(Thanh tra) - Việc lựa chọn nghề nghiệp không chỉ dựa trên đam mê hay là được đào tạo đúng bài bản mà phải phù hợp với nhu cầu tuyển dụng của thị trường. Tấm bằng đại học không còn là “chiếc vé thông hành” phổ biến vào thị trường lao động.
Thị trường lao động ngày càng cạnh tranh gay gắt, đặc biệt trong các ngành "nóng" như công nghệ thông tin, marketing, và thương mại điện tử. Do đó, người trẻ phải đối mặt với áp lực cạnh tranh không chỉ từ những người cùng lứa tuổi mà còn từ các thế hệ đi trước đã có kinh nghiệm.
Mặc dù người tìm việc vẫn khó khăn nhưng các doanh nghiệp cũng gặp khó trong quá trình tuyển dụng. Chia sẻ về thực trạng này, bà Lê Thị Hoàng Anh, Tổ trưởng Phòng Phát triển nhân lực Công ty TNHH Điện Stanley Việt Nam cho biết: "Năm 2025 là năm tuyển dụng khó khăn nhất của doanh nghiệp. Từ đầu năm 2025 đến nay, công ty đã phải áp dụng nhiều hình thức tuyển dụng đa dạng, từ đăng tuyển trên các trang web, phát tờ rơi tại trường đại học đến hợp tác với Trung tâm Dịch vụ việc làm”.
Bên cạnh những khó khăn, thị trường lao động vẫn ghi nhận những tín hiệu tích cực. Theo Tổng cục Thống kê (Bộ Tài chính), thu nhập bình quân của người lao động trong quý I/2025 đạt 8,3 triệu đồng/tháng, tăng gần 10% so với cùng kỳ năm ngoái.
Tỷ lệ thất nghiệp trong độ tuổi lao động đã giảm xuống còn 2,2%, trong đó khu vực thành thị duy trì dưới 3%. Đây là tín hiệu cho thấy nền kinh tế đang dần hồi phục và nhu cầu tuyển dụng đang tăng trở lại.
Nhìn vào số liệu của Tổng cục thống kê, tuy thị trường lao động từ đầu năm đến nay vẫn ghi nhận sự khởi sắc với nhiều tín hiệu tích cực, nhưng người lao động, nhất là lao động phổ thông và lao động trẻ, vẫn đang đối mặt với nhiều thách thức lớn. Trong bối cảnh chuyển đổi số diễn ra mạnh mẽ và công nghệ phát triển nhanh chóng, việc thích ứng không còn là lựa chọn mà là yêu cầu bắt buộc nếu muốn duy trì việc làm và tiếp tục phát triển nghề nghiệp.
Tại TPHCM, tình trạng thất nghiệp ở nhóm lao động trẻ đang là đề tài được bàn luận sôi nổi. Dù được đào tạo chính quy và tốt nghiệp với tấm bằng cử nhân loại giỏi, nhiều bạn trẻ vẫn phải chật vật tìm kiếm việc làm.
Theo Sở Nội vụ TPHCM, tính từ đầu năm đến ngày 31/5.2025, cơ quan này đã ban hành quyết định hưởng trợ cấp thất nghiệp cho 45.820 người. Đáng lưu ý, số lượng lao động dưới 35 tuổi thất nghiệp gần 22.400 người, chiếm tỷ lệ hơn 49%. Đặc biệt, người có trình độ đại học trở lên thất nghiệp là 9.297 người, chiếm hơn 20%.
Lý giải cho tình trạng thất nghiệp, các chuyên gia cho rằng, sự mất cân đối giữa cung và cầu trong lao động, sự lệch pha giữa đào tạo và nhu cầu thị trường và cả tác động từ chuyển đổi số, tự động hóa khiến nhiều công việc truyền thống biến mất, mà đáng kể đến nhất là sự xuất hiện của trí tuệ nhân tạo (AI).
Bên cạnh đó, ảnh hưởng kéo dài từ đại dịch Covid-19 và bất ổn kinh tế toàn cầu cũng khiến nhiều doanh nghiệp cắt giảm nhân sự và hạn chế tuyển dụng.
