Theo các cụ cao niên, tré (người Bình Định còn gọi là bì) là món ăn xuất hiện từ thời khởi nghĩa Tây Sơn, người ta lấy thịt đầu heo luộc chần, thái miếng, ướp với muối, đường, mè rang nhồi vào cái ché (vật dụng lấy nước bằng gốm của dân tộc Tây Nguyên) chôn dưới góc bếp để lên men, ăn trong dịp Tết. Sau khi vua Quang Trung lên ngôi lập kinh đô ở Phú Xuân, quan lại nhà Tây Sơn đã mang món ăn dân dã này về miền đất kinh kỳ. Từ đó, món ăn này cũng được nâng tầm thành món ăn đặc sản, cầu kỳ từ hình thức lẫn hương vị. Nó được bó trong hai lớp lá ổi và lá chuối được giữ ấm bằng “chiếc áo rơm” bên ngoài, tên gọi được đọc chại đi thành “Tré”.

Ngày nay, một số vùng tại Bình Định vẫn còn giữ được mùi vị nguyên bản của món tré, còn tré “gốc Huế” thịt đầu heo được thái nhỏ hơn, gia thêm thịt đùi và tỏi, riềng, ớt, thính (bột gạo rang). Món tré được ăn ghém cùng rau sống và dưa leo hoặc cuốn tất cả những hỗn hợp trên trong bánh tráng, chấm với nước mắm pha tỏi ớt hay nước tương (xì dầu) dầm ớt tùy khẩu vị mỗi người.

Trong cuộc hành quân thần tốc của vua Quang Trung năm xưa, ngoài bánh chưng của dân chúng Bắc Hà, món tré và bánh tráng đã góp phần làm mạnh mẽ những bước chân của chiến binh Tây Sơn tiến ra giải phóng đất Thăng Long.

Dưới cái lạnh của tiết cuối Đông, bên nồi bánh tét, ngồi nhâm nhi món tré cùng chén rượu bầu đá làm cho người ta quên đi cái lạnh thấu xương của vùng đất khắc nghiệt. Sự cay nồng của hương vị riềng tỏi hòa quyện với men ngọt đắng của chén rượu bầu đá, một cảm giác khó tả!

Vùng đất chợ Dinh, Quy Nhơn, Bình Định được xem là nơi phát tích và bảo tồn món ăn đặc sản này, hình thức bên ngoài mang đậm chất dân dã và hương vị đặc trưng của nó là sự pha trộn tinh tế giữa truyền thống và nghệ thuật ẩm thực cung đình của lưu dân xứ Huế. Đến chợ Dinh, du khách dễ dàng tìm thấy món tré tại các cửa hàng bán nem chả. Khu vực ngã ba chợ Dinh là nơi cung cấp nhiều nhất loại đặc sản này. Ngày nay, dân Sài Thành biết đến món tré nhiều qua những người bán hàng rong dân miền Trung, hương vị cũng mang đặc trưng theo từng địa phương người bán.

Mỗi độ Xuân về, người miền Trung xa xứ không thể nào quên gửi về quê hương mua đặc sản tré để dâng cúng tổ tiên... Trong sâu thẳm tâm thức họ, được ăn món tré vào ngày đầu năm sẽ nhận được may mắn và lưu giữ truyền thống của tổ tiên.

Hoàng Tuấn