Thành phố phấn đấu đến năm 2030 cơ bản di dời, bố trí tái định cư cho toàn bộ người dân sống trên và ven sông, kênh, rạch. Ảnh: Thu Huyền

Cùng với nguy cơ mất an toàn, những căn nhà tạm bợ ven kênh, rạch tại TP Hồ Chí Minh đang là tác nhân gây ô nhiễm môi trường, tình trạng ngập úng và ảnh hưởng tiêu cực tới mỹ quan đô thị.

Theo số liệu thống kê, đến cuối năm 2024 trên địa bàn TP Hồ Chí Minh có hơn 48.000 căn nhà nằm trên và ven sông, kênh rạch, tập trung ở 17 quận, huyện và thành phố Thủ Đức, nhiều nhất là ở Quận 4, Quận 7, Quận 8 và quận Bình Thạnh.

Trong số hơn 48.000 căn nhà nằm trên và ven sông, kênh, rạch tại TP Hồ Chí Minh, có gần 1.400 căn đã bồi thường, đã và đang triển khai thực hiện di dời, giải tỏa; còn lại khoảng 46.500 căn còn lại chưa có phương án cụ thể về bồi thường, hỗ trợ hoặc tái định cư.

Theo tìm hiểu của PV, cư dân sống trong những ngôi nhà trên và ven sông, kênh, rạch đa phần là những người lao động thu nhập thấp, phổ biến là những người làm nghề thợ hồ, bán vé số, bán hàng rong... Nơi họ sinh sống thường được dựng bằng những cọc bê tông hoặc cọc gỗ trên hoặc ven các con kênh, rạch, vách và mái bằng tôn.

Điều kiện sống tạm bợ và thiếu thốn, những cư dân này là những người đầu tiên phải hứng chịu tình trạng ô nhiễm môi trường, mất an toàn và ngập úng mà chính họ đã góp phần gây nên. Tuy nhiên, do nhiều nguyên nhân, chủ yếu là do khó khăn về kinh tế khiến việc di dời là rất khó khăn đối với họ.

Về phía chính quyền địa phương, khó khăn lớn nhất đối với công tác di dời nhà trên và ven sông, kênh, rạch đó là công tác đền bù, giải tỏa và tái định cư. Trong đó, hầu hết các căn nhà có diện tích nhỏ, còn lại là phần lấn chiếm kênh rạch nên nếu bồi thường, hỗ trợ theo đúng quy định (không bồi thường phần diện tích lấn chiếm) thì người dân sẽ không đủ để kiếm chỗ ở mới, do đó họ không chấp nhận di dời.

Thực tế cho thấy, những năm gần đây công tác di dời nhà ven kênh, rạch trên địa bàn TP Hồ Chí Minh đã có những chuyển biến tích cực, nhưng kết quả vẫn chưa đạt được như kỳ vọng. Thực trạng này có nguyên nhân do những vướng mắc, khó khăn trong công tác đền bù, giải tỏa và tái định cư.

Đơn cử như tại dự án cải tạo kênh Tham Lương - Bến Cát - rạch Nước Lên. Đây là dự án trọng điểm của thành phố, được tập trung nguồn lực và đốc thúc thực hiện nhưng đến cuối tháng 2/2025 vẫn còn hàng chục trường hợp chưa chịu bàn giao mặt bằng hoặc tái lấn chiếm, mặc dù đã được bồi thường.

Khó khăn là vậy, nhưng công tác di dời nhà ven kênh rạch là việc không thể trì hoãn, nhằm chỉnh trang đô thị, cải thiện môi trường và giảm ngập úng trên địa bàn thành phố. Chính quyền và các ngành chức năng tại TP Hồ Chí Minh đang có những hành động mạnh mẽ nhằm thúc đẩy việc này.

Theo Sở Xây dựng TP Hồ Chí Minh, từ năm 1993 đến 2025, TP đã trải qua 6 giai đoạn thực hiện chương trình di dời nhà trên và ven kênh, rạch (gồm giai đoạn 1993 - 2000; giai đoạn 2001 - 2005; giai đoạn 2006 - 2010; giai đoạn 2011 - 2015; giai đoạn 2016 - 2020 và giai đoạn 2021 - 2025) với khoảng 44.338 căn đã di dời, giải phóng mặt bằng thuộc 4 tuyến kênh rạch chính và các chi lưu. Hiện còn 398 dự án, tuyến sông, kênh, rạch chưa triển khai tại 15 quận, huyện và thành phố Thủ Đức.

TP Hồ Chí Minh phấn đấu đến năm 2030 cơ bản di dời, bố trí tái định cư cho toàn bộ người dân sống trên và ven sông, kênh, rạch. Để hoàn thành kế hoạch này, thành phố vẫn còn rất nhiều việc phải làm, trong đó, về nguồn vốn, dự kiến cần khoảng hơn 221.000 tỷ đồng bao gồm vốn cho công tác bồi thường, hỗ trợ và tái định cư; vốn để xây dựng nhà ở xã hội và đầu tư xây dựng hạ tầng, cải tạo kênh rạch.

Đổi lại, hiệu quả từ các dự án di dời nhà trên và ven kênh, rạch sẽ góp phần giúp thành phố giải quyết bài toán về ô nhiễm môi trường, giải quyết tình trạng ngập úng và chỉnh trang, phát triển đô thị, hướng đến phát triển bền vững.

Về hiệu quả kinh tế, TP Hồ Chí Minh dự kiến sau khi giải tỏa toàn bộ nhà trên và ven kênh rạch, sẽ thu lại hơn 164.000 tỷ đồng nhờ khai thác quỹ đất ven sông, kênh, rạch để thực hiện các dự án đầu tư xây dựng nhà ở, các dự án thương mại, dịch vụ.