Nguyên Phó Chánh án TAND Tối cao Trần Văn Độ

"Tạm giam rồi, đuổi học rồi, Tòa xử thế nào cũng vô nghĩa”

PGS.TS Trần Văn Độ cho rằng, đối với NCTN vi phạm pháp luật phải có cái nhìn nhân văn.

“Hồi tôi trẻ con 13-14 tuổi chăn trâu cùng chúng bạn đi “trộm” trái mít, trái cây của nhà này, nhà kia. Rồi cũng dàn trận đánh nhau, lấy đá ném nhau “bươu đầu, sứt trán”. Lúc ấy, các bậc cha, mẹ đơn giản nghĩ đây là việc vui vẻ của trẻ con, tối về bố, mẹ, anh, chị nhắc nhở một vài câu thôi. Chứ bây giờ như vậy đã coi là vi phạm pháp luật, mà đã vi phạm thì phải xử phạt, thậm chí bêu xấu trẻ con trước cộng đồng. Nếu nhìn nhận như thế thì tôi không trở thành Trung tướng, là cán bộ cao cấp như bây giờ”, nguyên Phó Chánh án TAND Tối cao nói.

Theo ông Độ, ở nhiều nước, Tòa gia đình và NCTN ban đầu xem vi phạm đó xử lý con đường phi hình sự hóa hay bằng con đường tư pháp. Nếu bằng con đường tư pháp, cơ quan điều tra, viện kiểm sát mới bắt đầu vào cuộc, rồi TA mới xét xử. Trong khi, ở Việt Nam lại phân hóa sau, công an cứ bắt, cứ giam trước đã. 

“Ông điều tra tạm giam rồi, NCTN đã bị đuổi học rồi thì TA xử thế nào cũng vô nghĩa”, PGS.TS Độ kể lại việc, một cô học sinh tát cảnh sát giao thông bị khởi tố tội chống người thi hành công vụ. Khi ông gọi cho lãnh đạo TA quận hỏi xem thế nào thì được báo cáo “Thủ trưởng ơi, bọn em xử chín tháng tù rồi”. Ông tiếp tục liên lạc với Chánh án Tòa TP và nhận được trả lời “Anh ơi, bọn em xử rồi, giảm ba tháng tù, còn tù sáu tháng”.

“Trời ơi, em ấy đang học lớp 12, làm sao để em ấy được đi học thành người, chứ bỏ vào tù cuộc đời coi như mất. Tôi nói vậy và Chánh án TP cho biết, công an đã khởi tố, bắt giam, em ấy đã bị bị đuổi học rồi”, ông Độ thở dài. 

Có chuyện “xúi” từ chối người bào chữa

Theo TS Hoàng Anh Tuyên, Phó Vụ trưởng Vụ Pháp chế và Quản lý Khoa học, Viện Kiểm sát Nhân dân Tối cao, Bộ luật tố tụng hình sự (TTHS) 2015 đã quy định chặt chẽ căn cứ áp dụng biện pháp ngăn chặn, biện pháp cưỡng đối với NCTN phạm tội, cũng như rút ngắn thời hạn tạm giam bằng 2/3 so với người đủ 18 tuổi trở lên.

“Quy định này nhằm đẩy nhanh quá trình giải quyết vụ án, tránh những hậu quả tiêu cực có thể ảnh hưởng đến các em do phải tách khỏi môi trường gia đình, gián đoạn việc học hành, cũng như nguy cơ tái phạm do phải tiếp xúc với những ảnh hưởng xấu từ những người bị giam, giữ khác”, ông Tuyên nói.

Tuy nhiên, Phó Vụ trưởng thừa nhận, thủ tục này vẫn tuân theo quy định chung của Bộ luật TTHS và Luật thi hành tạm giữ, tạm giam năm 2015, chưa phù hợp với yêu cầu của Công ước về quyền trẻ em mà Việt Nam là thành viên.

Th.s Nguyễn Văn Tùng (Trưởng phòng pháp luật hình sự, Vụ Pháp chế và Quản lý khoa học, TAND Tối cao) còn chỉ ra một thực tế, có trường hợp, cơ quan tiến hành tố tụng “xúi” người bị buộc tội là NCTN từ chối người bào chữa chỉ định. Hoặc có trường hợp “quên” không chỉ định người bào chữa cho NCTN, đến khi xét xử, TA phát hiện, trả hồ sơ, cơ quan điều tra mới mời người bào chữa để hợp lý hóa các chứng cứ, bản cung trước đây.
“Nếu người bào chữa là người có tâm, có dũng khí thì sẽ không đồng ý ký vào những bản cung để hợp lý hóa và đề nghị thực hiện theo đúng quy định của Bộ luật TTHS. Nhưng cũng có người bào chữa vì nể nang, e ngại sợ ảnh hưởng đến công việc sau này của mình đã ký các bản cung mặc dù mình không có mặt khi lấy lời khai để hợp lý hóa nên cũng chưa bảo vệ được quyền và lợi ích của NCTN”.

Thêm vào đó, xét xử kín hay xét xử công khai, có tiến hành xét xử lưu động những vụ án có bị cáo là người CTN hay không cũng là vấn đề gây tranh cãi.

“Thực tiễn xét xử thời gian qua cho thấy, các cơ quan tiến hành tố tụng (đặc biệt là Hội đồng xét xử) phải chịu sức ép rất lớn của dư luận, truyền thông nên trong quá trình xét xử các vụ án có người tham gia tố tụng là NCTN dẫn đến xu hướng trường hợp áp dụng hình phạt quá nặng, có trường hợp lại quá nhẹ dẫn đến không thống nhất trong chính sách hình sự đối với NCTN”.

Một phiên tòa xét xử các bị cáo chưa thành niên

“Công lý đắt đỏ lắm!”

Hiện nay, việc xử lý NCTN có hành vi vi phạm pháp luật nằm rải rác ở nhiều loại, lĩnh vực, văn bản khác nhau. Để có sự thống nhất trong chính sách xử lý và bảo đảm quyền lợi tốt nhất cho NCTN, các chuyên gia đều cho rằng, cần xây dựng một đạo luật về tư pháp NCTN.

PGS.TS Trần Văn Độ nhấn mạnh, cần phải có một quan điểm thống nhất, tổ chức các cơ quan điều tra thân thiện, công tố thân thiện, khắc phục tình trạng hiện nay, cơ quan nào cũng muốn tiện cho mình mà không nghĩ đến NCTN.

Cùng với đó, cần phải xây dựng hệ thống trường giáo dưỡng đáp ứng được yêu cầu, tránh việc khi “TA tuyên đưa NCTN vào trường giáo dưỡng thì bị kháng cáo xin phạt tù cho hưởng án treo, bởi cả bố mẹ lẫn bị cáo đều cho rằng vào trường giáo dưỡng hư thêm chứ không tốt lên”.

“Tôi sang Úc, thấy một trường giáo dưỡng chỉ có 7 em thôi mà 1 em có đến 5 chuyên gia (giáo dục, tâm lý, thể chất…). Tôi hỏi chi phí có đắt đỏ quá không? Họ cho biết không có gì đắt đỏ cả. Vì các cháu này lấy chồng, lấy vợ đẻ ra vài chục người khác, nếu chúng ta giáo dục tốt thì thế hệ sau tốt lên, còn làm xấu thì thế hệ sau xấu đi”, PGS.TS Độ chia sẻ và chốt lại, “Công lý đắt đỏ lắm nhưng phải thực hiện, vì có được công lý thì có được con người tốt tương lai”.

Thảo Nguyên