Từ năm 1964 đến năm 1972, tuyến đường quốc lộ 1A đi qua địa bàn Hà Tĩnh bị đánh phá và chia cắt hoàn toàn, thời điểm đó mọi thông thương từ miền Bắc vào miền Nam phải đi qua con đường 15A. Trong đó, Ngã ba Đồng Lộc là một địa điểm hiểm trở trên con đường này. Nơi đây được ví như là yết hầu, là mạch máu giao thông nối liền hậu phương lớn miền Bắc với tuyền tuyến lớn miền Nam.
Xác định được vị trí chiến lược của Ngã ba Đồng lộc, từ năm 1964 đến năm 1972, Ngã ba Đồng Lộc bị đánh phá liên tục và năm 1968 là năm ác liệt nhất. Từ tháng 4 đến tháng 10 năm 1968, Ngã ba Đồng Lộc phải gánh chịu gần 50.000 quả bom các loại, bình quân mỗi 1m2 đất nơi đây phải gánh chịu trên 3 quả bom, đất đá bị cày đi xới lại, hố bom chồng lên hố bom.
Tại chiến trường Ngã ba Đồng Lộc lúc bấy giờ có nhiều lực lượng như: Bộ đội, thanh niên xung phong (TNXP), công nhân giao thông, công an, dân quân du kích… làm nhiệm vụ cảnh giới, giải tỏa giao thông, san lấp hố bom, phá bom nổ chậm đảm bảo an toàn cho người và hàng hóa chi viện vào chiến trường Miền Nam.
Để giữ cho mạch máu giao thông từ Bắc vào Nam được thông suốt, biết bao nhiêu xương máu của các chiến sỹ và nhân dân đã đổ xuống. Trong đó phải kể đến sự hy sinh anh dũng của tiểu đội 10 cô gái TNXP thuộc Tiểu đội 4, Đại đội 552, Tổng đội 55.
Trưa ngày 24 tháng 7 năm 1968, một ngày như mọi ngày, 10 chị ra đường làm nhiệm vụ. Đến 16 giờ 30 phút, trận bom thứ 15 trong ngày dội xuống Đồng Lộc, một quả bom đã nổ gần căn hầm chữ A, nơi 10 chị đang tránh bom, làm sập hầm và tất cả 10 chị đã hy sinh khi tuổi đời còn rất trẻ. Người trẻ tuổi nhất là 17 tuổi, ba người chị lớn tuổi nhất cùng 24 tuổi
Khu di tích TNXP Ngã ba Đồng Lộc có nhiều công trình kiến trúc đặc biệt: Khu mộ 10 nữ TNXP, Nhà bia tưởng niệm TNXP toàn quốc, Sa bàn chiến đấu, Nhà bảo tàng, Tháp chuông Đồng Lộc... là địa chỉ đỏ giáo dục đạo đức truyền thống, cách mạng cho các thế hệ hôm nay và mai sau, là điểm du lịch tâm linh thu hút được sự quan tâm của đồng bào cả nước và du khách quốc tế.
Đến với khu di tích, du khách thắp hương ở Nhà bia tưởng niệm TNXP toàn quốc và Khu mộ 10 nữ liệt sỹ rồi tâm hồn lặng đi trước sự mất mát đau thương. Ít ai còn đủ sức đi xuống lòng chảo của Ngã ba huyền thoại, nơi còn lưu giữ các loại bom từ trường, bom khoan, bom phá... bên cạnh những hố bom mà cỏ đã phủ đầy theo thời gian. Những lọa vũ khí giết người tinh xảo, dã man được phơi lên dưới ánh mặt trời để cho khách thập phương nhìn lại sự khốc liệt đã thuộc về quá vãng.
Phóng viên Báo Thanh tra chuyển tải đến bạn đọc một góc nhìn về Ngã ba Đồng Lộc.
Một quả bom tấn hoen gỉ dưới mưa nắng bên những hố bom cỏ mọc xanh rì. Ảnh: Thế Lữ
Bên thành một hố bom sâu hoắm vẫn còn một quả bom tấn không kịp nổ. Ảnh: Thế Lữ
Một loại bom từ trường được thiết kế rất nhạy cảm: Khi xe ô tô hoặc các vật dụng kim loại đi vào vùng phủ sóng từ trường với khoảng cách 30m bom sẽ phát nổ. Ảnh: Thế Lữ
Vũng nước dưới lòng hố bom soi khoảng trời xanh Đồng Lộc, Can Lộc gợi nhớ cho khách tham quan bài hát nổi tiếng “Người con gái Sông La” (lời thơ Phương Thúy, nhạc Doãn Nho) ngợi ca nữ TNXP - Anh hùng La Thị Tám, người cắm cờ đỏ lên những vị trí có bom nổ chậm chờ bộ đội công binh đến rà phá để kịp thông đường cho những chuyến xe đêm. Ảnh: Thế Lữ
Thế Lữ