Thời bao cấp làm còn quá khó, vì đụng chạm, vì không một cơ quan, đơn vị nào cho phép dân “ngó vào sổ sách, công việc của mình”. Bằng chứng là cơ quan quan trọng thì không cho vào, văn bản thì đóng dấu mật. Những cơ quan thấp hơn thì cứ cười cười, hứa chung chung, gật gật như ông ba phải, nhưng dân muốn kiểm tra, nắm bắt số liệu, muốn xem sổ sách, hợp đồng cũng chịu…

Nay thì khác, đã cởi mở hơn, đã có chỉ đạo để “dân kiểm tra”. Phải họp bàn với dân như thời kháng chiến. Phải nghiêm túc thực hiện Luật Khiếu nại, Luật Tố cáo, Luật Phòng, chống tham nhũng… Đã có nhiều tài trợ, liên kết, kể cả với quốc tế để triển khai rộng rãi công tác này. Các cuộc thi của Chương trình Sáng kiến phòng, chống tham nhũng (gọi tắt là VACI) năm 2009, năm 2011, 2013… ngày càng rầm rộ và có nhiều đề tài, dự án được giải. 34 dự án là con số không nhỏ. Và chủ yếu là dự án về giám sát cộng đồng về y tế, bệnh viện (TP Đà Nẵng, TP Hồ Chí Minh), về nông thôn mới, làm đường giao thông, trường học (tỉnh Quảng Nam, tỉnh Thái Nguyên, tỉnh Hà Giang) và giám sát ở khu công nghệ cao (TP Hồ Chí Minh)… Điều đặc biệt là, các đoàn giám sát đều do dân cử ra, bầu ra, rất tin tưởng. Qua hệ thống thông tin đại chúng và qua kiểm tra, gặp gỡ người dân, cũng như các cấp chính quyền, chúng tôi đều nhận được những tín hiệu rất tốt về giám sát cộng đồng do dân cử.

Phải chăng, đã có phép màu nào đó để phòng, chống tham nhũng tại cơ sở ngày càng có hiệu quả cao, trong khi nhiều cơ quan Nhà nước được giao trọng trách này lại có vẻ giảm sút? Tại sao lại như vậy? Đó là những câu hỏi được trả lời bằng thực tiễn do dân kiểm tra, giám sát tại 34 đề án được giải. Kết quả đưa ra trong phòng họp có vẻ khó tin. Nhưng, những câu hỏi sắc sảo, mổ xẻ vấn đề, làm rõ hiệu quả của công việc giám sát cộng đồng ở từng địa chỉ cụ thể đã làm thỏa mãn tất cả những người khó tính nhất. Tại xã Đồng Liên, huyện Phú Bình, tỉnh Thái Nguyên, gần 900m đường thôn xã đổ bê tông rộng 3 - 4m, dày 0,2m, nhưng chỉ thất thoát độ 2 bao xi măng. Như vậy, chất lượng đường bê tông được dân và cơ quan chức năng đánh giá rất cao. Câu trả lời cho việc giám sát thường xuyên, mặc dù không được bồi dưỡng, trả lương, thật đơn giản: Do được dân tin, dân bầu ra!

Thật công tâm mà nói là nhờ họ được đề án tài trợ để tuyên truyền, giáo dục đến tận người dân về phòng, chống tham nhũng và các bài học hướng dẫn cụ thể về xây dựng, kết cấu công trình, chất lượng, giá thành… cho các thành viên ban giám sát cộng đồng. Từ đó, họ nhanh chóng phát hiện được ý đồ, sai sót của chủ thầu và báo cáo với cơ quan chức năng để kịp thời xử lý.

Người dân khi được trang bị kiến thức, khi được sự hậu thuẫn của cơ quan thanh tra, cơ quan chống tham nhũng địa phương thì sẽ làm rất hiệu quả công tác kiểm tra. Điều này thật sự có lợi cho cộng đồng, cho cơ sở, cho địa phương ổn định, nâng cao chất lượng công trình, giảm hẳn đơn thư khiếu tố và nhất là ngăn chặn phòng ngừa tham nhũng có hiệu quả. Rất mong các dự án ngày càng được nhân rộng.

Hoàng Trí