Mưu sinh trên dòng nước bị ô nhiễm nặng

Dòng sông dài khoảng 30km, bắt đầu lấy nước ở sông Hương từ đoạn cuối cồn Dã Viên, chảy qua địa phận TP Huế, đến huyện Hương Thủy rồi đổ vào phá Hà Trung.

Theo ghi chép của những nhà nghiên cứu văn hoá Huế, địa danh “An Cựu” là tên một con sông nhỏ, chi lưu của sông Hương, ở phía Nam kinh thành Huế. Năm 1814, sau khi khảo sát tình hình, vua Gia Long đã cho khơi đào thêm sông An Cựu và cho đắp đập Thần Phủ ở phía dưới để lấy nước tưới tiêu, rửa mặn cho những cánh đồng ở khu vực huyện Hương Thuỷ. Năm 1820, vua Minh Mạng lên ngôi, đổi tên thành sông Lợi Nông. Đến năm 1835, khi vua cho đúc Cửu Đỉnh thì hình ảnh và tên sông đã được khắc vào Chương Đỉnh. Từ khi các vua Nguyễn lên ngôi, chọn Phú Xuân làm kinh đô, 2 bên bờ sông An Cựu đã là nơi tập trung dinh thự, nhà vườn của nhiều quan lại, quý tộc đương thời (như: Phủ Miêu Thẩm Tùng Thiện Vương, nhà vườn Lạc Tịnh, cung An Định...).

Sông An Cựu có hiện tượng kì lạ là “nắng đục, mưa trong”. Trong dân gian xưa lưu truyền rằng: Khi vua Gia Long thuận theo ý nguyện nhân dân, cho khơi đào dòng sông An Cựu đã đào đúng phải hang của một con thuồng luồng khổng lồ vốn ẩn mình nhiều năm dưới sông Hương. Mùa hè trời nóng nực, con thuồng luồng trở mình dữ tợn và làm khuấy đục phù sa con sông An Cựu, đến mùa mưa, trời dịu mát thì nó không trở mình nữa nên dòng sông trở nên trong vắt.

Nhà dân “mọc” lấn ra bên bờ sông

Đến nay, cũng nhiều người lý giải là, do sông An Cựu vốn là một chi lưu của dòng Hương. Dòng sông vốn cạn nên khi vào mùa hè thì nó quyện màu vàng đục của những lớp phù sa phía dưới đáy sông. Vào mùa mưa, nước dâng cao, dòng chảy mạnh nên nước sông trở lại trong xanh.

Đẹp và có ý nghĩa lịch sử như vậy, nhưng đến nay, mùa hè hay mùa mưa, dòng sông chỉ còn là một màu nước đen ngòm, mùi hôi thối bốc nên nồng nặc do tình trạng ô nhiễm nghiêm trọng. Mỗi ngày trên sông An Cựu có hàng chục tấn rác thải được “tấp xuống”. Dòng nước trong xanh thủa nào đã đi vào văn chương giờ đây là một màu đen ố, vẩn đục.

Dưới chân cầu Kho Rèn, vợ chồng ông Phan Ngọc Quyên (67 tuổi), bà Lê Quý Ngọc (63 tuổi) thường thả lưới bắt cá. Ông Quyên nói: “Cả đời tôi gắn bó với con sông ni, nó ra răng tui biết hết. Từ khi TP mở ra phía Nam rồi xây kè xây cống thì nó bắt đầu đen và nhiều rác như ri”.

Còn ông Phạm Văn Tăng (41 tuổi) làm nghề đánh bắt cá trên sông An Cựu từ khi còn là cậu bé cho biết, gia đình có 6 người đều bám lấy dòng sông này để sinh sống. Gia đình ông vẫn lấy nước ở đây để sinh hoạt, dù biết là bẩn.

Được biết, vào năm 1978, khi hệ thống điều tiết nước ở Cống Phú Cam  tại vị trí đầu nguồn sông An Cựu được xây dựng thì tình trạng ô nhiễm bắt đầu nhiều hơn do nước sông không được rửa sạch từ đầu nguồn. Năm 2000, UBND tỉnh Thừa Thiên - Huế đã đầu tư dự án xây dựng bờ kè ở 2 bên bờ sông An Cựu (trị giá 22,6 tỉ đồng) nhằm khắc phục tình trạng sạt lở. Bờ kè vừa xây xong, 2 bên các quán nhậu đua nhau mọc, cùng với đó là lượng rác thải được xả trực tiếp xuống sông. Chưa kể, dòng sông cũng trở thành nơi tập kết rác thải từ những khu chợ An Cựu, Bến Ngự và các hộ dân thiếu ý thức ở ven sông.

Hằng ngày, từ các chợ này thải xuống sông lượng rác thải khổng lồ

Nhưng nguyên nhân chính của tình trạng ô nhiễm trầm trọng như hiện nay chính là do việc đóng đập Cầu Ga (đường Bùi Thị Xuân, cách ga Huế khoảng 300m) nhằm ngăn mặn xâm thực, bảo đảm việc cung cấp nước ngọt cho một số vùng canh tác nông nghiệp. Điều này đã làm cho nước sông An Cựu vốn đã nông nay lại không thông được dòng chảy. Hậu quả là, tình trạng rác thải bị ứ đọng nghiêm trọng.

Hiện nay, hàng ngày, công nhân của Cty Môi trường và Công trình đô thị Huế vẫn tổ chức thu gom dọn rác trên sông. Thế nhưng, công việc này chỉ như “muối bỏ bể” bởi những người dân thiếu ý thức hàng ngày vẫn không ngừng vứt rác xuống sông…

Hoàng Thanh - Uông Ngọc Tân