(Thanh tra) - Bầu cử Quốc hội khóa XVI và HĐND các cấp diễn ra trong bối cảnh chuyển đổi số tác động mạnh đến cách công dân tiếp nhận thông tin. Mạng xã hội truyền tải dữ liệu với tốc độ cao nhưng cũng là môi trường xuất hiện nhiều tin giả và thông tin sai sự thật. Điều này đòi hỏi truyền thông bầu cử phải minh bạch, kịp thời và chính xác để giữ ổn định thông tin và củng cố niềm tin của cử tri.
Minh bạch là điều kiện tiên quyết để mọi cuộc bầu cử diễn ra đúng pháp luật, công bằng và bảo đảm quyền làm chủ của Nhân dân. Luật Bầu cử đại biểu Quốc hội và đại biểu HĐND quy định rõ các nhóm thông tin phải được công khai: danh sách cử tri, danh sách người ứng cử, tiêu chuẩn đại biểu, tiến độ tổ chức bầu cử và quyền – nghĩa vụ của cử tri. Đây là những dữ liệu “cốt lõi”, tác động trực tiếp tới quyền hiến định của công dân. Bất kỳ sự thiếu thống nhất, chậm trễ hoặc sai lệch nào cũng có thể tạo ra hiểu nhầm và giảm sút niềm tin của công chúng.
Minh bạch trong bầu cử không chỉ là hành động công bố thông tin mà là quá trình xuyên suốt. Trong từng giai đoạn – rà soát danh sách cử tri, tổ chức hội nghị cử tri, giới thiệu ứng cử viên, vận động bầu cử, kiểm phiếu và xác nhận tư cách đại biểu – dữ liệu phải được cung cấp kịp thời, đầy đủ và đúng pháp luật. Các phản ánh của công dân về sai lệch thông tin cá nhân phải được giải quyết minh bạch, có thông báo kết quả để bảo đảm quyền giám sát của người dân.
Trong bối cảnh chuyển đổi số, yêu cầu minh bạch gắn chặt với tính tập trung và thống nhất dữ liệu. Khi mỗi địa phương sử dụng cách công bố khác nhau, thông tin dễ bị phân mảnh, tạo ra “khoảng trống nhận thức” – nơi tin giả, tin đồn có thể lan rộng. Vì vậy, kênh thông tin chính thức của cơ quan bầu cử phải là nguồn duy nhất, cập nhật liên tục, bảo đảm mọi cử tri có thể dễ dàng tra cứu và đối chiếu.
Tốc độ và độ chính xác là yếu tố song hành. Chỉ một con số chậm cập nhật hoặc một chi tiết không chuẩn xác cũng có thể lan truyền nhanh trên mạng xã hội và gây hiểu nhầm. Do đó, hệ thống giám sát dữ liệu trên môi trường mạng phải hoạt động theo thời gian thực, phát hiện sớm sai lệch và cung cấp thông tin chính thức cho báo chí để kịp thời điều chỉnh dư luận.
Nhà báo Lê Hiếu, Truyền hình Nhân dân – Báo Nhân dân nhấn mạnh tính chủ động. Truyền thông bầu cử không thể chờ xuất hiện sự cố mới phản hồi. Báo chí cần theo dõi liên tục thông tin trên mạng, phát hiện nội dung bất thường và cập nhật dữ liệu chính thức ngay khi có thông báo mới từ cơ quan bầu cử. Cách làm này giúp giữ ổn định thông tin và giảm ảnh hưởng của tin sai.
“Truyền thông bầu cử là trách nhiệm của cả hệ thống, gồm cơ quan bầu cử, báo chí, chính quyền và cơ quan quản lý thông tin. Mỗi đơn vị phải thực hiện đúng vai trò để bảo đảm toàn bộ dữ liệu về bầu cử được công bố chính xác, kịp thời và thống nhất”, ông Hiếu nói.
Một nhiệm vụ quan trọng khác là giải thích pháp luật. Nhiều quy định về quyền cử tri, tiêu chuẩn ứng cử viên và quy trình bỏ phiếu có thể khó hiểu đối với một số nhóm công dân. Báo chí cần trình bày rõ ràng để cử tri nắm đúng và thực hiện quyền bầu cử theo đúng trình tự.
Cũng theo ông Lê Hiếu, mục tiêu cuối cùng của truyền thông bầu cử là bảo đảm quyền làm chủ của công dân. Khi cử tri có thông tin chính xác và thống nhất, họ có đủ căn cứ để đưa ra quyết định đúng pháp luật.
Nhà báo Nguyễn Quán Dũng, Báo Nông nghiệp và Môi trường cho rằng thông tin liên quan đến bầu cử luôn nằm trong nhóm dễ bị xuyên tạc nhất. Vì vậy, người làm báo phải “đi trước một bước”: Nắm rõ hồ sơ pháp lý, có mạng lưới nguồn tin rộng từ cơ sở đến Trung ương, thường xuyên kiểm chứng chéo và kiên quyết loại bỏ các nguồn tin chưa xác thực. Theo Nhà báo Dũng, báo chí không chỉ đưa tin mà còn làm nhiệm vụ “làm sạch thông tin”, giúp công dân có công cụ nhận diện và phản biện tin giả.
