Vào một buổi chiều nắng chói chang của mùa hạ, khi ông Trần Duy Mai vừa kết thúc cuộc họp Chi bộ thường kỳ của đơn vị, theo lịch hẹn với phóng viên, ông về căn phòng nhỏ ở tầng 3 Thanh tra tỉnh. Khi chúng tôi hỏi “cơ duyên nào đưa ông đến với ngành Thanh tra – một nghề vốn không trải hoa hồng mà luôn đối diện với sự thật, với lẽ phải và vô vàn thử thách?”, ông Trần Duy Mai khẽ mỉm cười và ánh mắt như ngược dòng ký ức.

"Tôi đến với nghề từ một lần… bị điều sang hỗ trợ giải quyết đơn thư khiếu nại ở UBND huyện. Lúc đó, tôi đang công tác ở Phòng Kinh tế UBND huyện Tĩnh Gia (cũ). Nhưng sau vụ việc ấy, tôi dần bị cuốn vào một thế giới rất khác – nơi những con người bé nhỏ đi gõ cửa công lý bằng lòng tin, những câu chuyện “oan ức” gói trong tờ đơn run rẩy chữ nghĩa".

Ông Trần Duy Mai chia sẻ: “Tôi không thể dửng dưng trước nỗi bức xúc của người dân. Có những lúc, chỉ cần mình lắng nghe, điều tra thấu đáo, là có thể trả lại danh dự, đất đai, quyền sống cho một gia đình”.

Trong nhiều cuộc Chi bộ thường kỳ, ông Trần Duy Mai, Trưởng phòng Nghiệp vụ 8 Thanh tra tỉnh Thanh Hóa luôn quán triệt cá bộ của mình làm Thanh tra không chỉ là một nghề, mà còn để trả lại sự thật và công bằng cho Nhân dân. Ảnh: Văn Thanh

Rồi cái duyên làm nghề đến với cuộc đời ông. Năm 1993 ông được về công tác tại Thanh tra tỉnh Thanh Hóa. Và chính từ những lần đầu tham gia cùng đoàn thanh tra tỉnh, đối chiếu hồ sơ, xuống cơ sở, tiếp xúc với thực tế đầy mâu thuẫn và chồng chéo, ông nhận ra: Thanh tra không chỉ là một nghề, mà còn để trả lại sự thật và công bằng.

Tính đến nay đã hơn 30 năm gắn bó với nghề - một con đường không ít chông gai, nhưng với ông, “mỗi vụ việc giải quyết xong, mỗi tiếng thở phào nhẹ nhõm của người dân, là một lần thấy mình có ích hơn”.

Lục lại trong ký ức nghề nghiệp, ông nhớ lại vụ việc, từ những cánh đồng ngập nước đến bản kết luận làm “nóng” nghị trường, ông Trần Duy Mai - Trưởng phòng Nghiệp vụ 8, Thanh tra tỉnh Thanh Hóa đã gây tiếng vang và để lại dấu ấn trong ngành Thanh tra Thanh Hóa.

Có lẽ đây là vụ việc ông nhớ nhất và đi với ông cả đời, đó là vụ khiếu nại của hơn 40 hộ dân về thu hồi đất ao nuôi trồng thủy sản phục vụ Dự án bãi thải của Nhà máy Lọc hóa dầu Nghi Sơn. Vụ việc này được ví một “quả bom xã hội” từng gây rúng động trong cả nước.

Ông nhớ lại, hồi đó vào khoảng tháng 5/2010, tại xã Tĩnh Hải, huyện Tĩnh Gia, việc Nhà nước thu hồi đất phục vụ Dự án Nhà máy Lọc hóa dầu Nghi Sơn bùng phát căng thẳng. Hơn 40 hộ dân có ao nuôi trồng thủy sản tại khu vực quy hoạch bãi thải bị thu hồi đất nhưng không được đền bù vì không có giấy tờ chứng minh quyền sử dụng.

Người dân kéo đến trụ sở xã Tĩnh Hải chặn xe thi công, phản ứng dữ dội. Vụ việc đỉnh điểm khi có một người bị bắn chết, một người khác bị thương. Bộ Công an phải cử lực lượng tăng cường. Căng thẳng bao trùm.

Ông Trần Duy Mai trao đổi với phóng viên Báo Thanh tra về vụ việc giải quyết vụ khiếu nại của hơn 40 hộ dân ở xã Tĩnh Hải, huyện Tĩnh Gia trong tình huống cực kỳ nóng. Thế nhưng, bằng và kinh nghiệm và "lửa nghề" ông đã chọn cùng cán bộ và "vùng lửa" lội nước, đọc bản đồ để tìm hiểu sự thật, mang lại công bằng cho người dân. Ảnh: Văn Thanh

Ông Trần Duy Mai khi ấy là Tổ trưởng Tổ công tác giải quyết khiếu nại, tố cáo do UBND tỉnh Thanh Hóa lập. Trước khối mâu thuẫn đang chực phát nổ, ông không chọn cách né tránh, cũng không chọn cách nhờ cơ quan chức năng “tháp tùng” bảo vệ mà cùng cán bộ trực tiếp vào “vùng lửa” đến tận nhà dân, bì bõm lội ruộng giữa trưa hè, đối thoại từng hộ dân một.

“Hồi đó, không ai có giấy tờ. Nhưng có hàng chục năm họ sinh sống, sản xuất trên đất ấy. Nếu chỉ chiếu theo luật, họ sẽ mất trắng. Tôi quyết định “ngồi đất” dựng lại toàn bộ lịch sử sử dụng đất bằng phương pháp lần theo bản đồ cũ, hỏi các cán bộ hợp tác xã cũ, xác minh qua hồ sơ lưu trữ và nhân chứng sống.”

