Ngôi nhà Lang ở Mường Chậm. Ảnh: Hồng Bài

"Linh hồn" của Khu Bảo tàng 

Ngôi nhà Lang có tuổi thọ trên 100 năm. Chủ ngôi nhà này là mế Hà Thị Lợi (nay bà Lợi đã 110 tuổi) con một quan Lang địa phận Mường Chậm, nay là xóm Chiến, xã Nam Sơn, huyện Tân Lạc, Hòa Bình. Ngôi nhà này là một công trình kiến trúc nguyên bản của nhà Lang (cột chôn, đầu cột đẽo ngoãm, rộng nhiều gian). Ngôi nhà được làm bằng những loại gỗ đặc biệt quý hiếm. Rất kỳ công và may mắn, anh Vũ Đức Hiếu, Giám đốc Bảo tàng KGVHM Hòa Bình mới mua lại được ngôi nhà này của mế Hà Thị Lợi và con cháu trong dòng họ quan Lang Mường Chậm.

Để đưa được ngôi nhà Lang từ Mường Chậm về dựng lại hoàn chỉnh tại Khu Bảo tàng, anh Hiếu đã phải mất gần một năm (mua năm 2006, dựng lại năm 2007). Khi vận chuyển ngôi nhà (cột, vì, kèo, ván sàn, ván vách) từ xóm Chiến ra đến địa điểm có đường ô tô, anh Hiếu phải thuê những con trâu đực to, khỏe của đồng bào để kéo cột. Đoạn đường không kéo được phải dùng sức người khênh. Một cột phải 15 - 20 người mới khênh nổi. Khi dựng nhà, lắp ráp cột kèo, lát ván sàn... phải chính người thợ địa phương người Mường Chậm mới làm được. Phải nói rằng, đây là ngôi nhà sàn dân tộc Mường, không chỉ có tuổi thọ cao nhất, cổ nhất ở Hòa Bình mà nó còn mang ý nghĩa lịch sử, nét văn hóa riêng biệt, đó là ngôi nhà sàn của dòng họ quan Lang ở một xứ Mường.

Sau khi ngôi nhà Lang được dựng xong, anh Vũ Đức Hiếu đã đưa hàng trăm hiện vật như cồng chiêng, súng kíp, nỏ, dao dân tộc Mường, sanh, nồi, ninh, mâm, chậu, bát, ấm chén, điếu hút thuốc lào, đồ mây tre đan, khung dệt vải, cối xay thóc, chăn gối, đệm bông lau... là những đồ dùng sinh hoạt thường ngày của một gia đình quan Lang đất Mường thời bấy giờ. Những hiện vật này cực kỳ quý giá về giá trị văn hóa và lịch sử.

Trong Khu Bảo tàng KGVHM có nhiều ngôi nhà sàn, nhiều hiện vật khác. Nhưng ngôi nhà Lang Mường Chậm được ví như linh hồn của Khu Bảo tàng. Vì vậy, khi ngôi nhà Lang bị cháy, không chỉ Giám đốc Vũ Đức Hiếu và các nhân viên Bảo tàng xót xa mà hầu như tất cả du khách đã từng đặt chân đến Khu Bảo tàng đều nuối tiếc.

 Tiếp tục điều tra vụ cháy 

Căn cứ vào kết quả khám nghiệm và công tác điều tra, ngày 1/11/2013, Cơ quan CSĐT, Công an TP Hòa Bình đã ra quyết định khởi tố vụ án hình sự số 180 về "Vi phạm các quy định về PCCC". Cơ quan CSĐT, Công an TP Hòa Bình đã thành lập Hội đồng khám nghiệm để xác định nguyên nhân vụ cháy. Qua khám nghiệm và điều tra đã xác định: Điểm bùng phát đám cháy bắt đầu tại bếp chính của ngôi nhà Lang. Đồng thời loại trừ nguyên nhân gây cháy do chập điện. Về hoạt động tại khu vực Bảo tàng trước thời điểm sẩy ra vụ cháy: Vào lúc 15 giờ 30 phút có một đoàn khách 4 người, gồm: Ông Vũ Hồng Kỳ (khu 5 thị trấn Cao Phong), Trần Quang Hòa (xã Sủ Ngòi, TP Hòa Bình), Lê Thị Nhài (thị trấn Kỳ Sơn) và Phạm Thị Ngọc (phường Đồng Tiến, TP Hòa Bình), cả 4 người trên đều ở tỉnh Hòa Bình. Đoàn khách này đặt cơm và được nhân viên Bảo tàng bố trí ăn tại nhà Lang, khi xảy ra cháy, cả 4 người khách đều ở trên nhà Lang.

