Bà ngóng con, cháu mong bố mẹ từng ngày. Ảnh: Đức Long

Tình trạng công dân XCTP sang Trung Quốc làm thuê ở tỉnh Hòa Bình nhiều nhất là năm 2014, tập trung ở các huyện: Kim Bôi, Tân Lạc, Đà Bắc. Theo số liệu thống kê của Công an huyện Kim Bôi, năm 2014, trên địa bàn huyện có hơn 200 người XCTP sang Trung Quốc. Nhiều nhất là các xã: Tú Sơn, Nật Sơn, Hùng Tiến, Nam Thượng, Bắc Sơn... Riêng xã Tú Sơn có trên 50 người. Đến giữa năm 2014, gần 30 người xã Tú Sơn đã trốn được, trở về. Đầu năm 2015, tất cả số người ở xã Tú Sơn XCTP sang Trung Quốc đã "đem được xác" về với gia đình.

Anh Lý Văn Qúy (dân tộc Dao), bản Hạ Sơn mới về, đang "điều trị" sức khỏe tại nhà kể lại: Mình không muốn đi đâu, nhưng đi chơi với bạn, nghe người ta nói, sang Trung Quốc làm thuê được trả lương tháng bằng cả vụ ngô, vụ mía (10 triệu đồng) ở nhà. Thế là mình đi vay 4 triệu đưa cho "cò" để đi. Sang bên Trung Quốc, mình được đưa vào làm ở xưởng làm giày da. Làm việc khổ lắm, bẩn lắm, ăn uống không bằng ở nhà. Làm 1 tháng, chủ xưởng không trả lương, sang tháng thứ 2 thì bị cảnh sát Trung Quốc bắt. Bây giờ sức khỏe giảm sút, nợ tiền không trả được.

Anh Lý Văn Hùng và vợ chồng Lý Sinh Xuân, Phùng Thị Sơn, người cùng bản, cùng XCTP với anh Quý, nhưng gặp bất hạnh hơn. Anh Hùng nói: Mình vay được 4 triệu, lên xe "cò" bảo nộp 3,5 triệu lệ phí. Cả xe có 32 người, "cò" đưa lên đến cửa khẩu Lạng Sơn thì chuyển sang xe khác. Sau khi vượt qua biên giới, tất cả được nhốt vào một cái nhà hoang trên núi. Trời rét như cắt da mà không có chăn chiếu gì. Hôm sau, cả đoàn lại bị nhồi nhét lên xe đi suốt ngày đêm, cuối cùng bị bán vào một xưởng đóng giày. Đây đâu phải lao động mà là bị đày ải, bóc lột sức lao động đến cùng kiệt. Làm được hơn 2 tháng thì cả nhóm bị Công an Trung Quốc bắt giam. Ở trong nhà giam kín mít, ngày như đêm, ăn đã khổ, đói lại bị đánh đập. Bây giờ về nhà thân tàn ma dại rồi không làm được việc gì nữa!

Tình trạng XCTP sang Trung Quốc làm thuê ở tỉnh Điện Biên diễn biến phức tạp, nghiêm trọng hơn Hòa Bình. Năm 2014, trên địa bàn tỉnh có trên 800 người, đầu năm 2015 đã có hơn 600 người XCTP sang Trung Quốc làm thuê. Số công dân XCTP tập trung ở các huyện: Nậm Pồ, Mường Nhé, Mường Ảng, Tuần Giáo, Điện Biên Đông.

Tại Nậm Pồ - huyện nghèo nhất tỉnh, mới được chia tách từ huyện Mường Nhé, trong 3 tháng đầu năm 2015 đã có gần 300 người XCTP, theo lũy kế, đến nay có trên 600 công dân XCTP (chủ yếu sang Trung Quốc). Các xã: Nậm Tin, Nậm Nhừ, Nà Khoa, Nà Bủng có số công dân XCTP nhiều nhất huyện. Riêng xã Nậm Tin có gần 260 người XCTP.

Chúng tôi nhờ thầy giáo trường tiểu học dẫn đường đến bản Huổi Đắp, xã Nậm Tin, đi khắp bản không gặp người đàn ông nào trong độ tuổi lao động ở nhà. Bản có 62 hộ, hiện có 50 người XCTP. Số công dân XCTP ở Nậm Pồ chủ yếu là người dân tộc Mông. Người đi, giàu có, no đủ thế nào không biết, nhưng gia cảnh người ở nhà thì thật thương tâm. Có nhà chỉ còn 2 bà cháu, suốt ngày lầm lũi bên bếp lửa, bữa no bữa đói.

