Quang cảnh hội thảo

Còn nhiều hạn chế

Đánh giá thực trạng quản lý Nhà nước trong lĩnh vực giáo dục, y tế và hưu trí ở Việt Nam, đưa ra các khuyến nghị chính sách đổi mới vai trò, chức năng của Nhà nước, cải thiện nhiệm vụ của các cơ quan Chính phủ trong việc bảo đảm các dịch vụ này, bà Nguyễn Thị Kim Dung - chuyên gia tư vấn trong nước nhận định: Để đổi mới quản lý Nhà nước trong dịch vụ công, trước tiên cần đổi mới trong tư duy và cách tiếp cận. Việc xác định lại vai trò của Nhà nước là hết sức quan trọng.

Các đặc điểm của “hàng hóa công” là không loại trừ, không cạnh tranh và “thất bại của thị trường”. Ở Việt Nam, Nhà nước từng giữ vai trò là người cung cấp duy nhất các dịch vụ công.

Hiện nay, vai trò của Nhà nước đã dần được xác định lại theo hướng Nhà nước chỉ làm những gì mà thị trường không muốn hoặc không thể làm; Nhà nước khuyến khích, hỗ trợ, tạo điều kiện thuận lợi cho các chủ thể thị trường khác tham gia cung cấp các dịch vụ công, trong khi vẫn giữ vai trò điều tiết và kiểm tra; “xã hội hóa” một số loại dịch vụ công.

Báo cáo “Vai trò, chức năng và nhiệm vụ của Nhà nước và các bộ/ngành trong giáo dục, y tế và hưu trí” cho thấy hoạt động quản lý Nhà nước trong dịch vụ công còn nhiều hạn chế. Trong việc điều tiết và định hướng, còn chưa thực hiện đúng vai trò của Nhà nước; có sự chồng chéo trong phân công nhiệm vụ giữa các cơ quan Nhà nước; thiếu hụt nguồn nhân lực; yếu kém trong theo dõi, giám sát, đánh giá.

Bên cạnh đó, hiệu quả sử dụng các nguồn tiền từ ngân sách cho giáo dục, y tế còn thấp; chưa huy động được sự tham gia tích cực của khu vực ngoài Nhà nước; cách thức tài trợ chưa hợp lý; yếu kém trong đánh giá hiệu quả tài trợ. “Hiện chưa có cơ quan nào chịu trách nhiệm đánh giá kết quả đầu tư cho giáo dục, y tế. Người sử dụng không có quyền lựa chọn, bị “buộc chặt” vào các dịch vụ (theo địa phương). Do đó, chưa tạo động lực với các nhà cung cấp dịch vụ, dẫn đến chất lượng dịch vụ thấp” - bà Kim Dung nhấn mạnh.

Phân tích vấn đề này, TS Lê Đăng Doanh - chuyên gia cao cấp nhận định: Khung pháp lý của Việt Nam hiện nay về vấn đề này còn tồn tại tình trạng “vừa đá bóng vừa thổi còi”. Bên cạnh đó, các lĩnh vực liên ngành quản lý chồng chéo. Cần nhìn thẳng vào thực trạng và có những đánh giá tỉnh táo đối với vấn đề này để có những giải pháp khả thi.

Đổi mới: Tập trung vào nhu cầu thiết yếu

Chuyên gia tư vấn quốc tế Chris Horne: Cần tập trung vào nhu cầu thiết yếu

Trình bày các kinh nghiệm quốc tế trong quá trình chuyển đổi về quản lý Nhà nước trong các lĩnh vực xã hội với hàm ý cho Việt Nam, ông Chris Horne, chuyên gia tư vấn quốc tế phân tích: Trong cải cách xã hội, hệ thống quản lý của Chính phủ (các bộ, ngành) nắm giữ, định hướng đầu vào giữ vai trò chủ chốt. Tuy nhiên, nếu chỉ chú trọng đầu vào thì chất lượng dịch vụ không cao và ít được cải thiện.

“Xem xét dịch vụ xã hội, phải xem xét nhu cầu con người” - ông Chris Horne nhấn mạnh: Nhu cầu con người có thể được lược hóa như một hình tháp: Phía dưới đáy, lớn nhất là những nhu cầu thiết yếu để tồn tại (nhà ở, thức ăn, chăm sóc sức khỏe…). Càng lên cao là những nhu cầu không đóng vai trò thiết yếu, dần thu hẹp lại. Vai trò của Nhà nước là bảo đảm cung cấp các dịch vụ thiết yếu, cần tập trung tiền vào các dịch vụ cơ bản này. Chính phủ có thể không cung cấp trực tiếp toàn bộ dịch vụ nhưng cần kiểm soát, tạo điều kiện để bảo đảm các dịch vụ đó được cung cấp, tập trung vào nhu cầu thiết yếu.

Một vấn đề quan trọng là tránh quản lý chồng chéo trong các lĩnh vực liên ngành. Nhiều ý kiến tại hội thảo thống nhất với nhận định: Nguyên tắc đầu tiên là phải xuất phát từ nhu cầu thực tế, cần đặt vấn đề: Thực tế con người cần gì? Từ đó sẽ có hướng cung cấp dịch vụ hiệu quả. “Cải cách thể chế cũng phải chú ý nhu cầu thiết yếu này” - chuyên gia tư vấn quốc tế Chris Horne nhấn mạnh.

Một số khuyến nghị mà bà Nguyễn Thị Kim Dung nêu lên là: Cải tiến chức năng định hướng và điều tiết; đổi mới chức năng “nhà tài trợ” cho giáo dục, y tế và hưu trí; huy động sự tham gia tích cực của các chủ thể xã hội khác trong cung cấp dịch vụ giáo dục, y tế.

Bình luận về vấn đề này, TS Lê Đăng Doanh lưu ý: Việc xã hội hóa tại Việt Nam hiện nay chưa có văn bản pháp luật quy định rõ ràng, dẫn đến những lệch lạc, biến tướng, lạm dụng. Cần nhanh chóng xây dựng khung pháp luật về xã hội hóa. TS Lê Đăng Doanh cũng nhấn mạnh: Đổi mới quản lý Nhà nước trong dịch vụ công rất cần tính đến vấn đề liên ngành, những vấn đề xuất hiện mới và sẽ xuất hiện, biến đổi hệ thống. Ví dụ: Thay đổi trong cơ cấu dân số (dân số sẽ già đi); đối tượng chính sách (người có công giảm dần, nhưng người tàn tật nhiều…).

GS.TS Nguyễn Minh Thuyết, nguyên Phó Chủ nhiệm Ủy ban Văn hóa, Thanh niên, Thiếu niên và Nhi đồng của Quốc hội nhấn mạnh giải pháp trong lĩnh vực giáo dục: Bỏ cơ chế cơ quan chủ quản (bộ chủ quản, ủy ban nhân dân chủ quản) trong giáo dục - đào tạo, trước mắt là đối với các trường đại học, cao đẳng, cao đẳng nghề.
 

Bài, ảnh: Đại Dương