Lá cờ đỏ sao vàng nơi giới tuyến

Năm nay đã 95 tuổi, mái đầu bạc phơ và bước chân chậm rãi, nhưng với Đại tá Nguyễn Thanh Hà, nguyên Phân đội trưởng Phân đội 1, Công an giới tuyến, nguyên Chỉ huy trưởng Bộ đội Biên phòng Quảng Trị – ký ức về những ngày đầu dựng lá cờ Tổ quốc trên bờ Bắc sông Bến Hải vẫn sáng rõ như thể vừa mới hôm qua. Đó không chỉ là kỷ niệm đời lính, mà là một phần thiêng liêng của lịch sử, nơi ông và đồng đội đã góp một dấu son rực rỡ cho Tổ quốc.

Ông kể lại, giọng trầm nhưng ánh mắt vẫn ánh lên niềm tự hào sâu thẳm: “Ngày 1 tháng 8 năm 1954, tôi nhận nhiệm vụ công tác tại Đại đội 1, Công an vũ trang giới tuyến, đơn vị do đồng chí Trần Tình chỉ huy, quy tụ 100 cán bộ, chiến sĩ tinh nhuệ được tuyển chọn từ ba đại đội khác nhau, thuộc phái đoàn Quân đội Nhân dân Việt Nam”.

Đó là thời điểm đất nước bước vào một giai đoạn lịch sử mới – Hiệp định Genève vừa ký kết, chiến tranh tạm lắng, nhưng lòng người chưa thể yên. Giới tuyến quân sự tạm thời chạy dọc theo sông Bến Hải, chia đôi non sông, chia đôi triệu trái tim đang đau đáu một lời thề: “Nước Việt Nam là một, dân tộc Việt Nam là một…”.

Ngay sau khi triển khai lực lượng tại đầu cầu Hiền Lương, Phân đội 1 được giao một trọng trách đặc biệt: dựng cột cờ Tổ quốc để chào mừng Quốc khánh lần thứ 9. Trong bối cảnh thiếu thốn đủ bề, một tổ chiến sĩ được cử vào rừng, đi sâu tìm kiếm thân cây gỗ thẳng, dài 12 mét đủ chắc, đủ dẻo dai để chống chọi với gió Lào và đủ cao để kiêu hãnh giữa vùng đất giới tuyến tạm thời.

Và rồi, vào sáng ngày 2 tháng 9 năm 1954, lá cờ đỏ sao vàng khổ lớn rộng 24m2 được kéo lên đỉnh cột giữa tiếng reo hò của đồng bào đôi bờ Hiền Lương. Dòng người qua lại dừng chân, ngước nhìn đầy tự hào và vang lên hàng loạt tiếng vỗ tay, có tiếng òa khóc trong niềm vui mừng. Lá cờ ấy, trong khoảnh khắc thiêng liêng, đã trở thành trái tim của cả dân tộc.

“Cả hai bờ như lặng đi. Người ta đứng nhìn không rời mắt. Có đồng bào khóc nức lên. Còn chúng tôi – những người lính – cũng không kìm được nước mắt. Đó là niềm tự hào không thể nào quên”, ông Hà xúc động nói, giọng bỗng nghẹn lại.

Phía bên kia sông, chính quyền Pháp giật mình trước sức lan tỏa của lá cờ đỏ sao vàng, vội vã cho dựng cột cờ tam tài cao 15 mét trên nóc lô cốt Xuân Hòa.

Trước nguyện vọng của nhân dân và khát khao khẳng định chủ quyền thiêng liêng, Phân đội 1 lại vào rừng, lần này chọn được một thân cây cao tới 18 mét. Một lần nữa, giữa muôn vàn gian khó, cột cờ mới được dựng lên, cao hơn, kiêu hãnh hơn, với một lá cờ lớn hơn – rực rỡ như ánh mặt trời non nước. Đó là tuyên ngôn không lời nhưng vang vọng khắp non sông: Việt Nam không khuất phục, không chia cắt, không bao giờ từ bỏ chủ quyền và độc lập.

"Ngày ấy, lá cờ đỏ sao vàng kiêu hãnh tung bay trên đỉnh cầu Hiền Lương trở thành điểm tựa tinh thần thắp lên niềm tin bất diệt cho hàng triệu đồng bào đôi đôi bờ. Lá cờ ấy cũng như ngôi sao Bắc Đẩu giữa đêm tối, dẫn đường cho những chiến sĩ sau mỗi lần hoàn thành nhiệm vụ bí mật ở phía Nam dễ dàng tìm về. Dù kẻ thù có đánh phá ác liệt đến đâu, bằng mọi giá, lá cờ của chúng ta vẫn phải tung bay kiêu hãnh”, Đại tá Nguyễn Thanh Hà trầm giọng nhớ lại".

