Trong 80 năm, Việt Nam trải qua hành trình chuyển mình phi thường: từ đất nước thuộc địa, bị tàn phá bởi chiến tranh, trở thành quốc gia độc lập, đạt được những thành tựu đột phá về nhiều mặt, khẳng định vị thế trên trường quốc tế. Bước vào giai đoạn mới, bản lĩnh lãnh đạo của Đảng tiếp tục là nhân tố quyết định đưa đất nước bước vào kỷ nguyên vươn mình.

“80 năm lập nước, nhất là gần 40 năm đổi mới, thành tựu của đất nước gắn liền với công lao của Đảng. Sự lãnh đạo đúng đắn của Đảng là nhân tố hàng đầu quyết định mọi thắng lợi của cách mạng Việt Nam”, PGS.TS. Nguyễn Viết Thông - nguyên Tổng Thư ký kiêm Ủy viên thường trực Hội đồng Lý luận Trung ương chia sẻ với PV Báo Thanh tra.

+ Nhìn lại 80 năm lập nước, nhất là gần 40 năm đổi mới đầy thách thức, đâu là thành tựu nổi bật nhất thể hiện bản lĩnh, tầm nhìn lãnh đạo của Đảng, thưa ông?

- PGS.TS. Nguyễn Viết Thông: Từ khi Đảng cầm quyền đến nay, tôi cho rằng, chúng ta đã trải qua 2 “kỷ nguyên”. Kỷ nguyên thứ nhất từ năm 1945 - Giành độc lập tự do, cả nước đi lên chủ nghĩa xã hội. Kỷ nguyên thứ hai từ năm 1975 - Thống nhất để xây dựng và phát triển đất nước. Và chúng ta chuẩn bị bước vào kỷ nguyên thứ 3 - Kỷ nguyên vươn mình của dân tộc.

Trong suốt chặng đường 80 năm vẻ vang của dân tộc, thành tựu đất nước gắn liền với sự lãnh đạo của Đảng. Chúng ta luôn kiên trì mục tiêu, lý tưởng của Đảng.

Khi cuộc “động đất chính trị” xảy ra, chế độ chủ nghĩa xã hội ở Đông Âu và Liên Xô sụp đổ, Việt Nam đứng trước vấn đề có tiếp tục con đường đi lên chủ nghĩa xã hội nữa hay không. Lúc đó, Hội nghị đại biểu toàn quốc giữa nhiệm kỳ của Đảng đã chỉ rõ kiên định con đường đi lên chủ nghĩa xã hội, đồng thời cảnh báo 4 nguy cơ chúng ta phải đương đầu.

Có thể nói, thành tựu bao trùm, nổi bật nhất qua gần 40 năm đổi mới là kiên định mục tiêu, lý tưởng của Đảng, dù gặp bao nhiêu sóng gió.

Thành tựu thứ hai, là bổ sung nền tảng tư tưởng của Đảng. Đại hội VII (năm 1991) lần đầu tiên, chúng ta khẳng định tư tưởng Hồ Chí Minh, cùng chủ nghĩa Mác-Lênin là nền tảng tư tưởng của Đảng.

Sau 20 năm, đến 2011, Cương lĩnh bổ sung, phát triển đã xác định rõ hơn, đầy đủ hơn ý nghĩa, vai trò của tư tưởng Hồ Chí Minh. Đây là tài sản tinh thần vô cùng to lớn và quý giá, mãi mãi soi đường cho sự nghiệp cách mạng của nước ta.

Đến nay, qua thực hiện nghiên cứu lý luận, chúng ta bổ sung vào dự thảo văn kiện trình Đại hội XIV của Đảng nền tảng thứ 3 là “lý luận về đường lối đổi mới”.

Chúng ta cũng xác định rõ các nguyên tắc tổ chức và xây dựng Đảng. Đặc biệt là nguyên tắc tập trung dân chủ, tự phê bình và phê bình, liên hệ mật thiết với nhân dân.

Việc sắp xếp tổ chức bộ máy hệ thống chính trị tinh gọn, hoạt động hiệu lực, hiệu quả và xây dựng mô hình chính quyền địa phương 2 cấp, là thành tựu nổi bật tiếp theo, thể hiện vai trò lãnh đạo của Đảng.

Đảng ta cũng rất coi trọng xây dựng, chỉnh đốn Đảng. Nếu năm 1945, chúng ta có hơn 5.000 đảng viên, thì nay đã có hơn 5,4 triệu đảng viên. Điều này cho thấy, đội ngũ đảng viên ngày càng phát triển, trưởng thành.

