Chủ nhiệm Ủy ban Pháp luật Phan Trung Lý nhấn mạnh, không được cố tình thu thập chứng cứ, thu thập hồ sơ để nói rằng người đó phạm tội. Ảnh: Thảo Nguyên

Phải chú ý đến các tình tiết ngoại phạm

Để đáp ứng yêu cầu cụ thể hóa Hiến pháp, bảo đảm tôn trọng quyền con người, quyền công dân, nâng cao chất lượng tranh tụng trong xét xử, dự thảo luật quy định cụ thể nguyên tắc “suy đoán vô tội”. Theo đó, “khi không đủ và không thể làm sáng tỏ căn cứ để buộc tội, kết tội theo trình tự, thủ tục do Bộ luật này quy định thì cơ quan, người có thẩm quyền tiến hành tố tụng phải kết luận người bị bắt, người bị tạm giữ, bị can, bị cáo không có tội”.

Chủ nhiệm Ủy ban Pháp luật Phan Trung Lý bày tỏ, quy định này chưa toát lên được thế nào là xuất phát từ “nguyên tắc suy đoán vô tội”. Tất cả người tiến hành tố tụng, đặc biêt là điều tra viên phải xuất phát từ tư tưởng người đó không có tội, vô tội. Khi điều tra phải chú ý đến các tình tiết ngoại phạm của người đó. Đặc biệt, phải làm thế nào tránh được tình trạng ngay từ đầu đã có ấn tượng, xác định là tội phạm và cố tình thu thập chứng cứ, thu thập hồ sơ để nói rằng người đó phạm tội. “Thực tế, những trường hợp nào không xuất phát từ nguyên tắc “suy đoán vô tội” thì thường có vi phạm, oan sai như vụ ông Nguyễn Thanh Chấn”, ông Lý dẫn chứng.

“Nguyên tắc “suy đoán vô tội” cần quy định cụ thể hơn”, Phó Trưởng ban Thường trực Ban Chỉ đạo Cải cách tư pháp Trung ương Lê Thị Thu Ba nhấn mạnh. Theo bà Ba, thực tế đã xảy ra tình trạng, khi tiến hành điều tra, xét xử, chúng ta không chú ý đến các tình tiết gỡ tội mà chỉ tập trung chứng minh tội phạm, buộc người đó chịu tội, thậm chí nếu lỡ bắt rồi thì phải xử hoặc tuyên một hình phạt nào đó. Có khi không chứng minh được có tội, các cơ quan tố tụng thường áp dụng Điều 25 Bộ luật Hình sự để nói rằng, miễn truy cứu trách nhiệm hình sự vì hành vi không còn nguy hiểm cho xã hội. Điều này là lạm quyền, vi phạm quyền con người. Dự thảo Luật phải quy định cụ thể để không để xảy ra tình trạng này.

Chỉ quy 3 biện pháp điều tra đặc biệt

Theo Chủ nhiệm Ủy ban Tư pháp Nguyễn Văn Hiện, quy định các biện pháp điều tra tố tụng hình sự đặc biệt là cần thiết để bảo đảm tôn trọng quyền con người, quyền công dân theo yêu cầu của Hiến pháp, đồng thời để tạo điều kiện cho cơ quan điều tra (CQĐT) chủ động thu thập chứng cứ làm căn cứ khởi tố, điều tra đối với các vụ án phức tạp, có tổ chức, đặc biệt nghiêm trọng.

“Chỉ nên quy định 3 biện pháp điều tra tố tụng đặc biệt trực tiếp liên quan đến hạn chế quyền con người, quyền công dân gồm: Ghi âm, ghi hình bí mật; nghe điện thoại bí mật; thu thập bí mật dữ liệu điện tử”, ông Hiện nói và cho biết, đa số ý kiến Thường trực Ủy ban Tư pháp đề nghị thời điểm áp dụng các biện pháp điều tra tố tụng đặc biệt kể từ khi khởi tố vụ án.