Cuộc chiến không tiếng súng

Và kể từ hôm ấy, Hiền Lương – Bến Hải không chỉ là một vị trí địa lý, nơi đây trở thành tâm điểm của nỗi đau chia cắt, của niềm tin thống nhất và của cả những khát vọng hòa bình. Sự hiên ngang của lá cờ đỏ sao vàng bên bờ Bắc khiến phía ngụy quyền Sài Gòn tức tối. Chúng nhanh chóng cho dựng cột cờ bê tông cốt thép cao 30m ở bờ Nam, kéo lên lá cờ ba sọc cùng hệ thống loa phóng thanh chiến tranh tâm lý suốt ngày đêm.

Nhưng vào tháng 7/1957, cột cờ Hiền Lương bằng thép ống cao 34,5m – do công nhân Cục Cơ khí điện nước Hà Nội gia công – được vận chuyển vào, dựng lên giữa tiếng hân hoan của đồng bào hai miền. Ngôi sao bằng đồng gắn trên đỉnh cột có đường kính 1,2m, năm đỉnh ngôi sao được trang bị chùm bóng đèn công suất 50W. Lá cờ rộng 96m2 phấp phới từ xa đã nhìn rõ. Ban đêm, ánh sáng từ ngôi sao chiếu vào mặt cờ khiến nó như sáng rực cả một vùng giới tuyến.

Địch không cam lòng, cột cờ phía Nam lại được nâng lên 35m. Nhưng chúng không thể ngờ, chỉ vài năm sau, năm 1962, cột cờ phía Bắc lại được gia cố, nâng lên độ cao 38,6m – cùng lá cờ đại rộng tới 108m2.    

Cùng với phong trào đấu tranh chính trị của đồng bào miền Nam, Đảng ta đẩy mạnh công tác tuyên truyền nhằm động viên Nhân dân đấu tranh thống nhất đất nước. Trên bờ Bắc cầu Hiền Lương (thôn Hiền Lương, xã Vĩnh Thành, huyện Vĩnh Linh, tỉnh Quảng Trị), hệ thống loa phóng thanh công suất lớn được lắp đặt, gồm 5 cụm trải dài 1.500m, mỗi cụm có 24 loa 25W chĩa về phía Nam. Hằng ngày, loa phát các chương trình chính trị, văn hóa, văn nghệ do Đài tiếng nói Việt Nam, đài Vĩnh Linh và các nghệ sĩ miền Bắc thực hiện, có lúc kéo dài 14–15 tiếng, thậm chí cả ban đêm.

Dàn loa phát thanh bên bờ Bắc sông Bến Hải. Ảnh: Minh Tân

Để đối phó, chính quyền Sài Gòn lắp đặt các cụm loa công suất lớn từ Tây Đức, Úc, sau đó là hệ thống loa Mỹ công suất cực lớn. Phía ta tiếp tục tăng cường lực lượng bằng loa 50W, 250W và đặc biệt là chiếc loa 500W do Liên Xô sản xuất, giúp âm thanh áp đảo. Hệ thống loa được dựng trên trụ bê tông cốt thép kiên cố và cấp điện qua đường dây cao thế dài gần 10km.

Giữ vững hồn thiêng sông núi

Cột cờ Hiền Lương với lá cờ đỏ sao vàng tung bay hùng vĩ ở bờ giới tuyến đã trở thành mục tiêu tấn công hàng đầu trong các đợt oanh tạc của không quân Mỹ từ năm 1965 trở đi. Hàng nghìn quả bom, hàng vạn quả đạn địch trút xuống đôi bờ sông Bến Hải. Nhưng, như một lời thề bất tử, “ngày nào tim còn đập thì lá cờ còn bay,” cột cờ Hiền Lương vẫn đứng vững trong bom đạn.

Ngày 2/8/1967, địch huy động nhiều tốp máy bay, đánh phá suốt một ngày, làm gãy cột cờ, đánh sập cả cầu Hiền Lương. Nhưng ngay trong đêm hôm đó, bằng cột điện và cây gỗ, một cột cờ mới được dựng lên. Lá cờ đỏ sao vàng lại kiêu hãnh tung bay trong nắng sớm hôm sau.

Cũng ngay đêm ấy, các chiến sĩ ta vượt sông, cảm tử ôm bọc phá đánh gãy cột cờ phía Nam, chấm dứt vĩnh viễn lá cờ ba sọc trên vùng trời giới tuyến. Từ đó, cờ Tổ quốc là biểu tượng duy nhất tung bay giữa đôi bờ.

