Thanh tra Bộ LĐTB&XH là cơ quan thuộc Bộ LĐTB&XH, có chức năng giúp Bộ trưởng thực hiện các quy định của pháp luật về công tác thanh tra; thực hiện thanh tra chuyên ngành đối với cơ quan, tổ chức, cá nhân hoạt động trong ngành, lĩnh vực thuộc phạm vi quản lý của Bộ; thanh tra hành chính đối với cơ quan, tổ chức, cá nhân thuộc phạm vi quản lý của Bộ; phòng, chống tham nhũng, tiêu cực; tiếp công dân, xử lý đơn thư, giải quyết khiếu nại, tố cáo theo quy định của pháp luật.
Cơ cấu tổ chức của Thanh tra Bộ LĐTB&XH gồm: Chánh Thanh tra và không quá 3 Phó Chánh Thanh tra.
Về các phòng chức năng, gồm: Phòng Tổng hợp và giám sát thanh tra; Phòng Thanh tra hành chính và phòng, chống tham nhũng, tiêu cực; Phòng Tiếp dân và xử lý sau thanh tra; Phòng Thanh tra Chính sách người có công; Phòng Thanh tra Chính sách về trẻ em và xã hội; Phòng Thanh tra Chính sách bảo hiểm xã hội; Phòng Thanh tra lao động.
Thanh tra Bộ LĐTB&XH thực hiện nhiệm vụ và quyền hạn cụ thể: Chủ trì hoặc tham gia xây dựng văn bản quy phạm pháp luật theo sự phân công của Bộ trưởng; kiến nghị cấp có thẩm quyển sửa đổi, bổ sung hoặc ban hành các văn bản quy phạm pháp luật phù hợp với yêu cầu quản lý nhà nước về lĩnh vực lao động, người có công và xã hội.
Chủ trì xây dựng kế hoạch thanh tra trình Bộ trưởng; tổ chức thực hiện kế hoạch thanh tra thuộc trách nhiệm của thanh tra; hướng dẫn, theo dõi đôn đốc, kiểm tra việc thực hiện kế hoạch thanh tra thuộc trách nhiệm của cơ quan được giao thực hiện chức năng thanh tra chuyên ngành thuộc Bộ.
Thanh tra việc chấp hành pháp luật chuyên ngành, quy định về chuyên môn, kỹ thuật, quy tắc quản lý thuộc ngành, lĩnh vực quản lý của Bộ, như: Thanh tra việc chấp hành pháp luật lao động; an toàn, vệ sinh lao động; thanh tra việc chấp hành pháp luật về người lao động Việt Nam đi làm việc ở nước ngoài theo hợp đồng; thanh tra việc chấp hành chính sách, pháp luật về giáo dục, nghề nghiệp; hoạt động đánh giá kỹ năng nghề quốc gia; thanh tra việc chấp hành pháp luật về ưu đãi người có công với cách mạng; thanh tra việc chấp hành pháp luật về bảo hiểm xã hội; thanh tra việc chấp hành quy định của pháp luật về trách nhiệm tham gia bảo hiểm y tế của người sử dụng lao động và đối tượng do Bộ quản lý theo quy định của Luật Bảo hiểm y tế; thanh tra việc chấp hành pháp luật về trẻ em trong phạm vi quyền hạn, trách nhiệm của Bộ; thanh tra việc chấp hành pháp luật về giảm nghèo và trợ giúp xã hội; thanh tra việc chấp hành pháp luật về phòng, chống tệ nạn xã hội; thanh tra việc chấp hành pháp luật về việc làm, bảo hiểm thất nghiệp; thanh tra việc chấp hành pháp luật về bình đẳng giới trong phạm vi, quyền hạn, trách nhiệm của Bộ; thanh tra việc chấp hành các quy định khác của pháp luật trong lĩnh vực lao động, người có công và xã hội.
Thanh tra việc thực hiện chính sách, pháp luật, nhiệm vụ, quyền hạn của cơ quan, tổ chức và cá nhân thuộc quyền quản lý trực tiếp của Bộ; thanh tra công vụ; thanh tra việc thực hiện hoạt động nghề nghiệp của viên chức thuộc ngành, lĩnh vực quản lý của Bộ theo quy định của pháp luật.
