Với các khoảng trống thiếu hụt ngân sách ngày càng tăng cho công tác điều trị HIV/AIDS cùng với chủ trương tiến tới BHYT toàn dân và quan điểm điều trị HIV/AIDS được xem như việc điều trị các tình trạng bệnh mãn tính khác; giải pháp được ưu tiên hàng đầu là mở rộng độ bao phủ của BHYT đối với các dịch vụ điều trị HIV/AIDS. Chuyển dần việc thanh toán chi trả cho điều trị HIV/AIDS từ nguồn lực của các chương trình, dự án sang thanh toán từ quỹ BHYT. Căn cứ của chủ trương này là cả Luật BHYT và Luật Phòng, chống HIV/AIDS đều có các quy định về quyền lợi trong khám, chữa bệnh HIV/AIDS đối với người tham gia BHYT.
   
Khảo sát về số lượng bệnh nhân có thẻ BHYT đang được quản lý tại các cơ sở điều trị ngoại trú do Cục Phòng, chống HIV/AIDS, Bộ Y tế, tiến hành vào tháng 4 - 5/2012 cho thấy, số bệnh nhân có thẻ BHYT chiếm 15% tổng số người nhiễm HIV/AIDS. Trong đó có 51,9% thuộc nhóm đối tượng nghèo, 18,9% thuộc nhóm cận nghèo, 29,2% là các nhóm đối tượng khác. Như vậy, bệnh nhân là nhóm đối tượng nghèo và cận nghèo có thẻ BHYT chiếm tỷ trọng tương đối lớn. Đây là những đối tượng khó quản lý, khó tiếp cận với các thông tin liên quan đến việc tuân thủ quy trình điều trị cũng như khả năng chi trả cho phí khám, chữa bệnh.

Hiện nay, tài trợ của các tổ chức quốc tế đang chiếm từ 60 - 70% hoạt động, tài trợ 90% nguồn thuốc ARV trong điều trị HIV/AIDS.

Có sự khác biệt trong một số quy định (về thủ tục) giữa 2 văn bản luật liên quan đến BHYT và HIV/AIDS nhưng chưa được hướng dẫn cụ thể để áp dụng. Bà Tống Thị Song Hương phân tích: Luật BHYT quy định không chi trả cho các trường hợp nghiện ma túy, nghiện rượu, chất gây nghiện khác; tổn thương thể chất, tinh thần do hành vi vi phạm pháp luật. Trong khi thực tế các điều tra về dịch tễ học HIV/AIDS tại Việt Nam thì phần lớn người nhiễm HIV/AIDS thuộc đối tượng nghiện ma túy, bán dâm. Tuy nhiên, điều này không thể khẳng định được rằng, người nhiễm HIV/AIDS là do có hành vi vi phạm pháp luật.

Tương tự, các quy định về việc đăng ký khám, chữa bệnh ban đầu tại một số cơ sở y tế nhất định, quy định chuyển tuyến của Luật BHYT cũng không thống nhất với quản lý điều trị HIV/AIDS hiện nay đang cho phép người bệnh tiếp cận các dịch vụ điều trị theo sự lựa chọn chủ quan, phù hợp với điều kiện riêng của từng cá nhân, trên cơ sở tư vấn của nhân viên y tế tại các cơ sở cung cấp dịch vụ liên quan…

Bên cạnh đó, người nhiễm HIV/AIDS chưa sẵn sàng tham gia BHYT vì chưa ý thức được tầm quan trọng khi tham gia BHYT cũng như chưa sẵn sàng cho việc cùng chi trả cho các dịch vụ KCB, cộng với trở ngại về thu nhập khi phần lớn đối tượng này không có nghề nghiệp ổn định… “Vì vậy, mô hình điều trị HIV/AIDS cần phải được nghiên cứu, bổ sung quy định cho phù hợp”, bà Hương nói.

TS Đỗ Thị Nhàn, Trưởng phòng Chăm sóc và Điều trị; Cục Phòng, chống AIDS; cho rằng, các bệnh nhiễm trùng cơ hội từ HIV/AIDS nên được xem xét thêm dưới góc độ các bệnh xã hội, từ đó có cơ chế tài chính chi trả phù hợp với các văn bản, chính sách hiện hành. Bà Đỗ Thị Nhàn đặt vấn đề: Đề án cũng chưa đề cập đến năng lực của Quỹ BHYT hiện nay có đáp ứng được hay không? Cần cân nhắc các nguồn chi trả. Phân loại các loại dịch vụ nào nên được chi trả từ quỹ BHYT, các dịch vụ nào nên chi trả từ ngân sách Nhà nước hoặc các nguồn tài chính khác.

Đồng quan điểm này, ông Dương Tuấn Đức, Phó Trưởng ban Thực hiện chính sách BHYT, Bảo hiểm Xã hội Việt Nam, cũng cho rằng: Đề án cần cân nhắc đến khả năng cân đối Quỹ BHYT, cân đối trách nhiệm và quyền lợi thụ hưởng. Chẳng hạn, theo tính toán, chi phí điều trị cho 1 bệnh nhân HIV/AIDS khoảng 4 triệu đồng/năm, trong khi đó, mức phí BHYT tự nguyện hiện nay là 567.000 đồng/người/năm. Với con số gần 69.000 người đang điều trị ARV, nếu chuyển toàn bộ chi phí này vào Quỹ BHYT sẽ rất khó khăn cho khả năng cân đối quỹ, nhất là theo dự báo, quỹ BHYT sẽ có khả năng âm trong năm 2013.

Thanh Phương