Hai mươi năm trước, một sợi chỉ buộc tay giữa Ka Tăng và Đen Sa Vẳn đã mở ra mô hình kết nghĩa bản – bản đầu tiên trên tuyến biên giới Việt – Lào và của cả nước. Từ một nghi thức mộc mạc dưới chân núi, hai bản đã nuôi dưỡng thành một mạch kết nối bền chặt: Cùng tuần tra, cùng gìn giữ rừng, cùng chia sớt mùa màng, cùng vượt qua thiên tai – dịch bệnh, và cùng chứng minh rằng biên giới chỉ thật sự vững bền khi được dựng bằng lòng dân.
Buổi sáng mùa mưa ở Lao Bảo mang theo thứ ánh sáng hiền lành như được gột rửa qua những đêm dài mưa rừng. Mây từ phía sông Sê Pôn thong thả trườn sang, lướt qua mái nhà Ka Tăng rồi tan giữa khoảng trời mỏng. Phía bên kia, bản Đen Sa Vẳn hiện ra trong thung cao nguyên 5.824 ha, nơi 449 hộ dân của ba dân tộc Lào, Phu Thay, Bru cùng cư trú, sống dựa vào rẫy, vào rừng, vào nước con sông biên giới từ bao đời.
Hai vùng đất tưởng như xa, nhưng thực ra chỉ nối nhau bằng 3,839 km đường biên và 5 cột mốc 601–605, những cột mốc đã chứng kiến bao mùa lúa chín, bao đoàn tuần tra song phương, bao cuộc gặp gỡ bền bỉ suốt hai thập niên.
Ở phía Việt Nam, bản Ka Tăng với 246 hộ, 1.178 nhân khẩu của ba dân tộc Vân Kiều, Pa Cô và Kinh – là nơi câu chuyện kết nghĩa bắt đầu. Ngày 28/4/2005, lễ kết nghĩa đầu tiên giữa Ka Tăng và Đen Sa Vẳn diễn ra giản dị dưới chân núi. Trưởng bản hai bên buộc chỉ cổ tay cho nhau, không nhiều nghi thức, chỉ vỏn vẹn một câu nói trở thành sợi chỉ đỏ dẫn dắt suốt 20 năm: “Hai bản chúng ta chung dòng nước Sê Pôn, không có lý gì lại để một đường biên chia rẽ tấm lòng.”
Già làng Hồ Tà Mùi (bản Ka Tăng), người đã chứng kiến toàn bộ quá trình ấy, ngồi bên bếp lửa, nói với giọng trầm như đất: “Khi mới kết nghĩa, mình vui vì có thêm anh em. Hai mươi năm rồi, cái vui ấy thành cái gắn bó. Bên kia hay bên ni cũng là người nhà. Đường biên có thể vẽ bằng mốc đá, nhưng tình nghĩa thì vẽ bằng lòng người.”
Từ buổi ấy, hành trình chung của hai bản được định hình bằng những cuộc gặp đều đặn. Mỗi quý, trưởng bản lại sang bên kia; khi ở Ka Tăng, khi ở Đen Sa Vẳn. Khi có việc khẩn, chỉ cần một cú điện thoại hoặc một cán bộ chạy xe qua cầu là hai bên đã ngồi đối diện, giải quyết ngay từ gốc.
Anh Hồ Văn Hoan, Trưởng thôn Ka Tăng, kể rõ ràng từng nếp sinh hoạt: “Tháng mô cũng gặp, quý mô cũng gặp. Kinh tế, xã hội hay an ninh – chuyện chi cũng trao đổi. Lễ nghi, phong tục hai bên giống nhau, gặp nhau là thân. Có Đảng, chính quyền tạo điều kiện, mình càng dễ chia sẻ kỹ thuật trồng trọt, chăn nuôi, đổi mới cách làm. Hai bản cứ dựa nhau mà phát triển.”
Nhờ vậy, suốt 20 năm, Ka Tăng và Đen Sa Vẳn đã xử lý dứt điểm hàng chục vụ việc: Một vụ xâm canh quanh mốc 601, hai vụ xâm cư, hai vụ vật nuôi phá hoại hoa màu; hai bên cùng nhau tìm lại chín con trâu và nhiều đàn bò, dê lạc đường. Không đổ lỗi, không căng thẳng, mà đúng như tinh thần Thiếu tướng Trần Đình Dũng từng căn dặn: “Sau kết nghĩa, mâu thuẫn nào gay gắt mấy rồi cũng được hóa giải bằng một bữa cơm chung, một chén rượu cần.”
Dưới tán rừng Trường Sơn, Ka Tăng và Đen Sa Vẳn nương vào nhau để phát triển sinh kế. Hai bên hỗ trợ giống cây – con, chia sẻ kỹ thuật sản xuất, phòng trừ dịch bệnh. Đặc biệt, mô hình trồng bời lời và chuối rộng 433 ha đã giúp hàng trăm hộ vững vàng hơn trong sinh kế. Đen Sa Vẳn – vốn còn khó khăn với 15 hộ nghèo – từng bước thoát khỏi cảnh thiếu thốn. Một phụ nữ Đen Sa Vẳn nói trong một cuộc giao ban: “Người Việt giúp giống, giúp kỹ thuật; chúng tôi giúp công, giúp sức. Hai bên cùng no thì biên giới mới yên.”