Đảng trong sạch, vững mạnh, là người đầy tớ trung thành của nhân dân, mới đủ sức lãnh đạo, quyết định mọi thắng lợi của cách mạng Việt Nam.

+ Cuộc cách mạng về tổ chức bộ máy, “sắp xếp lại giang sơn” là một trong những thành tựu lớn trong 80 năm lập nước. Theo ông đâu là yếu tố quyết định thành công của cuộc cách mạng này?

-PGS.TS. Nguyễn Viết Thông: Tư tưởng, chủ trương sắp xếp bộ máy có từ lâu rồi, không phải bây giờ mới làm. Trong lịch sử 80 năm, chúng ta đã nhiều lần sắp xếp tổ chức bộ máy. Ngay sau thống nhất đất nước, năm 1975, chúng ta đã thực hiện sắp xếp bộ máy, sáp nhập nhiều tỉnh.

Chúng ta chủ trương tinh gọn tổ chức bộ máy, bắt nguồn từ tư tưởng và cách làm của Chủ tịch Hồ Chí Minh. Bác nói rằng, bộ máy phải tinh gọn và bản thân Người đã thực hiện nhanh. Như khi Bác làm Chủ tịch nước, Văn phòng Chủ tịch nước gọn nhẹ, các bộ cũng gọn nhẹ. Hay, khi Bác lập Ban Thanh tra đặc biệt lúc đó chỉ có 2 người là: ông Bùi Bằng Đoàn và ông Cù Huy Cận.

Những năm gần đây, nhiều nghị quyết, nổi bật nhất là Nghị quyết số 18 năm 2017 của Trung ương khóa XII về tiếp tục đổi mới, sắp xếp tổ chức bộ máy của hệ thống chính trị tinh gọn, hoạt động hiệu lực, hiệu quả, đã đề ra quan điểm phải sáp nhập những tổ chức có chức năng trùng lặp tương đồng. Thực hiện Nghị quyết 18, chúng ta đã làm được nhiều việc nhưng chưa đạt yêu cầu.

Lần này, chúng ta làm một cuộc “cách mạng”, với quyết tâm chính trị cao, nỗ lực lớn, hành động quyết liệt, thực hiện tinh thần 6 dám: “dám nói, dám nghĩ, dám làm, dám chịu trách nhiệm, dám đương đầu với khó khăn thử thách, dám quyết liệt trong hành động”.

Dưới sự lãnh đạo của Trung ương Đảng, Bộ Chính trị, Ban Bí thư và sự quyết đoán của Tổng Bí thư Tô Lâm, chúng ta đã thực hiện thành công cuộc cách mạng tinh gọn về tổ chức bộ máy, sáp nhập tỉnh, với tốc độ “thần tốc”.

+ Sau cuộc sắp xếp bộ máy, sáp nhập đơn vị hành chính cấp tỉnh, cấp xã, ông thấy guồng máy vận hành ra sao?

-PGS.TS. Nguyễn Viết Thông: Trước đây, tổ chức bộ máy trong hệ thống chính trị còn cồng kềnh, chồng chéo, nhiều tầng nấc, làm cản trở sự phát triển. Lần này tiến hành cuộc cách mạng về tổ chức bộ máy (cả Trung ương và địa phương), bộ máy đã gọn nhẹ hơn.

Đặc biệt, sau sắp xếp, cả nước từ 63 đơn vị hành chính cấp tỉnh giảm còn 34 tỉnh, thành. 10.035 đơn vị hành chính cấp xã cũng được sắp xếp lại còn 3.321 đơn vị. Đơn vị hành chính cấp huyện chấm dứt hoạt động từ 1/7.

Cuộc cách mạng này không chỉ tiết kiệm ngân sách, tài sản, thời gian cho nhà nước, mà quan trọng hơn là tạo ra khí thế mới, động lực mới cho sự nghiệp tiếp tục đổi mới toàn diện; đưa đất nước bước vào kỷ nguyên mới - kỷ nguyên vươn mình của dân tộc.

Sau sắp xếp, bên cạnh rất nhiều ưu điểm, guồng máy hoạt động của các tổ chức, cơ quan, đơn vị trong hệ thống chính trị 3 cấp vẫn còn những vướng mắc. Cho nên, nhiệm kỳ tới, trong dự thảo văn kiện nêu một trong những nhiệm vụ trọng tâm là vận hành bộ máy thông suốt, đồng bộ.