Khó lắm mới gặp một cụ khoảng trên 60 tuổi, đang ngồi ngoài sân, mắt ngóng nhìn lên ngọn núi cao ngất trước bản, tôi hỏi: “Cụ ơi, người bản mình đi đâu hết rồi”. Nhờ thầy giáo dịch lại, chúng tôi được trả lời: "Đi làm bên kia đấy". Tay cụ chỉ lên dãy núi, hướng về phía biên giới Việt - Trung. Thầy giáo nói, cụ bảo đại ý là người trong bản sang bên Trung Quốc lao động, chỉ có người già, đàn bà, trẻ con ở nhà.

Đến tỉnh Sơn La, chúng tôi được Công an tỉnh cung cấp thông tin: Công an huyện Phù Yên vừa phát hiện, bắt giữ đối tượng Phạm Văn Ngọc, Tô Văn Dũng, người Phù Yên đang chở 26 công dân, trong đó có 14 nam, 12 nữ là người Mộc Châu, Phù Yên của tỉnh Sơn La, tỉnh Thanh Hóa, TP Hải Phòng, sang Trung Quốc lao động trái phép. Dũng thu mỗi người từ 3,5 đến 4,5 triệu đồng tiền "lệ phí".

Trước đó, Công an huyện Mai Sơn đã phá đường dây lừa "cò" người đi XCTP sang Trung Quốc với lời hứa "sẽ trả công cao". Thực tế đã bị các "cò" này lừa bán sang Trung Quốc làm nô lệ tình dục.

Tại huyện Mường La, dư luận đang rộ lên việc 66 công dân xã Ngọc Chiến, tự ý bỏ quê đi "làm ăn xa" không rõ lý do, không rõ địa chỉ. Về vấn đề này, ông Lò Văn Quạn, Chủ tịch UBND xã Ngọc Chiến cho biết: "Họ vẫn đi làm thuê khắp nơi. Đâu cần lao động thì họ làm. Lần này cùng một lúc nhiều người bỏ đi, người nhà không liên lạc được mới gây hoang mang cho gia đình, chính quyền".

Không chỉ người dân bỏ quê đi làm ăn xa, mà ở xã Chiềng San, Phó Chủ tịch UBND xã là Quàng Văn Quân cũng bỏ đi làm ăn xa. Mới đây, ông Quân còn về lôi kéo thêm 8 người cùng đi. Khi chúng tôi hỏi người dân thì họ nói, không biết ông Quân đưa 8 người đi đâu. Hậu của việc "đi làm ăn xa" là nhiều hộ đã phải bán trâu, bò, gà lợn lấy tiền đi chuộc con, chồng về, gia đình tan nát, bản làng tiêu điều, hiu quạnh. Đời sống càng thêm khó khăn, nghèo túng.

Nói về nguyên nhân dẫn đến tình trạng công dân XCTP sang Trung Quốc làm thuê, trước hết là do thiếu việc làm. Trên 70% người XCTP sang Trung Quốc làm thuê có hoàn cảnh đặc biệt khó khăn, thu nhập, kinh tế không ổn định. Là người dân tộc thiểu số, trình độ nhận thức về pháp luật còn yếu kém, lại nhẹ dạ cả tin. Trong khi đó một số đối tượng xấu đã lợi dụng hoàn cảnh của người dân để lừa phỉnh, dụ dỗ, lôi kéo, hứa hẹn hão huyền, như: Làm việc nhẹ, được trả lương cao, đánh đúng tâm lý của người dân nghèo khó, đang cần việc làm.

Ngày 17/3/2015, UBND tỉnh Điện Biên đã có Công văn số 905/UBND-NCNV về  "ngăn chặn công dân XCTP sang Trung Quốc làm thuê". Tiếp đó, UBND các huyện Mường Chà, Mường Ảng, Nậm Pồ... đã có công văn chỉ đạo thành lập các tổ công tác bám bản, tập trung làm tốt công tác tuyên truyền, vận động nhân dân chấp hành đúng quy định về xuất, nhập cảnh và xuất khẩu lao động; phương thức, thủ đoạn và hậu quả của việc XCTP sang TQ làm thuê...  phối hợp với những gia đình có người XCTP sang Trung Quốc vận động trở về.

Tình trạng công dân XCTP sang Trung Quốc làm thuê ở các tỉnh Tây Bắc sẽ còn diễn biến phức tạp. Các lực lượng chức năng cần phát hiện, xử lý nghiêm những đối tượng đứng ra "cò mồi" người XCTP sang Trung Quốc. Chính quyền địa phương cần đào tạo nghề, tạo việc làm, thu nhập ổn định cho những hộ có hoàn cảnh đặc biệt khó khăn... Như vậy mới thực sự ngăn chặn được tình trạng công dân XCTP sang Trung Quốc làm thuê và những hệ lụy khó lường.

     Đức Long