Theo các chuyên gia lao động, bên cạnh độ tuổi và trình độ, tỷ lệ thất nghiệp còn phản ánh xu hướng dịch chuyển ngành nghề do ảnh hưởng của công nghệ. Một số lĩnh vực có tỷ lệ lao động mất việc cao gồm công nghệ thông tin, tài chính – ngân hàng và dệt may – da giày. Đặc biệt, ngành công nghệ thông tin – lĩnh vực được xem là đầu tàu trong nền kinh tế số – cũng không nằm ngoài làn sóng sa thải.
Nguyên nhân chủ yếu đến từ tốc độ chuyển đổi công nghệ quá nhanh, yêu cầu kỹ năng cao hơn và sự xuất hiện ngày càng phổ biến của trí tuệ nhân tạo, điện toán đám mây, dữ liệu lớn… Những vị trí truyền thống không còn phù hợp bị thay thế bởi hệ thống tự động hóa, trong khi không phải ai cũng kịp thời thích nghi với thay đổi.
Theo ông Vũ Quang Thành, Phó Giám đốc Trung tâm Dịch vụ việc làm Hà Nội, người lao động cần tự làm mới mình bằng việc cập nhật kỹ năng, trang bị kiến thức mới để thích ứng với xu thế. Không ít ngành nghề hiện nay đang thu hẹp nhu cầu tuyển dụng do các hệ thống tự động và công nghệ thông minh thay thế con người. Thu ngân bị cạnh tranh bởi mô hình thanh toán không dùng tiền mặt, kế toán và thư ký dễ dàng bị thay thế bằng phần mềm quản trị thông minh, nhân viên bán hàng dần nhường chỗ cho mô hình không người phục vụ… Những chuyển đổi này đang là tất yếu và sẽ ngày càng phổ biến hơn trong tương lai.
Đối với những người bị mất việc, ông Thành cho rằng họ cần xác định rõ đây chỉ là giai đoạn tạm thời. Trong thời gian chờ tái gia nhập thị trường, người lao động cần chủ động tìm hiểu xu hướng mới, xác định lại hướng đi nghề nghiệp, học thêm kỹ năng số, thậm chí là kiến thức về trí tuệ nhân tạo nếu muốn nắm bắt cơ hội. Việc cập nhật kiến thức không chỉ dành cho lao động trẻ mà còn rất cần thiết với nhóm lao động trung niên – những người vốn khó cạnh tranh hơn nhưng nếu có sự chuẩn bị kỹ càng vẫn có thể thích ứng.
Thực tế cho thấy, làn sóng chuyển đổi nghề nghiệp do công nghệ gây ra không chỉ xảy ra tại Việt Nam mà là xu hướng toàn cầu. Ở nhiều quốc gia phát triển, không ít người đã buộc phải từ bỏ công việc kỹ thuật hoặc hành chính để chuyển sang các nghề tay chân đơn giản hơn nhằm duy trì thu nhập.
Trong bối cảnh đó, việc "tự đào tạo" và "tái đào tạo" trở thành chìa khóa để duy trì cơ hội nghề nghiệp. Đây không còn là khẩu hiệu truyền thông mà là sự lựa chọn tất yếu trong thị trường lao động nhiều biến đổi. Cơ hội chỉ thực sự mở ra với những người chủ động thích nghi.
Ông Thành nhìn nhận, sự hỗ trợ của nhà nước, các trung tâm giới thiệu việc làm hay các chương trình kết nối doanh nghiệp – người lao động sẽ không mang lại hiệu quả nếu chính người trong cuộc không sẵn sàng nâng cao năng lực bản thân. Thị trường đang vận hành theo hướng linh hoạt, cạnh tranh cao và đòi hỏi liên tục đổi mới.
Do vậy, việc “tự đào tạo để giữ việc” không đơn thuần là giải pháp tình thế mà là con đường bền vững, giúp người lao động tái thiết lập hành trình nghề nghiệp trong một xã hội luôn vận động.