Ở góc độ kỹ thuật, ông Mai Văn Quyết, kỹ sư công nghệ thông tin, Tập đoàn Bưu chính Viễn thông Việt Nam (VNPT) khẳng định rằng, an ninh mạng là yếu tố then chốt của minh bạch bầu cử. Ông chỉ ra ba nguy cơ lớn: Giả mạo trang thông tin chính thức; tấn công từ chối dịch vụ nhằm cản trở việc công bố dữ liệu; lan truyền tin giả có tổ chức nhằm làm nhiễu thông tin bầu cử. Các nguy cơ này đòi hỏi hệ thống công nghệ phải vận hành theo mô hình bảo vệ đa tầng, giám sát liên tục 24/7, có cảnh báo sớm và kiểm soát chặt nguồn phát thông tin. “Bảo vệ hệ thống số chính là bảo vệ tính liêm chính của bầu cử và niềm tin của cử tri”, ông Quyết khẳng định.
Ba góc nhìn – nghiệp vụ báo chí, tác nghiệp thực tiễn và hạ tầng công nghệ – tạo thành một hệ thống bảo vệ nhiều lớp, giúp hạn chế tối đa sai lệch và bảo đảm thông tin bầu cử được chuyển tải chuẩn xác, minh bạch.
Ông Nguyễn Viết Hưng, Tổng Biên tập Tạp chí Thương hiệu và sản phẩm chia sẻ, truyền thông bầu cử là một trong những nội dung đòi hỏi mức độ chuẩn xác cao nhất trong lĩnh vực báo chí. Mỗi thông tin về bầu cử đều gắn trực tiếp với quyền chính trị – pháp lý của công dân, do đó sai sót trong dẫn nguồn, chọn lọc hay diễn giải đều có thể gây tác động tiêu cực đến dư luận và làm giảm niềm tin xã hội.
Theo ông Hưng, cơ quan báo chí phải xây dựng quy trình biên tập đặc thù với nhiều tầng kiểm chứng: Kiểm tra nguồn tin, đối chiếu văn bản pháp luật, rà soát kỹ thuật ngôn ngữ, thẩm định nội dung và duyệt cuối cùng. Quy trình này không chỉ là yêu cầu kỹ thuật, mà là cơ chế pháp lý để bảo đảm tính chuẩn xác của thông tin và giảm thiểu rủi ro sai lệch.
Truyền thông bầu cử là một trong những nội dung đòi hỏi mức độ chuẩn xác cao nhất trong lĩnh vực báo chí. Mỗi thông tin về bầu cử đều gắn trực tiếp với quyền chính trị – pháp lý của công dân, do đó sai sót trong dẫn nguồn, chọn lọc hay diễn giải đều có thể gây tác động tiêu cực đến dư luận và làm giảm niềm tin xã hội.
Ông Hưng khẳng định: “Báo chí phải tuyệt đối dựa vào dữ liệu chính thức của Hội đồng Bầu cử Quốc gia và cơ quan có thẩm quyền. Không sử dụng nguồn thứ cấp chưa kiểm chứng. Đây không chỉ là nguyên tắc pháp lý mà còn là nguyên tắc đạo đức nghề nghiệp”.
Ông Nguyễn Viết Hưng cho biết thêm rằng báo chí có nhiệm vụ quan trọng trong ổn định thông tin. Khi mạng xã hội lan truyền nhanh, chỉ một chi tiết chưa kiểm chứng cũng có thể biến thành sự cố truyền thông. Vì vậy, báo chí phải chủ động cung cấp thông tin đúng – đủ – kịp thời, tạo nguồn tham chiếu chính thống để người dân tự phân biệt đúng – sai.
Bên cạnh đó, tòa soạn phải tích cực hướng dẫn công dân nhận diện tin giả, trang bị cho xã hội kỹ năng kiểm chứng thông tin. “Khi báo chí đi đầu, tin giả không còn cơ hội tồn tại; khi báo chí làm đúng vai, niềm tin của cử tri được củng cố”, Tổng Biên tập Nguyễn Viết Hưng nhấn mạnh.
Truyền thông bầu cử trong kỷ nguyên số không còn là hoạt động đưa tin đơn thuần mà trở thành nhiệm vụ bảo vệ tính chính danh, minh bạch và liêm chính của cuộc bầu cử. Khi báo chí vận hành chủ động, khi công nghệ được bảo vệ an toàn và khi hệ thống thông tin chính thống duy trì chuẩn thống nhất, niềm tin của công dân được củng cố. Đó là tiền đề quan trọng để cuộc bầu cử nhiệm kỳ 2026–2031 diễn ra minh bạch, đúng pháp luật và phản ánh trung thực ý chí, nguyện vọng của Nhân dân.