Nhờ cuộc "truy ngược" thời gian, giải quyết khiếu nại cho người dân xã Tĩnh Hải, không còn khiếu kiện kéo dài. Nhờ đó, dự án Nhà máy Lọc hóa dầu Nghi Sơn tiếp tục được triển khai hoàn thành đi vào hoạt động, đóng góp phần lớn tiền thuế cho Nhà nước. Ảnh: Văn Thanh

Cuộc “truy ngược” ấy kéo dài hàng tuần, qua 5 thôn, với gần 1.000 trang tài liệu. Cuối cùng, ông và Tổ công tác xác định được chính xác từng vị trí ao, hộ sử dụng, diện tích thực tế. Trên cơ sở đó, đoàn công tác đã tham mưu cho UBND tỉnh ban hành kết luận chính sách hỗ trợ đặc biệt “đền bù cho hơn 40 hộ dân với mức tương đương giá thị trường”, giúp giải tỏa “ngòi nổ” khiếu kiện và tái khởi động dự án Lọc hóa dầu Nghi Sơn được đầu tư hơn 9 tỷ USD ở Thanh Hóa, đảm bảo đúng tiến độ. Đây cũng là bản kết luận từng làm “nóng” nghị trường, khiến ai trong ngành Thanh tra và lãnh đạo tỉnh Thanh Hóa cũng thán phục.

Nhờ cuộc thanh tra giải quyết đứt điểm ấy, mà giờ đây người dân không còn khiếu nại kéo dài, dự án Lọc hóa dầu Nghi Sơn được xây dựng thành công và đi vào hoạt động, đồng thời hằng năm góp hơn 76% trong tổng số hơn 5,5 nghìn tỷ tiền thuế của Thanh Hóa.

“Với dân, nếu mình dám ngồi xuống bùn cùng họ, họ sẽ lắng nghe mình. Giải quyết xong vụ đó, tôi thấy rõ hơn bao giờ hết: Sự chân thành và công tâm chính là chiếc cầu nối mạnh mẽ nhất giữa người dân và cán bộ”, ông Trần Duy Mai tâm sự.

Không chỉ nổi bật trong công tác tiếp dân, giải quyết khiếu nại, tố cáo, ông Trần Duy Mai còn gây tiếng vang lớn trong lĩnh vực thanh tra kinh tế, đặc biệt là cuộc thanh tra mang đậm dấu ấn thu hồi ngân sách, đó là cuộc thanh tra dự án Khu đô thị sinh thái dọc hai bờ sông Đơ, TP Sầm Sơn, do Công ty Cổ phần HUD4 làm chủ đầu tư. Đây là một dự án lớn, liên quan đến diện tích đất “vàng”, tổng mức đầu tư hàng trăm tỷ đồng, đã được nhiều cơ quan phê duyệt, nghiệm thu và đánh giá.

Tuy nhiên, trong quá trình rà soát hồ sơ, ông Trần Duy Mai phát hiện điểm bất thường là giá đất tính tiền sử dụng đất được xác định không đúng thời điểm giao đất thực tế, dẫn đến số tiền chênh lệch bị thất thu lớn.

Ngoài giỏi về công tác giải quyết khiếu nại, tố cáo, ông Trần Văn Mai còn có nhiều thành tích trong thanh tra kinh tế xã hội. Tại Dự án Khu đô thị dọc hai bờ sông Đơ ông đã tìm ra sai phạm, thu hồi về cho Nhà nước gần 100 tỷ đồng. Ảnh: Văn Thanh

Trong khi các đơn vị chuyên môn xác nhận “chỉ còn phải nộp bổ sung 1,78 tỷ đồng”, nhưng ông phản biện: “Theo quy định tại Thông tư 76 và Nghị định 45, giá đất phải được xác định tại thời điểm có quyết định giao đất chính thức. Mức giá tạm tính ban đầu không còn giá trị pháp lý.”

Ông yêu cầu tổ chức thẩm định lại giá đất theo thời điểm mới, sau đó tính toán lại toàn bộ nghĩa vụ tài chính. Kết quả, khoản chênh lệch lên tới 98,2 tỷ đồng – một con số khiến không ít người “giật mình”.

Mặc dù có một số ý kiến băn khoăn lo sợ liên đới trách nhiệm, nhưng ông Trần Văn Mai vẫn thể hiện bản lĩnh của người làm Thanh tra chứng minh và kiến nghị thu hồi từ dự án Khu đô thị sinh thái dọc hai bờ sông Đơ gần 100 tỷ đồng về cho ngân sách Nhà nước. Ảnh: Văn Thanh

Trong các cuộc họp với các sở, ngành và đơn vị đầu tư dự án, để minh chứng cho việc phát hiện sai phạm của mình là đúng, ông Trần Duy Mai đã đưa các luật, nghị định, thông tư hướng dẫn của Nhà nước đã ban hành và có hiệu lực để đọc cho tất cả mọi người được nghe và hiểu. Mặc dù vậy, có một số ý kiến vẫn băn khoăn vì sợ liên đới, trách nhiệm trong vụ việc. Tuy nhiên, bằng bản lĩnh của người làm thanh tra, ông sẵn sàng nói trước đám đông.

Từ những cơ sở dẫn chứng thuyết phục, bản kết luận thanh tra sau đó được Chủ tịch UBND tỉnh ký duyệt, gửi Thanh tra Chính phủ và Bộ Tài chính. Số tiền gần 100 tỷ đồng được truy thu đầy đủ, trở thành một vụ thanh tra mẫu mực về chuyên môn và dũng cảm nghề nghiệp.

“Khi có lý - phải dám bảo vệ đến cùng. Tôi luôn dặn cán bộ: Làm nghề này, nếu thấy sai mà im lặng thì chính mình đã sai trước rồi”, ông Mai nói.