Bản nhạc bài “Khúc hát người cán bộ Thanh tra”

Không phải ngẫu nhiên bài hát nhạc sĩ Phạm Tuyên sáng tác tặng ngành Thanh tra Việt Nam nhân dịp kỷ niệm 50 năm Ngày Truyền thống (23/11/1945 -23/11/1995) bên cạnh cái tên chính thức “Khúc hát người cán bộ thanh tra” còn có một cái tên khác “Sáng như Sao Khuê”. Như giai điệu và ca từ của bài hát thì “Sáng như Sao Khuê” chính là chủ đề của tác phẩm âm nhạc của vị nhạc sĩ từng đạt Giải thưởng Hồ Chí Minh lừng danh. Chủ đề ấy thể hiện rõ qua 4 câu kết của bài hát: “Chúng ta mang công lý và tình thương/luôn giữ được mình trong sáng như gương/lời Bác năm nào như gợi truyền thống/để tấm lòng mình luôn sáng như Sao Khuê”.

Phạm Tuyên là nhạc sĩ của những khoảng khắc lớn, những sự kiện lớn, những vấn đề lớn trong lịch sử đất nước. Ông được coi là bậc thầy của âm nhạc chính luận với nhiều ca khúc chính trị rất thành công như “Đảng đã cho ta mùa Xuân”, “Đảng đã cho ta sáng mắt sáng lòng”, “Chiếc gậy Trường Sơn”, “Gẩy đàn lên hỡi người bạn Mỹ”, “Như có Bác trong ngày đại thắng”, “Từ làng Sen”, “Màu cờ tôi yêu”, “Chiến đấu vì độc lập tự do”…

Bí quyết thành công trong âm nhạc chính luận của nhạc sĩ, như có lần ông tâm sự, chính là ở chỗ, chính trị luôn được ông cảm nhận trên bình diện nhân văn và các ca khúc chính trị của ông luôn xuất phát từ những rung cảm sâu xa trong trái tim ông và của cộng đồng. Đối với nhiều người, sáng tác chính luận vẫn luôn là một cái gì đó xơ cứng, khô khan nhưng với nhạc sĩ Phạm Tuyên, ông cho rằng: “Khi cảm xúc lên tiếng, viết bằng tấm lòng chân thành mà phù hợp với nhịp đập trái tim của nhiều người thì tác phẩm nào cũng sẽ có sức sống”.

Chính nhờ thế, đến giờ, “Đảng đã cho ta mùa Xuân” và “Đảng đã cho ta sáng mắt sáng lòng” vẫn là hai ca khúc vượt thời gian về Đảng ta và “Như có Bác trong ngày đại thắng” được vĩnh viễn coi như tiếng lòng của toàn dân tộc mừng ngày đại thắng 30-4...

Bài hát“Khúc hát người cán bộ thanh tra” hay “Sáng như Sao Khuê” nằm trong chùm ca khúc về các ngành, các địa phương của nhạc sĩ Phạm Tuyên với những “Yêu biết mấy những con đường”, “Từ một ngã tư đường phố”, Bài ca người thợ rừng”, “Bài ca người thợ mỏ”, “Bám biển quê hương”, “Con kênh ta đào”, “Thành phố mười  mùa hoa”, “Đêm trên Chalo”…

Điều kỳ lạ là các sáng tác này không những đều đã trở thành “ngành ca”, “địa phương ca” mà còn có sức lan tỏa lớn trong cộng đồng xã hội một thời gian dài, được đông đảo khán thính giả mọi ngành, mọi miền, mọi lứa tuổi ưa thích. Bởi đơn giản, dù là tác phẩm được đặt hàng hay ngẫu hứng viết, đấy đều là những tác phẩm nghệ thuật đích thực, trên nền một cảm xúc dồi dào, mãnh liệt, là những phát hiện mới về cuộc sống, là một ngọn lửa lý tưởng cháy rực, một triết lý sống đầy sức cảm hóa.

Chẳng hạn, “Từ một ngã tư đường phố”, bài hát Phạm Tuyên viết về những người cảnh sát giao thông của Thủ đô Hà Nội thời chống Mỹ, đã thành một bài hát bất hủ về vẻ đẹp của cuộc sống mới “Nhịp đời cuộn nhanh nhanh như vượt trước bao thời gian” khi “Đường phố của ta vẫn đang còn hẹp/Nhường bước giúp nhau đích xa cũng gần”.

Hay “Bài ca người thợ rừng”, hơn 50 năm nay, đã được các thế hệ người Việt Nam đã hát vang không chỉ trong các đại ngàn mà trên cả những đại lộ, trên mọi nẻo đường chiến đấu và xây dựng đất nước với điệp khúc rộn rã niềm tin: “Rừng ơi! Ta đã về đây, mang sức của đôi tay, lao động khó khăn không quản ngại/Rừng ơi! trong tiếng ca hôm nay, vang lên cuộc đời, sáng tươi trong tương lai”.