Chúng ta có quyền tin tưởng bộ máy các cơ quan, tổ chức trong hệ thống chính trị thời gian tới sẽ vận hành thông suốt, đồng bộ. Tất nhiên, qua thực tiễn, chúng ta phải tiếp tục nghiên cứu, tổng kết, điều chỉnh, bổ sung để bộ máy vận hành trơn tru, tốt đẹp hơn.

+ Dự kiến, Đại hội XIV của Đảng sẽ được tiến hành vào quý I/2026 - mốc đánh dấu nước ta bước vào kỷ nguyên mới - kỷ nguyên vươn mình của dân tộc. Điểm mới là lần đầu tiên tích hợp 3 báo cáo (báo cáo chính trị, báo cáo kinh tế xã hội, báo cáo công tác xây dựng đảng) thành một “báo cáo chính trị”. Việc tích hợp các báo cáo này, có ưu điểm gì?

-PGS.TS. Nguyễn Viết Thông: Đầu tiên, thể hiện nhận thức và thực hiện đúng phương thức lãnh đạo của Đảng, đó là chỉ đưa ra định hướng.

Thứ hai, là tránh trùng lắp. Văn kiện trình Đại hội Đảng, lâu nay có 3 báo cáo, trong đó xác định báo cáo chính trị là trung tâm, báo cáo kinh tế và xây dựng Đảng là các báo cáo chuyên đề, nhưng cả 2 báo cáo chuyên đề đều cụ thể hóa một bước báo cáo Chính trị.

Việc tích hợp này, khắc phục sự trùng lắp, “vênh váo” của 3 báo cáo, vì 3 báo cáo do 3 tiểu ban, tổ biên tập chuẩn bị, nếu phối hợp không tốt dễ dẫn “vênh váo” nhận định, số lượng...

Thêm nữa, việc tích hợp 3 báo cáo thành 1 thể hiện sự thống nhất từ Trung ương đến cấp tỉnh, cấp xã; phù hợp với kinh nghiệm một số Đảng trên thế giới. Việc quán triệt, học tập, triển khai thực hiện cũng thuận lợi hơn, đỡ tốn thời gian và tiền bạc.

Quyết định tích hợp các báo cáo có tính lịch sử, là bước đổi mới về tư duy trong xây dựng văn kiện Đại hội.

+ Chủ đề Đại hội XIV của Đảng đến giờ đã rõ chưa, và đâu là “chìa khóa” thể hiện rõ nhất tinh thần của Đại hội?

-PGS.TS. Nguyễn Viết Thông: Ban Chấp hành Trung ương Đảng (khóa XIII) xác định chủ đề Đại hội XIV là: “Dưới lá cờ vẻ vang của Đảng, chung sức, đồng lòng quyết tâm thực hiện thắng lợi các mục tiêu phát triển đất nước đến năm 2030; tự cường, tự tin, tiến mạnh trong kỷ nguyên vươn mình của dân tộc, vì hoà bình, độc lập, dân chủ, giàu mạnh, phồn vinh, văn minh, hạnh phúc, vững bước đi lên chủ nghĩa xã hội”.

Dự thảo chủ đề Đại hội XIV đã đề cập “chìa khóa" rồi. Đầu tiên là thành tố “dưới lá cờ vẻ vang của Đảng”. Đại hội XIV hướng tới 100 năm đầu tiên “100 năm thành lập Đảng”. 95 năm qua, Đảng đã lãnh đạo cách mạng Việt Nam đi từ thắng lợi này đến thắng lợi khác, thì 5 năm tới, tiếp tục “dưới lá cờ vẻ vang của Đảng” là một “chìa khóa” được nêu bật.

2 “chìa khóa” khác thể hiện rõ nhất tinh thần Đại hội XIV. Đó là, “kỷ nguyên vươn mình của dân tộc” và “hoà bình, độc lập, dân chủ, giàu mạnh, phồn vinh, văn minh, hạnh phúc”.

Lâu nay chúng ta chỉ nói “dân giàu, nước mạnh, dân chủ, công bằng, văn minh”. Lần này kế thừa tư tưởng của Bác dặn trong di chúc: phải phấn đấu vì một nước Việt Nam “hòa bình, thống nhất, độc lập, dân chủ, giàu mạnh, công bằng, văn minh, hạnh phúc, góp phần xứng đáng vào sự nghiệp cách mạng của thế giới” và Tổng Bí thư Tô Lâm khi được bầu làm Tổng Bí thư đã nói rằng, mục tiêu cần phải bổ sung, phát triển để thể hiện sự hiệu triệu của Đại hội.

+ Dự thảo báo cáo chính trị trình Đại hội XIV có nhiều điểm mới đột phá. Theo ông, những điểm mới nổi bật nhất nằm ở đâu?