Trong suốt gần 20 năm chia cắt, hơn 300 trận chiến đã diễn ra để bảo vệ cột cờ và giới tuyến. Hàng trăm cán bộ, chiến sĩ và người dân đã ngã xuống. Nhiều người chưa kịp để lại tên tuổi, chỉ kịp để lại sắc máu thấm đỏ mặt đất bên bờ Hiền Lương – để lá cờ đỏ sao vàng thêm phần rực rỡ và thiêng liêng.

Từ năm 1956 đến năm 1967, chúng ta đã treo 267 lá cờ các cỡ, riêng trong năm 1967 đã có 11 lần cột cờ được thay, 42 lần thay quốc kỳ vì bom đạn phá hỏng. Tuy vậy, quốc kỳ Việt Nam chưa từng ngừng bay bên bờ sông Bến Hải. Cột gãy liền thay mới. Quyết tâm giữ vững vẹn nguyên màu cờ Tổ quốc, những bà những mẹ vùng giới tuyến đã không quản ngại ngày đêm khâu vá lại lá quốc kỳ.

Giữa những năm tháng bom đạn ác liệt nơi giới tuyến, mẹ Ngô Thị Diệm, quê Vĩnh Linh, làm dâu làng Hiền Lương, đã kiên quyết ở lại, âm thầm chăm sóc từng bữa cơm, ngụm nước cho các chiến sĩ giữ cầu. Khi cột cờ Hiền Lương – biểu tượng của khát vọng thống nhất liên tiếp bị địch bắn phá, mẹ nhận lấy phần việc vá cờ ngay tại chỗ, giữa khói lửa chiến trường.

Bằng đôi tay chai sần, mẹ kiên trì giặt sạch từng vết khói lửa, vá lại bằng những mũi kim thấm đẫm niềm tin, để sáng mai, lá cờ Tổ quốc lại tung bay trên bầu trời giới tuyến. Cùng với mẹ Viễn, mẹ Diệm và cùng các mẹ, các anh khác đã giữ cho ngọn cờ không bao giờ ngừng bay suốt những năm tháng chiến tranh ác liệt. Với sự hy sinh thầm lặng mà lớn lao ấy, mẹ Ngô Thị Diệm được truy tặng danh hiệu Anh hùng Lực lượng vũ trang Nhân dân.

Ký ức không phai

Ông Nguyễn Văn Khiển (89 tuổi, thị trấn Hồ Xá, huyện Vĩnh Linh, tỉnh Quảng Trị), nguyên cán bộ Công an vũ trang giới tuyến, vẫn nhớ như in những năm tháng căng thẳng nơi đầu cầu Hiền Lương – thời điểm trước khi Mỹ chính thức leo thang đánh phá miền Bắc. Là một trong những người có mặt từ sớm tại khu vực giới tuyến, ông Khiển tham gia trực tiếp vào việc xây dựng hệ thống lô cốt, công sự để bảo vệ cột cờ, cầu Hiền Lương và toàn bộ tuyến phòng thủ bên bờ Bắc sông Bến Hải.

Ông Nguyễn Văn Khiển, nguyên cán bộ Công an vũ trang giới tuyến. Ảnh: Minh Tân

Nhắc đến lá cờ Tổ quốc tung bay trên đỉnh cột cờ Hiền Lương, ánh mắt ông Khiển bỗng trầm lại, đầy xúc động. “Lá cờ đó không chỉ là biểu tượng của miền Bắc xã hội chủ nghĩa, mà còn là niềm tin, là khí phách, là sự kiêu hãnh không gì khuất phục được,” ông nói, giọng chậm rãi.

Ông kể, mỗi lần gió nổi lên, lá cờ đỏ sao vàng bay phần phật giữa trời, là anh em lại lặng đi vài giây, ngẩng đầu nhìn. “Từ phía Nam nhìn ra, người ta thấy đó là miền Bắc – thấy một niềm tin đang sống, đang vẫy gọi. Còn với chúng tôi, bảo vệ lá cờ là bảo vệ linh hồn dân tộc.”

Cũng gần bước sang tuổi nhưng cựu chiến binh Nguyễn Văn Trợ (thôn Hiền Lương, xã Hiền Thành, huyện Vĩnh Linh, tỉnh Quảng Trị) vẫn nhớ như in những tháng ngày căng mình giữa lằn ranh giới tuyến. Từ tháng 8 năm 1954, ông là dân quân xã Vĩnh Thành ngay bên Vĩ tuyến 17. “Ban ngày thì tăng gia sản xuất, tối đến lại ra gác cột cờ, gác cầu cùng anh em Công an vũ trang,” ông kể, giọng chậm rãi nhưng ánh mắt vẫn sáng lên khi nhắc về những năm tháng cũ.

