ý là:

Thứ nhất, ASEAN đã tích cực triển khai Kế hoạch tổng thể về xây dựng Cộng đồng Chính trị-An ninh (APSC) trên tất cả các mặt, nhất là trên 14 lĩnh vực ưu tiên đã được xác định, cũng như các chương trình, kế hoạch công tác có liên quan khác (như ứng phó thiên tai, an ninh biển, chống khủng bố và tội phạm xuyên quốc gia…). Đồng thời, với chủ đề năm 2011 "Cộng đồng ASEAN trong Cộng đồng các quốc gia toàn cầu", ASEAN cũng đã đề ra kế hoạch về tăng cường phối hợp và phát huy hơn nữa vai trò của ASEAN tại các tổ chức, diễn đàn quốc tế, cũng như trên các vấn đề toàn cầu thuộc quan tâm chung.

Thứ hai, phát huy vai trò chủ đạo của mình, ASEAN đã tích cực thúc đẩy đối thoại và hợp tác tại các diễn đàn ở khu vực như ASEAN+1, ASEAN+3, ARF, ADMM+ và Cấp cao Đông Á (EAS) nhằm tăng cường xây dựng lòng tin, hợp tác vì hòa bình, an ninh và ổn định ở khu vực, cũng như ứng phó hiệu quả với các thách thức đang đặt ra.

ARF tiếp tục triển khai hiệu quả Chương trình hành động Hà Nội về Tuyên bố Tầm nhìn ARF đến 2020, đồng thời đã thông qua Kế hoạch công tác về Ngoại giao phòng ngừa (7/2011), theo đó hợp tác ARF sẽ chuyển sang giai đoạn mới kết hợp giữa ngoại giao phòng ngừa và xây dựng lòng tin.

ADMM+ tiếp tục triển khai các kết quả, thỏa thuận đã đạt được trong năm 2010, trong đó có việc thúc đẩy hoạt động của 5 nhóm công tác về ứng phó với thảm họa-thiên tai, an ninh biển, quân y, chống khủng bố và hoạt động gìn giữ hòa bình. EAS mở rộng với sự tham gia của Nga và Mỹ sẽ tiếp tục là diễn đàn của Lãnh đạo cấp cao để bàn về các vấn đề chiến lược quan trọng đối với khu vực, trong đó có lĩnh vực chính trị-an ninh, như các vấn đề về an ninh biển, ứng phó với thảm họa thiên tai…

Thứ ba, ASEAN tiếp tục củng cố và phát huy mạnh mẽ vai trò và giá trị của các thỏa thuận, cơ chế và công cụ hợp tác vì hòa bình, an ninh và ổn định ở khu vực như Hiệp ước Thân thiện và Hợp tác ở Đông Nam Á (TAC), Hiệp ước Khu vực Đông Nam Á phi Vũ khí hạt nhân (SEANWFZ), Tuyên bố về ứng xử của các bên ở Biển Đông (DOC)…

Tiếp theo kết quả 2010, đến nay Canada đã ký Nghị định thư thứ ba của Hiệp ước TAC; các nước tham gia TAC cũng đang tích cực hoàn tất các thủ tục về việc phê chuẩn để đưa Nghị định thư thứ ba này đi vào hiệu lực, từ đó tạo điều kiện cho EU có thể sớm tham gia TAC; ngoài ra, ASEAN vừa qua cũng đã đồng ý về việc Brazil xin tham gia TAC. Về SEANWFZ, ASEAN đã thông qua tài liệu tham vấn nhằm đẩy mạnh trao đổi với các nước có vũ khí hạt nhân về khả năng các nước này sớm tham gia, cam kết ủng hộ và tôn trọng quy chế khu vực ĐNA không có vũ khí hạt nhân.

ASEAN cũng đang cùng các nước đối tác có liên quan xây dựng một dự thảo Tuyên bố của EAS về các nguyên tắc, chuẩn mực bảo đảm quan hệ cùng có lợi để trình Cấp cao Đông Á tháng 11/2011 thông qua.

Vấn đề Biển Đông tiếp tục là mối quan tâm chung của khu vực, được đề cập tại ASEAN, ARF và nhiều diễn đàn khu vực có liên quan. Các nước đều nhấn mạnh bảo đảm hòa bình, ổn định, an ninh, an toàn hàng hải ở Biển Đông, vì đây là nguyện vọng và lợi ích chung của khu vực và tất cả các nước.

Theo đó, các bên cần phải tuân thủ luật pháp quốc tế, nhất là Công ước của Liên hợp quốc về Luật biển năm 1982 (UNCLOS), thực hiện đầy đủ Tuyên bố DOC, giải quyết các tranh chấp bằng biện pháp hòa bình. Cùng với việc nhấn mạnh các nguyên tắc nêu trên, Thông cáo chung của Hội nghị Ngoại trưởng ASEAN (AMM 44) tháng 7/2011 cũng bày bỏ quan ngại sâu sắc về các diễn biến phức tạp gần đây, kêu gọi thực hiện kiềm chế, không có hành động làm phức tạp thêm tình hình. Đồng thời, ASEAN cũng đã quyết định sẽ khởi động thảo luận trong ASEAN về việc xây dựng Bộ quy tắc ứng xử ở Biển Đông (COC).

