Dù đã dạy học yên ổn ở Trường Dục Thanh (Phan Thiết), nhưng nhìn cảnh nước mất nhà tan, dân tình nô lệ, Bác vẫn quyết ra đi tìm đường cứu nước, cứu dân. Chặng đường tự học, tự rèn luyện đầy gian khổ nơi góc bể, chân trời, khi trời Âu, khi đất Mỹ, đất Phi châu... Bác sẵn sàng làm đủ mọi nghề phụ bếp trên tàu biển, làm thợ ảnh, quét tuyết... tiếp xúc với đủ mọi hạng người để học ngoại ngữ không chỉ để giao tiếp mà còn để viết sách, báo, hoạt động, tuyên truyền cách mạng.

Ngày làm việc kiếm sống, tối chong đèn ngồi học, đọc, nghiên cứu... Vì thế, Bác tham gia sáng lập Đảng Cộng sản Pháp, ra tờ báo “Người cùng khổ”, viết truyện ngắn, sáng tác kịch “Con rồng tre” chế nhạo vua An Nam kệch cỡm... Tập thơ “Nhật ký trong tù” của Bác viết bằng chữ Hán, nhưng có những vần thơ sánh ngang thơ Đường, thơ Tống. Bài nào cũng hay, cũng thẳm sâu thế thái, nhân tình của một tấm lòng yêu nước, thương dân, một ý chí kiên cường, uy vũ không khuất phục. Nhiều nhà thơ lớn, nhà phê bình và lãnh tụ quốc tế phải ngợi ca...

Nhờ tài năng và nhờ khổ luyện mà Bác Hồ trở thành lãnh tụ kiệt xuất của phong trào cộng sản quốc tế, danh nhân văn hóa thế giới... Những điều kiện học tập và rèn luyện của Bác, bây giờ sử sách ghi lại, khiến mỗi chúng ta phải ngỡ ngàng. Ở trong tù ngục của bọn Tưởng Giới Thạch, dù đói khổ ốm đau, bệnh tật, “gầy đen như quỷ đói”, tóc bạc, răng rụng... vẫn “kiên trì và nhẫn nại”, “không nao núng tinh thần”, vẫn làm thơ, ngâm thơ, tự động viên mình. Trong thời kỳ kháng chiến chống thực dân Pháp, ăn ngủ trong hang đá, gian lao, bận bịu, đói khổ “cháo bẹ rau măng vẫn sẵn sàng”, vẫn làm việc, vẫn chiến đấu, vẫn “dịch sử Đảng”, vẫn hướng dẫn tuyên truyền cách mạng, vẫn tự hào: “Cuộc đời cách mạng thật là sang”. Vì ham muốn tột bậc của Người là: Nước độc lập tự do, dân ấm no, hạnh phúc; đồng bào ai cũng có cơm ăn áo mặc, ai cũng được học hành. Đó cũng là khát vọng của muôn đời.

Học tập Người, trước hết là học tập đạo đức của Người! Phải lấy rèn luyện, tự rèn luyện làm gốc. Học tập là một quá trình gian khổ. Có học mới có đầy đủ kiến thức để phục vụ tốt hơn, làm việc tốt hơn, gánh vác được nhiều nhiệm vụ cách mạng giao cho. Tự học lại vô cùng khó! Nó đòi hỏi phẩm chất kiên trì, chịu khó với một định hướng vững vàng, ý chí vô song! Đừng như những kẻ mọt sách bỗng dưng hóa thành thùng rỗng kêu to, hoặc công thần, hoặc tham quyền, cố vị, xa dân, cửa quyền, hống hách, khoác lác... có bằng cấp nhưng thiếu thực tiễn, thiếu kinh nghiệm, thiếu tầm nhìn xa trông rộng... Có kẻ xu thời, vì lợi riêng. Có kẻ thiếu cả tài lẫn đức, nhưng thích xưng hùng, xưng bá. Hồng sẽ không thắm và đức càng không đậm.

Tuổi trẻ và những người cán bộ thanh tra trên mặt trận thầm lặng, không tiếng súng, hãy đọc kỹ hồ sơ của Bác Hồ kính yêu mục học vấn, bằng cấp, ai trong chúng ta cũng phải giật mình: Tự học!

Hoàng Trí