Theo số liệu mới nhất của Bộ NN&PTNT, XK gạo đã cán mốc 6,8 triệu tấn tính đến hết tháng 11 năm nay, đưa lại kim ngạch 3,5 tỉ USD cho toàn ngành. Con số này đã tăng 7,1% về lượng và 16,7% về giá trị so với cùng kỳ năm ngoái (tổng lượng XK gạo năm 2010 là 6,5 triệu tấn). Lượng gạo XK được Bộ NN&PTNT khẳng định, vẫn tiếp tục tăng bằng những hợp đồng lớn vừa được ký. Cụ thể là, theo Hiệp hội Lương thực Việt Nam (VFA), các doanh ngiệp vừa ký hợp đồng XK gạo sang Indonesia với số lượng 300.000 tấn gạo loại 15% tấm với giá cao, giao hàng từ nay đến hết tháng 2/2012. Như vậy, ngoài lượng gạo XK thực, tính cả gạo được ký theo hợp đồng thì XK gạo nước ta đã lên đến con số 7,3 triệu tấn. Với giá XK bình quân hơn 486 USD/tấn, tăng hơn 60USD/tấn so cùng kỳ, việc tăng tốc XK năm nay trên 7 triệu tấn (vượt hơn 200.000 tấn so với mức kỷ lục của năm ngoái) theo Bộ NN&PTN là hoàn toàn trong tầm tay. Dự kiến kế hoạch sản xuất năm 2012 của Bộ NN&PTNT, phấn đấu đạt mức sản lượng và XK gạo bằng ngưỡng năm ngoái, nhưng tập trung nhiều hơn cho gạo chất lượng cao để tăng giá trị kim ngạch và định hình thương hiệu gạo Việt Nam.

Cụ thể, về sản lượng lúa ước tính năm 2012, Bộ NN&PTNT đưa ra con số 41 triệu tấn, mặc dù chưa thể khẳng định trước được do phụ thuộc lớn vào diễn biến thời tiết. Về XK gạo, sẽ giữ ở mức 6,5 - 7 triệu tấn/năm, nhưng phấn đấu tăng lượng gạo chất lượng cao, thay dần gạo XK trung bình truyền thống lâu nay, giá trị thấp. Để đạt được mục tiêu này, phải tập trung việc triển khai những cánh đồng mẫu lớn tại đồng bằng sông Cửu Long và mở rộng thị trường XK gạo chất lượng cao ra cả ngoài thị trường truyền thống.

Thực tế, gạo chất lượng cao của Việt Nam đang được giá và được “tiếng” thơm ngon. Không chỉ với các thị trường truyền thống, mà một số thị trường mới đã bắt đầu đặt hàng như Bờ Biển Ngà, Senegal, Ghana... Nhiều thương gia Trung Quốc, Hồng Kông tại Festival Lúa gạo Việt Nam mới đây cũng khẳng định sẵn sàng ký hợp đồng lớn để mua gạo thơm chất lượng cao các tháng đầu năm 2012 do lũ lụt tại Thái Lan gây thiếu hụt gạo. Hiện, VFA đề nghị các doanh nghiệp lên kế hoạch ký kết hợp đồng sẽ XK những tháng đầu năm 2012 ở mức khoảng 600.000 - 800.000 tấn, bảo đảm lượng gạo tồn kho chuyển sang năm sau ở mức 1 - 1,2 triệu tấn. VFA cũng khuyến cáo bà con nông dân tập trung cánh đồng gạo chất lượng cao, tận dụng thời điểm thị trường giá tốt để cung cấp gạo cho doanh nghiệp.

Ước tính thế giới sẽ thiếu khoảng 3 triệu tấn gạo trắng chất lượng cao và đây sẽ là cơ hội không nhỏ cho Việt Nam thời điểm tới. Với đà này, VFA cũng lạc quan khi kỳ vọng vào con số 6,5 - 7 triệu tấn gạo XK năm 2012.

Tuy nhiên, Bộ NN&PTNT và Bộ Công thương đã đưa ra khuyến cáo các địa phương trong việc chỉ đạo, điều hành thu mua, XK gạo cho nông dân để bảo đảm cân đối cung - cầu trong nước và XK. Điều đáng quan tâm là, lượng gạo các doanh nghiệp Việt Nam đã ký và sẽ giao hàng vào đầu năm 2012 thấp hơn so với cùng thời điểm năm trước (thường từ 1 - 2 triệu tấn). Nguyên nhân là do giá gạo của Việt Nam đang cao hơn khoảng 100 USD/tấn so với các nước XK khác là Ấn Độ, Pakistan, Myanmar. Vì vậy, các nước châu Phi và một số nước Trung Đông đã quay sang mua gạo của các nước khác thay vì mua của Việt Nam như trước đây. Trước thực tế này, Bộ Công thương đề nghị các doanh nghiệp Việt Nam cần linh hoạt, xem xét giá cụ thể, nếu không cứ chờ đuổi kịp giá gạo Thái Lan sẽ ảnh hưởng đến kế hoạch XK cả năm. Đồng thời, cũng phải rút kinh nghiệm trong năm qua là, trong các hợp đồng thương mại gạo với các thương nhân Philippines, các doanh nghiệp Việt Nam đã lỗ rất nặng, do lỡ ký bán giá thấp trong khi giá lúa gạo nội địa liên tục tăng cao. Do vậy, các doanh nghiệp kinh doanh XK gạo trong nước ai ký bán được gạo phải báo cáo với VFA để VFA có kế hoạch phân bổ lại cho các đơn vị khác.

Bộ Công thương cũng khuyến nghị Bộ NN&PTNT cần khuyến cáo nông dân không nên tăng diện tích gieo trồng các loại lúa có phẩm cấp thấp để giữ uy tín cho sản phẩm gạo của Việt Nam.

Hà Lê