(Thanh tra) - Trong thời kỳ 4.0, trí tuệ nhân tạo (AI) đang trở thành một phần không thể thiếu trong nhiều lĩnh vực, trong đó có báo chí. AI mở ra nhiều cơ hội nhưng cũng đặt ra không ít thách thức, đòi hỏi các cơ quan báo chí và người làm báo cần có sự chuẩn bị kỹ lưỡng để sử dụng một cách hiệu quả.
Với sự phát triển mạnh mẽ, công nghệ AI đang ngày càng được áp dụng rộng rãi trong nhiều lĩnh vực. Đối với báo chí, AI mang lại nhiều tiềm năng to lớn trong việc tối ưu hóa quy trình làm báo, giúp các tòa soạn rút ngắn thời gian sản xuất tin bài, cá nhân hóa nội dung phục vụ độc giả và nâng cao hiệu quả phân tích dữ liệu để nắm bắt xu hướng dư luận.
Tại Hội thảo “Ứng dụng trí tuệ nhân tạo trong quản trị tòa soạn thông minh” tổ chức ngày 15/5, ông Lê Anh Văn, Giám đốc Nền tảng VNPT GenerativeAI, Tập đoàn VNPT dẫn chứng các nghiên cứu cho thấy, trên thế giới có 56% đơn vị xuất bản báo chí xem tự động hóa hậu trường là ứng dụng AI quan trọng nhất trong năm 2024; có 45% đài truyền hình sử dụng AI để cá nhân hóa nội dung; có 53% áp dụng AI cho dịch vụ phụ đề và chú thích tự động.
Việt Nam cũng không nằm ngoài xu thế, với khoảng 25% cơ quan báo chí hiện nay đang ứng dụng AI trong hoạt động vận hành của tòa soạn, đặc biệt là khâu sản xuất tin tức; có 35% phóng viên sử dụng các công cụ số, bao gồm AI trong hoạt động tác nghiệp hàng ngày.
Có thể thấy AI đang được áp dụng rộng rãi để tự động hóa nhiều khía cạnh của quy trình sản xuất tin tức, giúp tiết kiệm thời gian và nguồn lực. Những công cụ như Chat GPT, Jasper, hay các hệ thống tự động hóa của các hãng tin lớn trên thế giới... đã chứng minh rằng AI có thể viết tin tài chính, thể thao, thời sự ngắn gọn và chính xác đáng kinh ngạc.
Chia sẻ về những trải nghiệm AI, nhà báo Nguyễn Văn Pháp (Văn phòng Đại diện Báo Tuổi trẻ Thủ đô tại TP Hồ Chí Minh) cho biết, sự phát triển mạnh mẽ của công nghệ AI đã mang đến nhiều tiện lợi trong quá trình xử lý tác phẩm báo chí, từ việc thu thập thông tin, phân tích dữ liệu, biên tập nội dung đến làm hình ảnh, video minh họa cho bài viết. Không chỉ vậy, AI còn có thể đưa ra gợi ý tiêu đề hấp dẫn, giúp tối ưu hóa công cụ tìm kiếm…
Tuy mang lại nhiều tiện lợi, AI cũng đặt ra những thách thức đối với báo chí và một trong số đó là nguy cơ lan truyền thông tin sai lệch. AI có thể viết bài nhưng không có khả năng đánh giá độ tin cậy của nguồn tin, nếu không được kiểm soát đúng cách. Thậm chí, trong một số trường hợp AI còn sáng tạo ra các dữ kiện không có thật, hiện tượng được gọi là “hallucination”.
Thêm vào đó, AI cũng có thể tạo ra hình ảnh và các video giả mạo cực kỳ tinh vi, dễ dàng đánh lừa công chúng. Điều này làm gia tăng khó khăn cho báo chí trong việc xác minh thông tin, đồng thời khiến độc giả hoài nghi về tính xác thực của những gì họ đọc và xem…
Mặc dù AI có những tính năng ưu việt, hỗ trợ hiệu quả cho người làm báo, giúp tiết kiệm thời gian và chi phí, nhưng AI không thể thay thế hoàn toàn con người trong lĩnh vực báo chí. Do vậy, thay vì coi AI là mối đe dọa, người làm báo nên học cách sử dụng AI như một “trợ lý thông minh”, hỗ trợ trong việc phân tích dữ liệu, phát hiện xu hướng, tổ chức nội dung…
Nhà báo Phạm Việt Quang (Tạp chí Tri Thức Xanh, TP Hồ Chí Minh) nhận định: Trí tuệ nhân tạo đang góp phần tái định hình cách thức làm báo hiện đại. AI có thể hỗ trợ hiệu quả trong việc phác thảo đề tài, gợi ý hướng tiếp cận, tổ chức thông tin hay biên tập kỹ thuật. Thế nhưng, những giá trị cốt lõi của nghề báo, từ tư duy phản biện, năng lực phân tích đến cảm xúc, bản lĩnh và chuẩn mực đạo đức thì vẫn hoàn toàn thuộc về con người.
“Một tác phẩm báo chí đích thực không phải là sản phẩm của thuật toán, mà là kết quả của quá trình quan sát, suy ngẫm và lựa chọn đầy trách nhiệm. Nhà báo không chỉ đưa thông tin, mà còn định hình cách công chúng tiếp cận sự thật. Và vì thế, vai trò con người là không thể thay thế”, nhà báo Phạm Việt Quang khẳng định.
Thực tế cho thấy, AI có thể giúp phân tích dữ liệu lớn, phát hiện xu hướng từ mạng xã hội, tổ chức thông tin phức tạp, gợi ý tiêu đề hấp dẫn, tối ưu hóa công cụ tìm kiếm (SEO)… Những lợi thế này nếu được khai thác đúng cách sẽ giúp người làm báo làm việc hiệu quả hơn và có nhiều thời gian tập trung vào các giá trị cốt lõi.
Tuy nhiên, thông tin do AI tạo ra vẫn cần được kiểm chứng và một trong các phương thức đang được nhiều cơ quan báo chí áp dụng đó là sử dụng chính AI để kiểm chứng chéo thông tin. Hiện nay, có các công cụ giúp đối chiếu dữ liệu của bài viết do AI tạo ra với nguồn nội dung gốc như Claim Review, Wolfram Alpha, Snopes…
Bên cạnh đó, các chuyên gia cho rằng cơ quan báo chí cần quan tâm tới việc đào tạo AI bằng những dữ liệu đáng tin cậy, đảm bảo AI được huấn luyện từ nguồn thông tin có kiểm duyệt, chính thống như từ các báo lớn, cơ quan Nhà nước, viện nghiên cứu… Tuyệt đối tránh cung cấp dữ liệu cho AI từ các kho dữ liệu bị thiên lệch hoặc chứa nhiều tin đồn…
AI mở ra một kỷ nguyên mới đầy tiềm năng cho báo chí, nhưng cũng đặt ra không ít thách thức. Để không bị tụt hậu trong cuộc đua công nghệ, người làm báo cần tỉnh táo, bản lĩnh và linh hoạt hơn bao giờ hết. Bởi dù công nghệ có phát triển đến đâu thì sự trung thực, khách quan, nhân văn và trách nhiệm xã hội - những giá trị cốt lõi của báo chí vẫn thuộc về con người và chỉ có thể do con người gìn giữ.
