Thông báo tìm nguồn phóng xạ bị thất lạc. Ảnh: Thế Lữ

10 năm lại đây, Việt Nam đã có trên 5 vụ mất nguồn phóng xạ, cụ thể: Năm 2003, Cty Cổ phần Xi măng Việt Trung (tỉnh Hà Nam) mất nguồn phóng xạ đến nay chưa tìm được; năm 2006, Viện Công nghệ xạ hiếm (Hà Nội) mất nguồn phóng xạ sau đó tìm thấy; năm 2006, Cty Cổ phần Xi măng Sông Đà mất nguồn phóng xạ nay chưa tìm thấy; năm 2014, Cty TNHH APAVE Châu Á Thái Bình Dương mất nguồn phóng xạ sau đó tìm thấy. Và nay, mất nguồn phóng xạ tại Nhà máy Thép Pomina...

Nhìn ra nước ngoài, theo Cơ quan Năng lượng Nguyên tử Thế giới (IAEA), từ năm 1993 - 2012, Ba Lan mất 22 nguồn phóng xạ Co-60, trong đó có nguồn độ nguy hiểm cấp 1. Sau Ba Lan, Mexico và Ấn Độ cũng xảy ra tình trạng mất nhiều nguồn phóng xạ.

Nguồn phóng xạ bị mất tại Nhà máy Thép Pomina là Co-60 (60 là số khối của nguyên tố Coban) có độ nguy hiểm cấp 4. (Độ nguy hiểm của nguồn phóng xạ được chia làm 5 cấp. Cấp 1 là cấp nguy hiểm nhất rồi giảm dần xuống cấp 5. Cấp 1 có thể gây chết người ngay tức khắc. Ngoài ra, độ nguy hiểm còn phụ thuộc vào khoảng cách. Càng xa nguồn phóng xạ thì càng giảm nguy hiểm).

Có nhiều nguyên nhân dẫn đến mất nguồn phóng xạ, nhưng cơ bản nhất là việc quản lý, kiểm soát yếu kém. Cụ thể, vụ mất trộm ở Viện Công nghệ xạ hiếm, kẻ gian tưởng đó là sắt vụn mang đi bán. Sau nghe hung tin mới tá hỏa đem vứt đi. Điều này thật dễ lý giải: Dân ta chỉ quen hình ảnh “đầu lâu xương chéo” in ở cột điện, trạm phát điện... nhằm cảnh báo nguy hiểm chết người. Còn ngoài vỏ hộp của nguồn phóng xạ nhập khẩu chỉ có biểu trưng giống như 3 cánh quạt màu đen trên nền màu vàng - mà chỉ những người chuyên ngành mới hiểu, đó là một hạn chế lớn.

Hiện, ở Việt Nam có hơn 100 cơ sở sử dụng, quản lý 4.000 nguồn phóng xạ có mức tiềm tàng nguy hiểm khác nhau. Các cơ quan chức năng và các cơ sở sử dụng nguồn phóng xạ thừa nhận: Công tác bảo quản, quản lý nguồn phóng xạ còn nhiều bất cập. Để khắc phục tình trạng mất mát như trên cần nâng cao nhận thức cho cơ sở sử dụng nguồn phóng xạ, tổ chức tập huấn, đào tạo cán bộ chuyên ngành. Về mặt quản lý Nhà nước, phải liên tục kiểm tra, thanh tra việc sử dụng nguồn phóng xạ.

Trong 4.000 nguồn phóng xạ hiện có, trong hoạt động công nghiệp, khu vực đặt nguồn phóng xạ nhiều chỗ được lắp đặt các thiết bị giám sát. Trong ngành Y tế, chủ yếu là hoạt động xạ trị cũng được các bệnh viện quản lý rất chặt chẽ. Độ rủi ro cao nằm ở khoảng 600 nguồn phóng xạ dùng để đi chụp ảnh phóng xạ trong hoạt động công nghiệp, thăm dò khoáng sản... thì rất khó quản lý.

Việc mất nguồn phóng xạ ở Nhà máy Thép Pomina đang có nghi vấn lớn mà cơ quan chức năng đang tiếp tục làm rõ, đó là trong thời gian qua có đến vài người quản lý nguồn phóng xạ này, trong đó có người đã bị kỷ luật, có người chuyển đi. Vậy có hay không sự chủ ý làm thất lạc? Nghi án này sẽ được làm rõ.

PGS.TS Vương Hữu Tấn, Cục trưởng Cục An toàn bức xạ và Hạt nhân, Bộ Khoa học và Công nghệ cho biết: Rất may, nguồn phóng xạ này không phải là dạng khí, dạng bột, dạng lỏng dễ phát tán mà chỉ ai tiếp xúc trực tiếp lâu dài thì mới ảnh hưởng nhiều. Lấy cắp để bán đồng nát thì đã rõ, còn nghi án bán cho kẻ làm bom bẩn chỉ là sự suy diễn chứ chưa có cơ sở.

Hiện tại cơ quan chức năng đang tiến hành gắn các thiết bị định vị lên các nguồn phóng xạ để tiện kiểm soát. Đúng là “mất bò mới lo làm chuồng”.  

Thế Lữ