Song song với phát triển kinh tế, công tác tuyên truyền pháp luật được duy trì bền bỉ: Hàng trăm buổi họp, nhiều đợt tuyên truyền lưu động, băng rôn, tờ rơi về biên giới, kết hợp sinh hoạt bản, họp dòng tộc, lễ hội. Hai mươi năm, không một trường hợp nào của Ka Tăng hay Đen Sa Vẳn vi phạm quy chế biên giới.
Trong 20 năm qua, sự gắn bó giữa Ka Tăng (Việt Nam) và Đen Sa Vẳn (Lào) được thể hiện rõ bằng những con số biết nói. Đảng ủy, UBND thị trấn Lao Bảo cùng Đồn Biên phòng Cửa khẩu quốc tế Lao Bảo, các đoàn thể và Nhân dân Ka Tăng đã hỗ trợ bạn 7 máy cắt cỏ, 2 loa phát thanh, 50.000 gốc sắn giống Km94, 100 kg hạt ngô lai LV10, 5.000 con giống gia cầm và 15.000 cây bời lời. Hơn 150 tấn hàng hóa, nhu yếu phẩm được chuyển sang giúp dân bản Đen Sa Vẳn.
Ngược lại, trên 50.000 tấn sắn củ tươi và 15.000 tấn bời lời nguyên liệu được bà con Lào vận chuyển qua Việt Nam tiêu thụ, tạo sinh kế bền vững đôi bờ. Các chương trình thiện nguyện đã hỗ trợ trên 285 triệu đồng, khám chữa bệnh cho hơn 530 lượt người, cấp 126 lượt thuốc sốt rét. Dịp lễ tết, phía Việt Nam tặng hàng trăm suất quà trị giá hơn 250 triệu đồng; phía Lào trao tặng lại hơn 80 triệu kíp. Hai bên tổ chức 22 buổi giao lưu văn hóa, thể thao với 3.500 lượt người, cùng đón Tết cổ truyền và Bunpymay với hơn 1.650 lượt tham dự – những con số bền bỉ nuôi lớn tình nghĩa Việt – Lào.
Ông La Pha Vông Xay, Phó trưởng bản Đen Sa Vẳn, nói với chúng tôi trong buổi giao ban đầu mùa mưa: “Hai mươi năm rồi, mọi thứ thay đổi rõ rệt. Ka Tăng và Bộ đội Biên phòng Lao Bảo giúp chúng tôi rất nhiều – nhất là lúc thiên tai, hỏa hoạn, dịch bệnh. Có cả mô hình con nuôi đồn biên phòng giúp học sinh học đến lớp 12. Nhờ kết nghĩa, an ninh ổn định, đời sống khá hơn, người dân hai bên cảnh giác, cùng tuần tra, giữ bình yên biên giới.”
Già làng Sí thôn – Xay Nhạ Sản cũng bổ sung một cách thấu đáo: “Hai bên thường xuyên gặp để trao đổi kinh nghiệm. Chúng tôi nhiều lần mời Mặt trận của Ka Tăng sang chia sẻ cách làm ăn, giữ rừng, giữ bản. Đây là mô hình rất hay, cần nhân rộng cho cả tuyến biên giới. Có được mô hình này là có được cái gốc của tình nhân dân, của đoàn kết Việt – Lào.”
Nhìn từ tổng thể, kết nghĩa bản – bản trở thành “đỉnh cao mềm” trong công tác biên phòng hiện đại. Thiếu tướng Trần Đình Dũng gọi đó là mô hình cụ thể hóa đối ngoại Nhân dân, dựa vào dân để bảo vệ biên giới. Bằng sự tự giác, đoàn kết, hiểu biết và niềm tin, người dân Ka Tăng và Đen Sa Vẳn đã tạo nên một hệ thống phòng vệ vững chắc mà không bức tường hay hàng rào nào có thể thay thế.
Và vì thế, khi nhìn lại hành trình 20 năm, người ta hiểu rằng những con số trong báo cáo dù nhiều và đáng kể cũng chỉ là phần nổi của một dòng chảy âm thầm nơi biên giới. Điều làm nên chiều sâu bền vững của mô hình này không nằm ở số liệu, mà ở sự đoàn kết được hun đúc qua từng mùa rẫy; ở những bàn tay chìa ra giúp nhau lúc thiên tai, mất mùa; ở sự thấu hiểu tích lũy qua hàng trăm cuộc gặp gỡ bên bếp lửa, bên mốc giới.
Chính sự đoàn kết ấy khiến Ka Tăng và Đen Sa Vẳn đứng cạnh nhau trong mọi biến động; chính sự giúp đỡ ấy khiến những khó khăn không trở thành ranh giới, biến những con đường đất giữa hai bản thành những sợi dây nối liền trái tim; những bữa cơm chung thành hòa giải; những buổi họp bản thành điểm tựa an ninh và biến 20 năm thành một di sản. Một di sản của Đại đoàn kết dân tộc, của 2 quốc gia. Và một di sản của những người dân vùng biên, những con người bình dị đã làm nên một đường biên bền vững nhất: Biên giới muốn bền vững phải dựa vào dân.
