Người tiêu dùng cương quyết không tiếp tay cho những kẻ làm sách giả, chỉ mua sách thật của nhà sản xuất chân chính. Ảnh minh họa: LP

Chị Bùi Lệ Thúy (Hoài Đức, Hà Nội) cho biết, rút kinh nghiệm từ những năm trước, năm nay chị đăng ký mua sách giáo khoa cho con gái tại trường học. Tuy nhiên, chị vẫn phải mua thêm sách tham khảo và dụng cụ học tập bên ngoài. Để an tâm hơn, chị chọn đến một công ty chuyên về sách và thiết bị trường học có uy tín để mua cho con.

Theo chị Thúy, sách lậu là những bản sao chép từ sách thật nhưng có chất lượng kém hơn, số năm tái bản cũ hơn và không được cập nhật kiến thức mới. Những năm trước, do chưa có kinh nghiệm nên nhiều khi chị mua phải sách không bảo đảm chất lượng cho con trai lớn, và rồi trong quá trình học, phát hiện sách giả, đã phải mua lại bộ sách mới khác bảo đảm chất lượng hơn cho con học.

Trong vai người mua sách tham khảo, có mặt tại một cửa hàng trên phố Đinh Lễ, Hoàn Kiếm, Hà Nội, vào những ngày đầu tháng 7, chúng tôi may mắn được chủ cửa hàng hướng dẫn cách nhận biết sách giả, sách thật qua 1 số mẫu sách trưng bày tại cửa hàng. Qua nghe phân tích của chủ cửa hàng, và thực tế 2 mẫu sách đặt cạnh nhau, có thể nhận thấy rõ ràng có 1 quyền có bìa sách màu tươi sáng, sắc nét hơn, giấy in trắng hơn hẳn so với quyển sách còn lại. Tuy nhiên, nếu không có sự hướng dẫn của chủ cửa hàng và quan sát kỹ, chúng tôi cũng không phân biệt được đâu là sách thật và đâu là sách giả, sách lậu.

Cũng theo chủ cửa hàng này, sách giả, sách lậu thường có chất lượng kém do công nghệ in ấn thấp, sao chép thủ công, nguyên liệu giấy không bảo đảm. Đặc biệt, các đối tượng in sách giả, sách lậu không thực hiện quy trình xuất bản theo quy định, không trả tiền bản quyền cho tác giả... Vì thế, sách giả, sách lậu thường được bán với giá thấp hơn rất nhiều so với giá in trên bìa và giá của sách thật.

Có thể thấy, hiện nay, tình trạng sách giả, sách lậu không chỉ được bày bán tràn lan trên vỉa hè mà còn công khai rao bán trên mạng xã hội, nhiều sàn thương mại điện tử và hiệu sách.

Bên cạnh sách in thì trên các nền tảng số, sách nói (audio book) và sách điện tử (ebook) cũng dễ dàng bị sao chép qua các trang web, ứng dụng di động, các nền tảng trực tuyến được rao bán với giá sách rẻ chỉ bằng nửa giá sách thật, thậm chí bằng 1/3 giá sách thật.

Không chỉ những cuốn sách đang bán chạy, các đối tượng sách giả, sách lậu còn nhắm đến những cuốn sách đã ngừng xuất bản hoặc đã lâu không còn trên thị trường. Nguy hiểm hơn, một số cuốn sách giả, sách lậu không được biên tập, thẩm định nội dung, thậm chí có nhiều nội dung vi phạm nghiêm trọng quy định của pháp luật, tác động tiêu cực đến việc tiếp nhận thông tin, tri thức, niềm tin của người đọc. Có những cuốn sách giả còn bị sai lệch từ nội dung, hình ảnh, cho đến chất lượng giấy in, mực in gây ảnh hưởng cả đến sức khỏe và tri thức của người đọc.

Chính vì vậy, một số công ty sách, nhà xuất bản, đã sử dụng tem chống hàng giả công nghệ, sử dụng mã QR trên sách… Có nơi sử dụng giấy, mực in chất lượng cao, giấy xốp nhẹ hoặc các loại giấy tiên tiến chất lượng cao, chống lóa, giấy thân thiện với sức khỏe và môi trường hoặc xuất bản có quà tặng đính kèm như postcard, bookmark, túi canvas hoặc sử dụng công cụ chống làm lậu, dán tem chống sách giả.