Bài hát “Khúc hát người cán bộ Thanh tra” hay “Sáng như Sao Khuê” không là ngoại lệ. Từ khi nó xuất hiện, gần 20 năm nay, nó không chỉ là khúc hát tự hào của riêng cán bộ chiến sĩ ngành Thanh tra. Nhiều cán bộ chiến sĩ các ngành bảo vệ pháp luật khác cũng rất thích bởi nó đã nói hộ tình cảm và chí hướng phấn đấu công tác của họ. Mà không chỉ với những người thuộc các ngành bảo vệ pháp luật, tôi từng gặp bài hát này tại các hội diễn nghệ thuật nhiều ngành nghề và địa phương, bởi tình cảm và chí hướng cao đẹp trên chẳng phải là độc quyền của bất cứ ngành nghề nào!

Trong một lần trò chuyện, nhạc sĩ Phạm Tuyên nói rằng, ông viết bài hát về ngành Thanh tra trên cơ sở hai cảm xúc lớn. Trước hết là cảm xúc từ hai câu dặn dò của Bác Hồ với cán bộ chiến sĩ thanh tra. “Thanh tra là tai mắt của trên, là bạn của dưới”  và “cán bộ thanh tra như cái gương cho người ta soi mặt, gương mờ thì không soi được”. Sau đó là cảm xúc về tên tuổi, sự nghiệp của các vị lãnh đạo rất đáng tự hào mà ngành Thanh tra từng có như Phạm Ngọc Thạch, Bùi Bằng Đoàn, Hồ Tùng Mậu, Trần Đăng Ninh, Nguyễn Lương Bằng,Trần Tử Bình,Trần Nam Trung… Đó đều là những con người liêm chính, trong sáng tuyệt vời của nhân dân ta, đất nước ta.

Nhạc sĩ Phạm Tuyên tâm sự rằng, đối với ông, thanh tra không chỉ là một nghề, mà đó là một trách nhiệm lớn, hay nói như Bác Hồ, đó là một vinh dự đặc biệt. PhạmTuyên đã mở đầu bài hát của mình bằng cảm nhận: Tình yêu mới chính là động lực của cán bộ, chiến sĩ thanh tra “Như mọi người ta yêu bầu trời xanh/Yêu những tiếng chim mỗi sớm mai trong lành/Yêu những bàn tay khối óc làm đẹp cho quê hương/Yêu những tấm lòng nhân hậu giàu tình thương”.

Đó là đoạn mở đầu, sang đoạn 2, tác giả cảnh báo: "Cuộc đời không chỉ có màu hồng/Còn những nỗi oan và những bất công/Những kẻ giả dối với mưu mô đen tối/Đang làm mất lòng dân làm tim ta nhức nhối”.

Còn đoạn 3, đoạn điệp khúc hai lời, tác giả nhấn mạnh: Chính tình yêu những điều tốt đẹp, chân thiện của thiên nhiên và con người, sẽ giúp các cán bộ, chiến sĩ thanh tra biết hành động để tìm ra sự thật, vạch trần  và trừng trị mọi giả dối, gian ác, xóa tan bất công, oan ức, trong niềm tự hào chính đáng “Là tai mắt của trên là bạn của dân lành/Trái tim càng trong sáng đầu óc lại càng tinh” và sự đinh ninh son sắt "Chúng ta mang công lý và tình thương/Luôn giữ mình được trong sáng như gương/Lời Bác năm nào như gợi truyền thống/Để tấm lòng mình luôn sáng như Sao Khuê".

Nghe tên chính thức của bài hát: "Khúc hát người cán bộ thanh tra" nhiều người nghĩ đây sẽ là một hành khúc. Tuy vậy, dù tiến hành giai diệu trong khuôn nhịp 2/4, có vẻ tác giả không muốn đây là một lời kêu gọi, một tiếng kèn xung trận, dường như ông muốn hướng đến một khúc tâm tình, một lời tự vấn. Thể hiện rõ nhất xu hướng này là việc tác giả sáng tác ca khúc ở giọng thứ, đô thứ. Khúc hát không hướng tới sự hùng tráng, quyết liệt mà tới sự tha thiết, day dứt, trăn trở và điều này giải thích sự truyền cảm lớn lao khó cưỡng của nó.

Đến nay, "Khúc hát người cán bộ thanh tra" của nhạc sĩ Phạm Tuyên đã sắp tròn 20 tuổi, cái tuổi rất đẹp của một đời người,một tác phẩm. Và với những giá trị hiển nhiên, ca khúc giàu chất nhân văn này chắc chắn sẽ còn đồng hành với các thế hệ cán bộ chiến sĩ thanh tra và người dân Việt Nam trên những chặng đường phía trước...

 Tố Hoa