(Thanh tra) - Trí tuệ nhân tạo (AI) đang trở thành một phần không thể thiếu trong nhiều lĩnh vực của đời sống xã hội, mang lại sự tiện lợi chưa từng có. Tuy nhiên, đằng sau những tiện lợi ấy là nguy cơ bị lạm dụng, từ việc tạo tin giả, thao túng thông tin đến xâm phạm đời tư và an ninh mạng…
Trong vài năm gần đây, AI đã trở thành công cụ hỗ trợ không thể thiếu đối với nhiều người, AI có thể viết bài, vẽ tranh, soạn nhạc, lập trình và thậm chí trò chuyện như con người... Tuy nhiên, cùng với tốc độ phát triển chóng mặt của AI thì hàng loạt vấn đề liên quan nảy sinh.
Trong đó, sự xuất hiện của deepfake (công nghệ tạo hình ảnh, video giả mạo) đang trở thành mối đe dọa hiện hữu. Theo ghi nhận của lực lượng chức năng, thời gian gần đây, xuất hiện nhiều vụ việc các đối tượng sử dụng công nghệ AI để tạo hình ảnh, video giả mạo nhằm thực hiện hành vi lừa đảo, tống tiền, xâm phạm danh dự cá nhân.
Một số trường hợp đã lợi dụng AI để ghép mặt, giả giọng nói người khác nhằm chiếm đoạt tài sản hoặc phát tán nội dung phản cảm, gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến người bị hại.
Vụ việc điển hình mới đây khiến dư luận phẫn nộ là kênh TikTok có tên N.L. đăng tải hàng loạt video về một người phụ nữ bị cụt cả 2 tay, bán hàng online để nuôi con nhỏ. Tuy nhiên, đây thực chất là hình ảnh của một cô gái bán hàng bình thường đã bị chỉnh sửa bằng công nghệ AI để trông giống như người khuyết tật thật.
Đáng lo ngại hơn, việc sử dụng AI sai mục đích còn lan rộng trong môi trường học đường. Điển hình như vụ việc xảy ra tại kỳ thi tốt nghiệp trung học phổ thông năm 2025, các đối tượng đã sử dụng ứng dụng AI để giải đề thi, dẫn đến việc cơ quan an ninh điều tra khởi tố về hành vi cố ý làm lộ bí mật Nhà nước. Vụ việc là hồi chuông cảnh tỉnh về hậu quả nếu công nghệ bị sử dụng sai mục đích.
Trong lĩnh vực truyền thông, AI cũng bị lạm dụng để tạo ra tin giả quy mô lớn, khiến người đọc khó phân biệt thật giả, gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến nhận thức xã hội, uy tín tổ chức và niềm tin công chúng…
Theo Bộ Công an, năm 2024, Việt Nam ghi nhận hơn 6.000 vụ lừa đảo trực tuyến, gây thiệt hại ước tính khoảng 12.000 tỷ đồng. Chỉ trong 8 tháng năm 2025, gần 1.500 vụ lừa đảo qua mạng cũng đã được phát hiện, gây thiệt hại hơn 1.660 tỷ đồng, phản ánh rõ mức độ nguy hiểm của tội phạm công nghệ cao.
Ngoài ra, có đến khoảng 4.500 tên miền độc hại bị phát hiện, phần lớn dùng để thực hiện các thủ đoạn tinh vi như deepfake, lừa đảo tiền ảo, chiếm đoạt mã OTP, giả danh ngân hàng hoặc cơ quan công an…
Để chủ động phòng ngừa, cơ quan chức năng khuyến cáo người dân cần cảnh giác với các nội dung chưa được kiểm chứng trên mạng; không tin tưởng tuyệt đối vào cuộc gọi, video bất ngờ từ người lạ mạo danh người quen hoặc cơ quan chức năng; không chia sẻ thông tin cá nhân, giọng nói, hình ảnh, dữ liệu nhạy cảm lên mạng xã hội hoặc nền tảng không rõ nguồn gốc.
Bên cạnh đó, người dân cần theo dõi và cập nhật thông tin từ các cơ quan chức năng; trang bị kiến thức, kỹ năng sử dụng công nghệ an toàn. Các cơ quan, nhà trường, doanh nghiệp cần đẩy mạnh công tác tuyên truyền, giáo dục kỹ năng số, đặc biệt cho học sinh, sinh viên và người cao tuổi, đây là nhóm dễ bị tổn thương bởi công nghệ.
Cơ quan công an khuyến cáo mỗi người dân, nhất là giới trẻ, cần nâng cao tinh thần cảnh giác khi tiếp cận và sử dụng AI. Công nghệ chỉ thực sự mang lại giá trị khi được sử dụng đúng mục đích, phù hợp với chuẩn mực đạo đức và pháp luật. Mỗi hành động trên không gian mạng, từ một lượt chia sẻ, một dòng bình luận đến việc sử dụng công cụ AI đều có thể tạo ra tác động tích cực hoặc tiêu cực, ảnh hưởng đến cộng đồng.
Lạm dụng AI ảnh hưởng như thế nào đến khả năng tư duy?
Một nghiên cứu gần đây của Viện Công nghệ Massachusetts (MIT) đã đưa ra bằng chứng khoa học cho thấy việc lạm dụng các công cụ AI như ChatGPT có thể tác động đến hoạt động thần kinh của não bộ, khiến khả năng tư duy và sáng tạo bị suy giảm theo thời gian.
Nghiên cứu theo dõi hoạt động điện não của 54 sinh viên trong quá trình viết bài luận, chia thành 3 nhóm gồm: Nhóm sử dụng ChatGPT, nhóm sử dụng Google để tìm kiếm thông tin và nhóm cuối cùng viết hoàn toàn bằng khả năng cá nhân, không có sự hỗ trợ từ bên ngoài.
Kết quả cho thấy, những người sử dụng ChatGPT thể hiện khả năng ghi nhớ kém hơn, hoạt động não bộ thấp hơn và sự tương tác trong tư duy yếu hơn so với 2 nhóm còn lại. Trong khi đó, nhóm không sử dụng bất kỳ công cụ hỗ trợ nào lại có hoạt động não tích cực hơn và đưa ra được nhiều ý tưởng sáng tạo hơn.
Theo lý giải các chuyên gia, khi con người liên tục sử dụng AI để giải quyết vấn đề, não bộ dần thích nghi với việc ít phải phân tích, tổng hợp thông tin, khiến các vùng não liên quan đến tư duy phản biện hoạt động kém hơn, tương tự như cơ bắp sẽ yếu đi nếu không được vận động thường xuyên.