Phó Tổng Giám đốc Nhà Xuất bản Giáo dục Việt Nam (NXBGDVN) Nguyễn Chí Bính cho biết, hiện nay, vấn nạn sản xuất, buôn bán sách lậu, sách giả nói chung, trong đó có số lượng không nhỏ là sách giáo khoa, sách tham khảo... đã gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến các nhà xuất bản, đặc biệt là NXBGDVN.

Theo thống kê của NXBGDVN, từ năm 2010 đến nay có trên 37 triệu bản sách giáo dục và hơn 18 tấn bán thành phẩm sách giáo dục in lậu dở dang đã bị phát hiện và xử lý tại hầu hết các tỉnh, thành trong cả nước. Các cơ quan chức năng đã tiến hành nhiều đợt kiểm tra và phát hiện các hành vi in lậu, phát hành sách giáo khoa giả nổi cộm trong cả nước.

Gần đây nhất, vào tháng 6/2024, Công an TP Đà Nẵng đã triển khai chuyên án SGK-192, triệt xóa đường dây chuyên sản xuất, buôn bán sách giáo khoa giả quy mô lớn tại TP Đà Nẵng và TP Hồ Chí Minh, thu giữ 1 triệu con tem, 600.000 cuốn sách giả thành phẩm và bán thành phẩm trị giá khoảng 12 tỷ đồng; toàn bộ máy in, máy cắt, máy đóng kim, máy may chỉ, máy dán keo, xe ô tô, bản kẽm, giấy in... Đồng thời tạm giữ hình sự các nghi phạm liên quan để tiếp tục điều tra mở rộng và xử lý nghiêm theo quy định của pháp luật.

Cũng theo ông Bính, sách giả được làm rất tinh vi, nhìn bên ngoài giống sách thật, nhưng về chất lượng in sẽ không đạt yêu cầu. Sách giáo dục giả nếu có sai sót về màu sắc, ký hiệu, nét chữ, kiến thức, hay bị thiếu dữ liệu, không cập nhật thông tin… sẽ dẫn đến sai lệch về nội dung (đặc biệt nguy hiểm nếu thiếu đường nét biên giới, vấn đề biển đảo), kiến thức tiếp nhận của học sinh, không thể truy cập và sử dụng online được các giá trị, tư liệu, tiện ích bổ sung. Với những sách in bị mờ, không đảm bảo quy cách, tiêu chuẩn kỹ thuật sẽ gây ảnh hưởng xấu đến sức khỏe, thể chất của học sinh, nhất là về thị lực.

Nguyên dẫn đến việc còn tồn tại vấn nạn sách lậu, sách giả theo ông Bính xuất phát từ lợi nhuận cao; nhận thức, ý thức về bảo vệ bản quyền của một bộ phận người tiêu dùng chưa cao, muốn mua sách với giá thành rẻ, vô tình tiếp tay cho việc vi phạm pháp luật…

Để ngăn chặn vấn nạn sách lậu, sách giả, ông Bính cho biết, về phía ngành giáo dục, Bộ Giáo dục và Đào tạo đã chỉ đạo rất sát sao, quyết liệt về việc triển khai các biện pháp bảo vệ quyền lợi của giáo viên, học sinh. NXBGDVN cũng rất tích cực, chủ động phối hợp với các đơn vị chức năng thực hiện công tác phòng, chống sách lậu, sách giả như duy trì yêu cầu chuẩn mực cao và tính chính xác đối với chất lượng nội dung và hình thức, mẫu mã sách; áp dụng các công nghệ mới như mã vạch, QR code, tem chống giả đặc thù, tem công nghệ mới dán trên xuất bản phẩm để có quyền truy cập vào tài nguyên, dữ liệu online, ứng dụng nhận diện sách thật, sách giả...

Bên cạnh đó, phối hợp chặt chẽ với các cơ quan chức năng, cơ quan bảo vệ pháp luật, chính quyền địa phương... để phát hiện, xử lý các hành vi in và phát hành sách giả…

Ông Bính cũng cho biết, NXBGDVN thường xuyên khuyến cáo giáo viên, phụ huynh và học sinh tìm mua sách tại hệ thống phân phối chính thức của NXBGDVN, các công ty sách - thiết bị trường học địa phương, không mua sách từ các nguồn trôi nổi trên thị trường để tránh mua phải sách in lậu, sách giả.