"Khi đám cháy bùng lớn, 4 người khách nổ máy xe ô tô (2 xe) đi xuống bãi để xe trên đường Tây Tiến để đảm bảo an toàn cho xe, sau đó ông Ký và ông Hòa trở lại nhà Lang để tham gia chữa cháy. Bà Nhài lái xe ô tô ông Ký đi về hướng TP Hòa Bình với lý do "gọi điện cho số 114 không được, nên tự lái xe đi để trực tiếp báo tin". Nhưng khi xe bà Nhài đi đến ngã ba chân dốc Cun thì bị lực lượng Cảnh sát 113 giữ lại" - nội dung báo cáo của Công an TP Hòa Bình.

Trao đổi với PV, chị Đinh Thị Phú, nhân viên Bảo tàng KGVHM, người trực tiếp đứng cản hai xe ô tô của 4 người khách trên khẳng định: Khi đám cháy bùng to, cả 4 người đã lên xe nổ máy bỏ chạy. Chiếc xe đi trước chạy nhanh nên chị Phú không cản được. Chiếc xe đi sau thấy chị Phú đứng, giơ tay cản đường đã rồ ga mạnh, lao thẳng, chị Phú kịp nhảy ra lề đường tránh và đọc được BKS xe bỏ chạy là 28A-00023. Đồng thời chị Phú đã gọi điện thông báo số xe ô tô cho lực lượng Cảnh sát 113 can thiệp.

Anh Bùi Văn Cường, nhân viên Bảo tàng cho biết: "Khi tôi đang ở dưới bếp (nhà bếp riêng) thì một chị trong đoàn khách chạy từ nhà Lang xuống bảo, trên nhà Lang đang bị cháy. Tôi cùng anh Thọ (nhân viên) chạy lên nhà Lang thì đám đám cháy đã lớn, không thể chữa được nữa, lúc đó vẫn có người của đoàn khách trên nhà Lang".

Như vậy lời khai của 4 vị khách có mặt trên nhà Lang lúc xảy ra vụ cháy và nhân viên phục vụ Bảo tàng KGVHM với Cơ quan CSĐT, Công an TP Hòa Bình có nhiều mâu thuẫn. Vì vậy, nguyên nhân và đối tượng gây ra vụ cháy ngôi nhà Lang khu Bảo tàng KGVHM ở Hòa Bình vẫn còn là ẩn số. Cơ quan CSĐT, Công an TP Hòa Bình đang tập trung lực lượng tiếp tục điều tra làm rõ vụ việc. Còn cán bộ, nhân viên Bảo tàng KGVHM vẫn hàng ngày cặm cụi bới tìm những mảnh hiện vật quý giá bị vùi lấp trong đống tro bụi. Báo Thanh tra sẽ thông tin đến bạn đọc khi có tình tiết mới của vụ án.

PV chuyển đến bạn đọc một số hình ảnh về ngôi nhà Lang Mường Chậm và những hiện vật bị cháy:                                                                           

Bếp nhà Lang, điểm bùng phát cháy

Nhân viên đang xửa lại chiếc khung dệt vải

Nhân viên Bảo tàng bới tìm hiện vật trong đống tro

Chuyển cột nhà ra bãi đỗ xe ô tô

Khung nhà Lang được dựng lại tại khu Bảo tàng

Chiếc khung dệt vải của người Mường đã bị cháy nham nhở.

Chiếc cối xay thóc còn sót lại dưới gầm sàn của nhà Lang

Hồng Bài