Cựu chiến binh Nguyễn Văn Trợ. Ảnh: Minh Tân

Với ông Trợ và đồng đội, việc gác cột cờ không chỉ là nhiệm vụ – đó là niềm tự hào, là trách nhiệm thiêng liêng không thể lay chuyển. “Từ bên kia miền Nam nhìn ra, thấy cột cờ là thấy miền Bắc. Mất cột cờ là như mất cả niềm tin,” ông xúc động nói. Những đêm sương dày đặc, súng kề bên vai, ông cùng đồng đội thầm thì canh gác, lòng căng như dây đàn, bởi phía sau lá cờ đỏ thắm kia là cả một miền yêu thương – là quê hương, là Tổ quốc.

50 năm trước, người dân vui mừng miền Nam hoàn toàn giải phóng, thống nhất đất nước tại đôi bờ Bến Hải. Ảnh: Minh Tân

Năm 1972, Quảng Trị giải phóng, người dân 2 bờ sông Bến Hải tập trung về nơi từng là vĩ tuyến chia cắt, ôm nhau nghẹn ngào, hạnh phúc. Rồi ông Trợ lặng đi một lúc khi nhắc đến ngày 30/4/1975. Giọng ông bỗng nghèn nghẹn, như thể ký ức bỗng tràn về trong một dòng chảy tự hào. “Nghe tin chiến thắng, miền Nam hoàn toàn giải phóng, thống nhất Tổ quốc, người kéo về cột cờ đông như hội. Bà con từ mọi nơi tập trung về bên kỳ đài giới tuyến, trên cây cầu Hiền Lương, tay cầm cờ, tay dắt con cháu, nước mắt hòa với tiếng cười. Có người vừa đi vừa khóc, miệng không ngừng lặp lại: Hết chiến tranh rồi! Thống nhất rồi!”

Với ông Trợ, cột cờ Hiền Lương ngày ấy không còn là ranh giới nữa, mà là nơi khởi đầu cho đoàn tụ, cho giấc mơ liền một dải non sông trở thành sự thật.

Điểm đến của đoàn tụ và tự hào

Năm 2001, trong khuôn khổ dự án trùng tu, tôn tạo di tích đôi bờ Hiền Lương – Bến Hải, một cột cờ cao 38,6m cùng lá Quốc kỳ rộng 108m2 đã được dựng lại, phục dựng theo thiết kế gốc năm 1962. Từ đó đến nay, nơi này trở thành điểm đến không thể thiếu của du khách trong và ngoài nước – một "tọa độ ký ức" đặc biệt về cuộc chiến không tiếng súng mà quyết liệt không kém chiến trường.

Trên nền trời xanh, bên dòng Bến Hải đã và cầu Hiền Lương đã trở thành con đường thiên lý theo chiều dài đất nước, lá cờ đỏ sao vàng vẫn tung bay – như một lời nhắc nhở về cái giá của hòa bình, của đoàn tụ, là chứng nhân cho những tháng năm đất nước chia cắt, cho ý chí bất khuất và khát vọng thống nhất thiêng liêng của dân tộc Việt Nam.

Ngày nay, mỗi dịp 30/4 lịch sử, bên kỳ đài Hiền Lương, dưới ngọn cờ đỏ sao vàng tung bay giữa bầu trời xanh yên bình, quân và dân, chính quyền tỉnh Quảng Trị long trọng tổ chức Lễ hội “Thống nhất non sông”.

Sự kiện là lời nhắc nhở đầy xúc động về một giai đoạn lịch sử hào hùng của dân tộc, đồng thời cũng là biểu tượng rực rỡ của khát vọng hòa bình, độc lập và thống nhất, tôn vinh chiến thắng của dân tộc, chiến thắng của tình yêu quê hương, lòng quả cảm và ý chí đoàn kết.

Lễ hội cũng là dịp để tri ân những người đã ngã xuống vì sự nghiệp giải phóng dân tộc và thống nhất đất nước. Lễ hội là dịp để kết nối quá khứ – hiện tại – tương lai, kết nối những con người Việt Nam từ mọi miền đất nước trong một tình cảm chung: tình cảm thống nhất non sông. Nơi từng một thời là giới tuyến, chia cắt 2 miền Nam - Bắc, lá cờ đỏ sao vàng vẫn bay cao trên nền trời Tổ quốc, nhắc nhở về sắt son thủy chung và khát vọng bất diệt vì một Việt Nam hòa bình, thống nhất và trường tồn.