-PGS.TS. Nguyễn Viết Thông: Dự thảo báo cáo chính trị hiện có rất nhiều điểm mới. Phần đánh giá tình hình 5 năm thực hiện Nghị quyết Đại hội XIII, bên cạnh nêu nhiều thành tựu quan trọng, dự thảo đã bổ sung “tính đột phá” trên tất cả lĩnh vực: kinh tế, chính trị, xã hội, an ninh quốc phòng, đối ngoại.

Như trong công tác xây dựng Đảng và hệ thống chính trị, chúng ta “đột phá” về cuộc cách mạng về tổ chức bộ máy. Hay chúng ta đổi mới công tác xây dựng và thi hành pháp luật với đột phá bỏ tư duy “không quản được thì cấm”.

Vài điểm như thế để thấy rằng, ngay trong đánh giá tình hình đã chỉ rõ những “đột phá” trong nhiệm kỳ khóa XIII này, đồng thời chỉ rõ những hạn chế, yếu kém.

Sang phần dự báo tình hình, mục tiêu, định hướng cũng có rất nhiều điểm mới. Về mục tiêu, dự thảo thể hiện sự "vươn mình" của đất nước, thông qua tất cả các chỉ tiêu về kinh tế, xã hội, môi trường. Ví dụ, lần đầu tiên chúng ta đưa dự thảo văn kiện trình Đại hội về tốc độ tăng trưởng 10% trở lên, nếu không đạt sẽ khó đạt được 2 mục tiêu “100 năm”.

Quan điểm cũng có nhiều cái mới. Như tôi đã nói, về nền tảng tư tưởng của Đảng, dự thảo văn kiện bổ sung thêm bộ phận thứ ba là “lý luận về đường lối đổi mới”. Thứ hai, khẳng định “phát triển để ổn định, ổn định để phát triển”.

Về 4 nhiệm vụ chiến lược, Đại hội XIII xác định phát triển kinh tế - xã hội là trung tâm, xây dựng Đảng là then chốt, phát triển văn hóa là nền tảng tinh thần, bảo đảm quốc phòng là trọng yếu thường xuyên.

Trong dự thảo văn kiện, chỉ có nhiệm vụ chiến lược về xây dựng Đảng giữ nguyên, 3 nhiệm vụ chiến lược còn lại đã được bổ sung, thể hiện sự “vươn mình của dân tộc”.

Cụ thể là, trong nhiệm vụ phát triển kinh tế -xã hội, bổ sung “bảo vệ môi trường” là trung tâm. Về phát triển văn hóa, từ “nền tảng tinh thần" thành "phát triển văn hóa, con người”, bởi, phát triển văn hóa không chỉ là nền tảng tinh thần mà còn có vật chất, như các ngành công nghiệp văn hóa phát triển mạnh. Trong bảo đảm quốc phòng thì đẩy mạnh hoạt động đối ngoại, hội nhập quốc tế.

Về động lực, lần này bổ sung thêm 2 động lực mới. Một là, “5 tự” là “tự chủ, tự tin, tự lực, tự cường, tự hào dân tộc”. Hai là, hoàn thiện thể chế để tạo lợi thế cạnh tranh.

Có thể thấy, dự thảo văn kiện trình Đại hội XIV của Đảng, các cụm từ được nhắc nhiều là kỷ nguyên vươn mình của dân tộc; đột phá về khoa học công nghệ, đổi mới sáng tạo, chuyển đổi số quốc gia; xây dựng nền giáo dục hiện đại; bộ máy vận hành thông suốt, đồng bộ.

Một vấn đề mới nữa, tôi muốn nhấn mạnh là lần đầu tiên, cùng với thông qua nghị quyết, Đại hội XIV sẽ thông qua “chương trình hành động” cho cả nhiệm kỳ. Dự thảo chương trình hành động trên 14 lĩnh vực chủ yếu, ví dụ, thể chế phải làm cái gì; kinh tế, giáo dục đào tạo, khoa học công nghệ… cần làm gì.

Điều này, giúp cho các cấp, ngành hình dung được những công việc sẽ triển khai của cả nhiệm kỳ để triển khai thực hiện thành công Nghị quyết Đại hội XIV của Đảng.

Với những thành tựu 80 năm lập nước, dưới sự lãnh đạo của Đảng, với chương trình hành động cụ thể cho cả nhiệm kỳ, tôi tin rằng, chúng ta sẽ đạt được những mục tiêu đề ra trong kỷ nguyên vươn mình của dân tộc.

+ Xin trân trọng cảm ơn ông!