Báo chí không nằm ngoài quy luật đó. Ngoài là một hình thái ý thức xã hội với các hoạt động thông tin chính trị rõ nét, báo chí còn là một dạng hàng hoá đặc biệt phục vụ đời sống tinh thần của công chúng hiện tại. Và như vậy, hình thành hẳn một thị trường báo chí rõ nét. Cạnh đó cũng hình thành một dòng báo thị trường không thể phủ nhận.

Nếu hiểu thị trường là nơi diễn ra các hoạt động mua và bán một thứ hàng hóa nhất định nào đó, chẳng hạn thị trường lúa gạo, thị trường cà phê, thị trường xuất bản phẩm… Suy rộng ra, thị trường báo chí là nơi diễn ra các hoạt động mua bán các sản phẩm đặc biệt là báo chí. Mà hạt nhân là nơi mua bán các thông tin được đăng tải trên các phương tiện thông tin đại chúng. Và như vậy, các sản phẩm báo chí cũng tuân theo những quy luật của thị trường như quy luật cung cầu, quy luật cạnh tranh. Khác chăng, báo chí là một sản phẩm tinh thần đặc biệt nên thị trường và các quy luật của nó cũng có những dị biệt riêng, từ đó quyết định tính chất của loại hàng hoá mà các cơ quan truyền thông bán ra thị trường.

Ở đây, cần phân biệt báo "lá cải" và báo chí thị trường. Vì trong một nền báo chí cách mạng, báo chí Việt Nam không cấp phép hoạt động cho dạng báo lá cải rẻ tiền, phản thẩm mỹ, phản thuần phong mỹ tục, tuyên truyền và cổ suý cho lối sống thiếu lành mạnh. Nhưng, báo chí thị trường thì có, bởi nó cung cấp nhiều lĩnh vực thông tin khác nhau, phục vụ nhiều nhu cầu thông tin cho bạn đọc. Từ đó hình thành một cách làm báo, một thị trường báo chí phục vụ cho các nhóm đối tượng chuyên biệt. Theo đó, báo chí thị trường chính là các dòng báo, sản phẩm báo chí phục vụ nhu cầu giải trí, thoả mãn thị hiếu tìm hiểu thông tin về các ngóc ngách đời sống của của một bộ phận lớn công chúng.

Cũng từ việc làm báo thị trường mà thời gian này, làng báo Việt Nam có một số tờ báo "nhiệt liệt" công kích nhau, gọi nhau lá cải. Từ đó, trên mặt báo, có thể nói, lần đầu tiên trong lịch sử báo chí cách mạng Việt Nam có những trận "bút chiến" dữ dội như vậy. Thậm chí, chính các nhà báo chúng ta đã "mạt sát", gọi nhau và gọi cách làm báo của đồng nghiệp là thiếu văn hoá và thiếu hiểu biết cũng như nhiều… "mỹ từ" khác.

“Cuộc chiến” này để dư luận báo chí quốc tế, như BBC, hồ hởi đăng các bài viết có tựa "Báo Nhà nước phê nhau là lá cải"! Chưa cần xét đến nguyên nhân của những trận bút chiến "huynh đệ tương tàn" này đến đâu, nhưng việc vạch áo cho người xem lưng trong cách thức làm báo cũng cần xem xét lại dưới góc độ đạo đức báo chí, nhất là trong mối liên quan giữa đồng nghiệp ngoài toà soạn với nhau.

Chắc chắn mấy vấn đề chúng tôi vừa nêu ra sẽ còn tiếp tục được tranh cãi. Nhưng, sẽ phải nhận diện và chỉ ra nó một cách sòng phẳng để góp phần thúc đẩy báo chí Việt Nam hoạt động một cách đúng hướng, vừa bảo đảm tôn chỉ mục đích, vừa thúc đẩy báo chí phát triển theo những chiều hướng tích cực, hấp dẫn bạn đọc.

Thời buổi làm báo khó khăn, việc xuất hiện dòng báo chí thị trường cũng là một xu hướng tất yếu, không có gì quá ghê gớm để lôi dòng báo này ra mổ xẻ và “vùi dập” một cách thiếu thiện chí.

ThS Trần Ngọc Hà