Sắc Xuân từ những bản Mường

Về bản Mường vùng cao Thanh Sơn, Yên Lập của đất Tổ Hùng Vương - Phú Thọ vào dịp Xuân về, du khách sẽ đi từ niềm hứng khởi này đến sự thích thú khác trong không gian của những sắc màu văn hóa. Những nét đặc sắc này đã được người Mường gìn giữ từ bao đời nay.

Những làn điệu hát Ví, hát Giang không biết từ bao giờ, đã ngấm vào máu thịt, trở thành món ăn tinh thần không thể thiếu của người Mường nơi đây. Mỗi khi Xuân ghé về bản, người ta lại nghe thấy tiếng “boong… khùm…” của cồng chiêng vang lên cùng với những câu Ví, điệu Giang mượt mà, sâu lắng. Đến nỗi như một quy luật bất di bất dịch, ở đâu có bản Mường thì ở đấy có dấu ấn của hát Ví, hát Giang, có dấu ấn của hội séc bùa, hội cồng chiêng... là nét sinh hoạt văn hóa đặc sắc của người Mường đang được bảo tồn, phục dựng.

Theo các cụ cao niên, hát Ví, hát Giang là tâm tư và tình cảm của con người,  thường được tổ chức vào mùa Xuân (hát vào tháng Giêng) và mùa Thu (hát vào tháng Tám). Nội dung của hát Ví gồm những lời ca bóng bẩy, giàu hình tượng, gần gũi với thiên nhiên, với lao động sản xuất và đời sống sinh hoạt lao động. Cùng với đó, hát Ví còn phản ánh cụ thể những chặng đường của tình yêu trai gái phù hợp với nhân sinh quan tích cực của người lao động: Gặp gỡ - làm quen - ướm hỏi - ưng thuận - thề nguyền - nhớ mong - giận hờn - oán trách - đợi chờ - tin tưởng. 

Trong dịp hội làng vào những đêm Xuân, hát Ví thường được tổ chức bên bếp lửa nhà sàn hay vào ban ngày ở các hội đu Xuân. Giữa tiết Xuân rạo rực, thoảng hoặc những làn điệu hát Ví, hát Giang của người Mường để lại những khoảng lặng về năm cũ để nghĩ tới năm mới. Những làn điệu Ví, Giang như răn dạy, lay động, đưa người nghe trở về với ngàn xưa, đánh thức những tình cảm sâu kín nhất trong lòng mỗi người, hướng con người tới những điều tốt đẹp nhất. 

Ngày nay, hát Ví, hát Giang không chỉ là sự trân trọng lưu giữ, bảo tồn của những người lớn tuổi, mà đã lan tỏa sang lớp trẻ. Bởi vậy, mỗi khi hoa mận, hoa mơ nở trắng rừng thì những điệu Ví, điệu Giang lại ngân lên say đắm lòng người, lòng du khách lạc tới bản Mường.

Theo cùng hát Ví, hát Giang, múa trống đu cũng là một nét văn hóa đặc sắc của người Mường dịp Tết đến Xuân về. Quanh bếp lửa bập bùng, tiếng trống đu với những âm thanh da diết, mãnh liệt cùng những động tác gõ trống, xoay trống, lăn trống, vần trống, ôm trống… đưa người nghe, người xem đến với những khát vọng về sự đoàn tụ, no ấm, tình đoàn kết giữa làng trên bản dưới, xóa đi ranh giới của sự giàu sang hay hèn kém. Tiếng trống xua đi điều không may mắn của năm cũ và mang đến niềm hứng khởi, lòng tin yêu cùng nhau hướng tới một tương lai tươi sáng hơn cho bản Mường. Các tay chơi trống với những trang phục rực rỡ cùng những động tác múa khéo léo tạo thêm phần náo nhiệt và rực rỡ. 

Bên bếp lửa bập bùng, câu chuyện về tích múa trống đu đã được các nghệ nhân kể lại cho những đôi mắt trẻ thơ đen nhánh đang dõi theo: Chuyện về đôi vợ chồng người Mường sống với nhau vô cùng hạnh phúc. Bỗng một ngày người vợ ốm nặng rồi qua đời. Người chồng vô cùng đau khổ, nỗi thương nhớ vợ không lúc nào nguôi. Nỗi nhớ ấy càng đau đáu hơn khi người chồng phải chứng kiến cảnh đứa con trai nhỏ nhớ gọi mẹ. Thương con, người cha lấy trống đánh cho con nghe. Đứa nhỏ nghe tiếng trống thì nín khóc. Tiếng trống giúp nguôi ngoai nỗi nhớ mẹ, nhớ vợ của hai cha con. Cứ thế Đông qua, Xuân về, Tết đến, đến khi cha già rồi mất, người con lại lấy trống ra đánh để tiễn biệt.

Từ câu chuyện tình cảm động về tình yêu vợ chồng, cha con, nghệ thuật đánh trống đu của người Mường Phú Thọ được truyền từ đời này qua đời khác. Ban đầu trống đu chỉ dành cho hai người. Sau phát triển lên thành nhóm chừng bốn, năm người. Và trở thành một trong những trò diễn không thể thiếu mỗi hội làng. Nhất là mỗi khi Tết đến, Xuân về, tiếng trống như xua đi cái giá lạnh của mùa Đông, đem ấp áp của mùa Xuân về với bản làng.

Những ngày Tết, ở hầu hết các bản Mường Thanh Sơn, Yên Lập còn hội đu Xuân với sự tham gia của những nam thanh, nữ tú. Mặc dù, đu cọn và hát ví trên đu cọn hầu như không còn nữa, nhưng đu cây thì bản nào cũng có. Những chiếc đu bồng bềnh, nhịp nhàng tạo thành bức tranh xuân vùng cao từ cái níu vít của cánh đu cùng với những tà áo nhẹ bay phấp phới trong gió Xuân… như một lời mời gọi ân tình, thiết tha. Tiếng cười trong trẻo, tiếng reo hò hân hoan của người chơi náo nức một vùng. 

Hội Xuân bản Mường hôm nay vẫn còn lưu giữ tục đâm ống múa mỡi, hát nàng bung nàng bạn, hát ngoắt ngeo…, các trò chơi dân gian như bắn nỏ, ném còn, leo dây…, đặc biệt là nghi lễ rước kiệu của đồng bào trong hội làng. Tất cả những cảnh sắc đó tạo lên nét riêng của bản Mường gọi người con xa quê trở về, níu chân du khách khi thưởng ngoạn nơi đây.

Huy Minh