Viện trưởng Viện KSND Tối cao Nguyễn Hòa Bình cho rằng, nếu quy định “thời điểm áp dụng các biện pháp điều tra tố tụng đặc biệt kể từ khi khởi tố vụ án” thì “bó tay” cơ quan tiến hành tố tụng. Theo ông Bình, khi có tin báo tội phạm thì cần cho áp dụng các biện pháp điều tra tố tụng đặc biệt. “Ví dụ trường hợp, ông A báo tin con trai bị bắt cóc ngay mai phải đưa tiền. Khi đó vụ án chưa khởi tố. Nếu không cho nghe điện thoại bí mật, theo dõi thì sao bắt được tội phạm”.

Đồng ý với quan điểm của Viện trưởng Viện KSND Tối cao, Chủ nhiệm Ủy ban Pháp luật Phan Trung Lý nhấn mạnh, nếu quy định áp dụng sau khi khởi tố vụ án thì hiệu quả rất hạn chế. Các biện pháp này chỉ được thực hiện sau khi đã áp dụng các biện pháp khác quy định trong dự thảo bộ luật. “Cần rà soát lại các biện pháp điều tra tố tụng hình sự đặc biệt, không nên để áp dụng các biện pháp này phổ biến”, ông Lý nói.

Cân nhắc giao kiểm ngư, thuế, chứng khoán được điều tra

Liên quan đến quy định có bổ sung các cơ quan được giao nhiệm vụ tiến hành một số hoạt động điều tra? Ông Nguyễn Văn Hiện lý giải, do địa bàn hoạt động của cơ quan thuế, Ủy ban Chứng khoán Nhà nước gần các CQĐT chuyên trách, khi phát hiện vụ việc có dấu hiệu tội phạm có thể chuyển ngay tài liệu, hồ sơ cho CQĐT. Trên biển thì đã có bộ đội biên phòng, cảnh sát biển, khi phát hiện vụ việc có dấu hiệu tội phạm, cơ quan kiểm ngư có thể chuyển cho các lực lượng này là phù hợp.

“Để đáp ứng yêu cầu cải cách tư pháp, chủ trương thu gọn đầu mối CQĐT, bảo đảm tính chuyên nghiệp trong hoạt động điều tra, tránh oan, sai, bỏ lọt tội phạm, tránh chồng chéo trong thực thi nhiệm vụ đấu tranh phòng, chống tội phạm đề nghị không bổ sung cơ quan kiểm ngư, thuế, Ủy ban Chứng khoán Nhà nước là cơ quan được giao nhiệm vụ tiến hành một số hoạt động điều tra”, Chủ nhiệm Nguyễn Văn Hiện cho biết quan điểm đa số ý kiến Thường trực Ủy ban Tư pháp.

Đồng ý không bổ sung cơ quan thuế, Ủy ban Chứng khoán Nhà nước được giao nhiệm vụ tiến hành một số hoạt động điều tra, nhưng Viện trưởng Viện Nghiên cứu Lập pháp Đinh Xuân Thảo đề nghị cân nhắc đối với cơ quan kiểm ngư. “Kinh nghiệm một số nước trên thế giới họ giao thẩm quyền rất lớn cho cơ quan kiểm ngư”, ông Thảo nói.

Một số ý kiến lại cho rằng, để đáp ứng yêu cầu kịp thời đấu tranh chống các tội phạm  trong lĩnh vực thuế, chứng khoán, nhất là tội phạm trên biển trong lĩnh vực đánh bắt thủy sản trên biển cần bổ sung các cơ quan trên được tiến hành một số hoạt động điều tra. “Vấn đề này còn nhiều ý kiến khác nhau, cần để hai phương án xin ý kiến đại biểu Quốc hội”, Viện trưởng Viện KSND Tối cao Nguyễn Hòa Bình đề xuất.

Cùng ngày, UBTVQH cũng cho ý kiến về các vấn đề lớn còn có ý kiến khác nhau của Dự án Luật Tố tụng hành chính (sửa đổi).

Thảo Nguyên