ASEAN và các nước cũng hoan nghênh việc ASEAN-Trung Quốc thông qua Quy tắc hướng dẫn thực hiện Tuyên bố DOC, coi đây là bước khởi đầu có ý nghĩa, tuy nhiên trước mắt còn nhiều việc phải làm nhằm thúc đẩy và bảo đảm triển khai đầy đủ và hiệu quả Tuyên bố DOC.

Thứ tư, ASEAN tiếp tục đẩy mạnh hợp tác nhằm ứng phó hiệu quả với các thách thức đang đặt ra. Về hợp tác trên các lĩnh vực an ninh phi truyền thống, vừa qua, ASEAN và các đối tác đặc biệt quan tâm đến hợp tác ứng phó với thiên tai và bảo đảm an ninh hàng hải. Đây là hai chủ đề được bàn ở các diễn đàn ASEAN, ARF, EAS, cũng như các kênh đối thoại khác của ASEAN với các đối tác.

Các nước nhấn mạnh triển khai hiệu quả Hiệp định ASEAN về ứng phó thảm họa-thiên tai, tăng cường hỗ trợ về nâng cao năng lực và khả năng ứng phó kịp thời với các thảm họa thiên tai có thể xảy ra. ASEAN cũng đã tổ chức họp cấp Ngoại trưởng ASEAN-Nhật Bản (4/2011) nhằm thể hiện đoàn kết với Nhật Bản sau thảm họa kép thiên tai sóng thần-bức xạ hạt nhân, đồng thời bàn các biện pháp tăng cường hơn nữa hợp tác ASEAN với các đối tác trong lĩnh vực này.

ASEAN tiếp tục hợp tác triển khai kết quả Diễn đàn biển ASEAN (AMF) lần thứ nhất (7/2010) và dự kiến sẽ tổ chức AMF lần thứ hai vào nửa cuối tháng 8/2011 tại Thái Lan.

Đối với các vấn đề phức tạp nảy sinh trong quan hệ giữa các nước, ASEAN nhất quán chủ trương đối thoại, xây dựng lòng tin và giải quyết tranh chấp bằng biện pháp hòa bình, trên cơ sở luật pháp quốc tế, Hiến chương LHQ và Hiến chương ASEAN.

Theo đó, các Ngoại trưởng ASEAN đã có Cuộc họp đặc biệt tháng 2/2011, khuyến khích Thái Lan và Campuchia giải quyết hòa bình tranh chấp trên tinh thần đoàn kết ASEAN, đồng thời ủng hộ Indonesia, với tư cách Chủ tịch ASEAN, tích cực hỗ trợ hai nước về việc này. Về Bán đảo Triều Tiên, ASEAN ủng hộ hòa bình, ổn định và phi hạt nhân ở Bán đảo Triều Tiên, giải quyết hòa bình các bất đồng, đồng thời hoan nghênh các cuộc gặp mới đây giữa hai miền Triều Tiên và giữa Mỹ và Triều Tiên, tạo điều kiện sớm nối lại đàm phán 6 bên.

Thứ năm, ASEAN tiếp tục duy trì và phát huy vai trò chủ đạo ở khu vực, nhất là trong việc định hướng xây dựng cấu trúc hợp tác khu vực, phù hợp với đặc thù của khu vực Đông Á và lợi ích của ASEAN. Theo đó, ASEAN ủng hộ một cấu trúc khu vực dựa trên cơ sở các diễn đàn khu vực hiện có, như ASEAN+1, ASEAN+3, ARF, ADMM+ và EAS, với ASEAN đóng vai trò trung tâm; đồng thời, khuyến khích và tạo điều kiện thuận lợi cho các đối tác tham gia ngày càng sâu rộng vào hợp tác khu vực, đóng góp tích cực và nỗ lực chung vì hòa bình, an ninh, ổn định và phát triển ở khu vực. ASEAN coi trọng vai trò của Cấp cao Đông Á (EAS) mở rộng với sự tham gia của Nga và Mỹ, coi EAS là một thành tố quan trọng của cấu trúc khu vực đang định hình.

Có thể khẳng định rằng, ASEAN ngày nay đã thực sự là một nhân tố quan trọng và không thể thiếu đối với hòa bình, ổn định và phát triển ở Đông Nam Á và Đông Á . Trong nỗ lực chung đó, với tinh thần "chủ động, tích cực, trách nhiệm" và triển khai đường lối của Đại hội Đảng XI, thời gian vừa qua, Việt Nam đã tiếp tục phát huy những kết quả tích cực của năm Chủ tịch ASEAN 2010 và đã có những đóng góp quan trọng vào việc xây dựng Cộng đồng ASEAN đoàn kết và vững mạnh, cùng phấn đấu vì hòa bình, an ninh, ổn định và hợp tác ở khu vực .

(TTXVN/Vietnam+)