Thanh tra đột xuất và tham gia các đoàn thanh tra, kiểm tra của Nhà nước, của bộ, ngành liên quan khi được Bộ trưởng giao.
Kiểm tra tính chính xác, hợp pháp của kết luận thanh tra và quyết định xử lý sau thanh tra của thủ trưởng cơ quan được giao thực hiện chức năng thanh tra chuyên ngành thuộc phạm vi quản lý Nhà nước của Bộ; của chủ tịch UBND cấp tỉnh đối với vụ việc thuộc lĩnh vực quản lý Nhà nước của Bộ khi cần thiết.
Tổ chức điều tra tai nạn lao động và những vi phạm tiêu chuẩn, quy chuẩn về an toàn lao động, vệ sinh lao động; tham gia xây dựng và hướng dẫn áp dụng hệ thống tiêu chuẩn, quy chuẩn kỹ thuật quốc gia về an toàn lao động, vệ sinh lao động.
Quyết định cũng nêu rõ, Thanh tra Bộ LĐTB&XH giúp Bộ trưởng quản lý Nhà nước về công tác giải quyết khiếu nại, tố cáo trong phạm vi quản lý của Bộ; thực hiện tiếp công dân, xử lý đơn thư, giải quyết khiếu nại, tố cáo về lĩnh vực lao động, người có công và xã hội theo quy định của pháp luật.
Giúp Bộ trưởng quản lý Nhà nước về công tác phòng, chống tham nhũng, tiêu cực; thực hiện nhiệm vụ phòng ngừa và đấu tranh chống tham nhũng, tiêu cực theo quy định của pháp luật về phòng, chống tham nhũng, tiêu cực quản lý Nhà nước của Bộ.
Hướng dẫn nghiệp vụ thanh tra chuyên ngành đối với cơ quan, đơn vị được giao thực hiện chức năng thanh tra chuyên ngành thuộc phạm vi quản lý nhà nước của Bộ, thanh tra sở LĐTB&XH; hướng dẫn, kiểm tra cơ quan, đơn vị thuộc Bộ thực hiện quy định của pháp luật về thanh tra, khiếu nại, tố cáo và phòng, chống tham nhũng, tiêu cực.
Đồng thời tổ chức tập huấn, bồi dưỡng nghiệp vụ thanh tra chuyên ngành; phòng, chống tham nhũng, tiêu cực; giải quyết khiếu nại, tố cáo; tiếp công dân cho thanh tra viên, công chức được giao thực hiện nhiệm vụ thanh tra chuyên ngành và công chức làm công tác thanh tra thuộc Bộ, ngành LĐTB&XH.
Ngoài ra, Thanh tra Bộ LĐTB&XH có quyền yêu cầu thủ trưởng cơ quan được giao thực hiện chức năng thanh tra chuyên ngành thuộc Bộ báo cáo công tác thanh tra; tổng hợp, báo cáo kết quả về công tác thanh tra thuộc phạm vi quản lý của Bộ.
Theo dõi, đôn đốc, kiểm tra việc thực hiện kết luận thanh tra, kiến nghị, quyết định xử lý về thanh tra của Bộ trưởng, Chánh Thanh tra. Thực hiện nghiên cứu khoa học; tham gia phổ biến, giáo dục pháp luật theo phân công của Bộ.
Bên cạnh đó, Thanh tra Bộ LĐTB&XH có nhiệm vụ tổng hợp báo cáo Bộ trưởng và Tổng Thanh tra Chính phủ về công tác thanh tra, tiếp công dân, xử lý đơn, thư, giải quyết khiếu nại, tố cáo, phòng, chống tham nhũng, tiêu cực thuộc phạm vi quản lý nhà nước của Bộ theo quy định; tổng kết kinh nghiệm, nghiệp vụ thanh tra lĩnh vực lao động, người có công và xã hội.
Thực hiện hợp tác quốc tế theo sự phân công của Bộ. Quản lý công chức, người lao động, cơ sở vật chất, tài chính, tài sản theo quy định của pháp luật và phân cấp của Bộ. Đồng thời thực hiện nhiệm vụ khác do Bộ trưởng giao.